پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,230 |
| تعداد مقالات | 67,766 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,209,991 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,958,151 |
حساب الفرائض در آثار فقهی شیعه تا زمان شیخ بهایی | ||
| تاریخ علم | ||
| مقاله 7، دوره 20، شماره 1 - شماره پیاپی 32، مرداد 1401، صفحه 167-196 اصل مقاله (518.49 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2022.334554.371660 | ||
| نویسنده | ||
| محمد جواد محمد حسینی* | ||
| پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| فرائض، علمی است که به کمک آن سهم الارث هر یک از وارثان از ترکۀ میت مشخص می‌شود و بخش کوچکی از علم فرائض، شامل مختصری از علم حساب است. این مقدار از حساب که در علم فرائض به‌کار می‌رود، اصطلاحاً «حساب الفرائض» نامیده می‌شود. موضوع پژوهش حاضر، حساب الفرائض در متون فقهی شیعی در دورۀ اسلامی است و همراه با عرضۀ قواعد و اصول آن، میزان ورود فقها به علم حساب و نحوۀ بیان این قواعد مطالعه شده است. در این نوشتار ابتدا گزارشی از کلیات این مبحث ارائه و سپس نکات خاص هر کتاب حول این موضوع به‌طور جداگانه آورده شده است. از حیث زمانی، این پژوهش به مطالب مرتبط با این موضوع تا زمان پایان حیات شیخ بهایی می‌پردازد. در حساب الفرائض، عمدۀ تلاش‌ها حول «تصحیح مسائل» است تا سهم همۀ افراد به صورت کسری از ترکه با مخرج مشترک و صورتی صحیح بیان شود و بر اساس این نسبت، مقدار سهم هر فرد از ترکه معین شود. اصل مسأله یا اصل فریضه، مخرج مشترک کسرهایی است که صورت آن‌ها سهام هر صنف را که بین افراد آن مشترک است، مشخص می‌کند. همچنین تصحیح، در اصطلاح علمای فرائض، به‌دست آوردن حداقل عددی است که امکان دارد نصیب هر یک از ورثه را بدون ایجاد کسر اعشاری از آن تأدیه کرد، یعنی به‌دست آوردن کوچک‌ترین مخرجی که با آن سهم هر فرد از ترکه به‌طور صحیح بیان شود. تصحیح مسائل به نسبت میان اعداد مربوط می‌شود؛ بنا بر این مفاهیمی چون متداخل، متوافق، متماثل، متباین و وفق در حساب الفرائض پیش می‌آیند. همچنین یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در موضوع ارث که به حساب ارث هم راه پیدا می‌کند، این است که گاهی جمع کسرهایی که بیانگر سهم اصناف از ارث است، از واحد بزرگ‌تر یا کوچک‌تر می‌شود. مناسخات و ارثِ زیر آوار ماندگان هم دیگر موضوعات مربوط به حساب الفرائض است. در میان فقهای شیعه، محقق حلّی و خواجه نصیرالدین طوسی تأثیرگذارترین افراد در این موضوع بودند و فقهای بعد از آن‌ها به آثارشان توجه ویژه‌ای داشته‌اند، تا جایی که گاهی در بیان بخش‌هایی از حساب الفرائض همان مطالب محقق حلی و خواجه نصیر را عیناً در کتابشان تکرار کرده‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تصحیح مسائل؛ حساب الفرائض؛ شیخ بهایی؛ فرائض؛ فقه شیعی؛ محقق حلّی؛ نصیرالدین طوسی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Arithmetic of Inheritance in Shiite Jurisprudence until Shaykh‐i Bahāʾī | ||
| نویسندگان [English] | ||
| mohammad javad mohammad hosseini | ||
| Institute for the History of Science, University of Tehran | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Arithmetic, Editing of Portion, Inheritance, Muḥaqqiq al-Ḥillī, Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī, The Arithmetic of Inheritance | ||
| مراجع | ||
|
ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد حلی. (۱۴۱۰ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. تصحیح مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ دوم.
آغا بزرگ طهرانی، محمدمحسن. (۱۴۰۳ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة. گردآوردی احمد بن محمد حسینی. بیروت: دار الاضواء.
حلّی، جمال الدین احمد بن محمد اسدی. (۱۴۰۷ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. تحقیق و تصحیح مجتبی عراقی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول.
حلّی، مقداد بن عبداللّٰه سیوری. (۱۴۰۴ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. تحقیق و تصحیح سید عبداللطیف حسینی کوه‌کمری. قم: انتشارات کتابخانه آیةاللّه مرعشی نجفی. چاپ اول.
شهید اول، عاملی، محمد بن مکی. (۱۴۱۷ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة. قم: انتشارات کتابخانۀ آیةاللّه مرعشی نجفی. چاپ دوم.
شهید ثانی، عاملی. زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۳ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسۀ معارف اسلامی. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة. چاپ اول.
شیخ الاسلامی، اسعد. (۱۳۷۴ش). احوال شخصیه در مذاهب چهارگانۀ اهل سنت (ارث. وصیت. وصایت). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
شیخ بهایی، عاملی. بهاءالدین. محمد بن حسین. (۱۳۹۰ق). الفرائض البهائیة- الرسالة الإرثیة. تحقیق مرتضی احمدیان. قم: کتاب‌فروشی بصیرتی. چاپ اول.
شیخ بهایی. (۱۳۷۱ق). اللباب شرح فارسی بر خلاصة الحساب. تحقیق محمدجواد ذهنی تهرانی. قم: حاذق.
شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری. (۱۴۱۳ق). المقنعة. تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعة المدرسین بقم المشرفة. قم: کنگرۀ جهانی هزاره شیخ مفید
شیخ مفید. (۱۳۷۱ش). مسائل العویص. تحقیق محسن احمدی. قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
[علامه] حلّی. حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۲۰ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة). قم: مؤسسۀ امام صادق علیه السلام. چاپ اول.
[علامه] حلی. (۱۴۱۳ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم. چاپ اول.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (۱۴۰۷ق). تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ چهارم.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (۱۴۱۴ق). الرسائل العشر. تصحیح رضا استادی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم. چاپ دوم.
طوسی، خواجه نصیر الدین. (۱۴۲۶ق). جواهر الفرائض. تحقیق خالد غفوری و کاظم قتلی. قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام. چاپ اول.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (۱۴۲۶ق). جواهر الفرائض در ارث. ترجمۀ محمد شاهرودی و حسن شفیعی. تحقیق خالد غفوری و کاظم قتلی. قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام. چاپ اول.
کاشانی، ملا حبیب‌اللّه شریف. (۱۴۰۴ق). توضیح البیان فی تسهیل الأوزان. قم: چاپخانۀ علمیه. چاپ اول.
[محقق] حلّی، نجم‌الدین. جعفر بن حسن. (۱۳۶۲ش). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. ترجمۀ ابوالقاسم بن احمد یزدی. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ سوم.
[محقق] حلی. (۱۴۰۸ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان. چاپ دوم.
مهرعلی‌زاده، قاسم. «ارث». (۱۳۷۵ش). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج7. به کوشش کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص ۴۴۹-۴۶۲.
نجات، عیدالرحیم. (۱۳۴۳ش). عول و تعصیب: در بیان کیفیت توریث و اختلافات اهل سنت و امامیه در مسائل ارث یا الصواب و التصویب فی العول و التعصیب. تهران: دانشگاه تهران.
نجفی، محمد حسن. (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ هفتم.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 150 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 124 |
||