سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات158
تعداد شماره‌ها6,225
تعداد مقالات67,685
تعداد مشاهده مقاله114,961,756
تعداد دریافت فایل اصل مقاله89,635,153
صدرا, علیرضا, نعمتی, قاسم. (1400). حکومتمندی مدرن در ایران عصر ناصری: ظهور جمعیت و فنون اداره آن. , 51(4), 1013-989. doi: 10.22059/jpq.2021.318241.1007737
علیرضا صدرا; قاسم نعمتی. "حکومتمندی مدرن در ایران عصر ناصری: ظهور جمعیت و فنون اداره آن". , 51, 4, 1400, 1013-989. doi: 10.22059/jpq.2021.318241.1007737
صدرا, علیرضا, نعمتی, قاسم. (1400). 'حکومتمندی مدرن در ایران عصر ناصری: ظهور جمعیت و فنون اداره آن', , 51(4), pp. 1013-989. doi: 10.22059/jpq.2021.318241.1007737
صدرا, علیرضا, نعمتی, قاسم. حکومتمندی مدرن در ایران عصر ناصری: ظهور جمعیت و فنون اداره آن. , 1400; 51(4): 1013-989. doi: 10.22059/jpq.2021.318241.1007737

حکومتمندی مدرن در ایران عصر ناصری: ظهور جمعیت و فنون اداره آن

فصلنامه سیاست
دوره 51، شماره 4، اسفند 1400، صفحه 1013-989    اصل مقاله (363.85 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpq.2021.318241.1007737
نویسندگان
علیرضا صدرا* 1؛ قاسم نعمتی2
1استاد علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران
2دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران
چکیده
هدف از این نوشتار، تبارشناسی دقیق رخدادهای تاریخی خردی است که ابعاد و زوایای مختلف دولت مدرن در ایران معاصر را شکل داده،‌ و ویژگی‌های مهم و مشاهده‌‍شدنی در دولت‌های کنونی به آن بخشیده‌اند. متفاوت از بیشتر نظریه‌پردازان دولت، در این پژوهش استدلال شد که تبار فکری و گفتمانی دولت مدرن در ایران به نیمه دوم سده نوزدهم و به‌طور ویژه به عصر ناصری بازمی‌گردد؛ و می‌توان این واقعیت را در میان برخی رویدادهای فراموش‌شده و گاه حاشیه‌ای جست‌وجو کرد. بر این اساس، پرسش‌های پژوهشی زیر مطرح شدند: 1. چه شرایطی سبب پیدایش دولت مدرن در ایران سده نوزدهم و به‌ویژه عصر ناصری شد؟ 2. چگونه رویدادهایی مانند کمیابی مواد غذایی به تغییرات جمعیتی و پیدایش دولت مدرن منجر شدند؟ با الهام از مفهوم حکومت‌مندی فوکو، در فرضیه پژوهشی بیان شد که وقوع برخی رویدادها (همه‌گیری و ناامنی غذایی) سبب ظهور انگاره جدید جمعیت و در پی آن تغییر در فنون حکمرانی و گذار به حکومت‌مندی جدید دولت در ایران شد که مبتنی بر سامانه امنیت و نیز سامانه تنظیمی- انضباطی بود. جمعیت به‌منزله سوژه نیازها، و تمایلات در دستان حکومت پدیدار شد، و موضوع فنون جدید حکومت واقع شد. با اتکا به روش گردآوری و تحلیل شواهد تاریخی و داده‌های کیفی موجود در رساله‌های سیاسی، خاطرات، اندرزنامه‌ها و سفرنامه‌های سده نوزدهم، و نیز در متون سیاسی مرتبط با شکل‌گیری دولت مدرن در ایران درستی فرضیه تاثیرگذاری رخدادهای تاریخی خرد بر پیدایش دولت تأیید می‌شود.
کلیدواژه‌ها
ایران؛ دولت مدرن؛ عصر ناصری؛ همه گیری؛ کمیابی یا کمبود مواد غذایی
عنوان مقاله [English]
Modern Governmentality in Iran’s Nasserite Era: The Emergence of Population and its Management Techniques
نویسندگان [English]
Alireze Sadra1؛ Ghasem Nemati2
1Professor, Department of Political Science, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Iran
2A PhD Candidate in Political Science, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Iran
چکیده [English]
Modern state in Iran does not have a long history, considering that it has been established in the mid-nineteenth century. Due to its domestic and external conditions, this state has acquired unique characteristics. For this reason, the combination of traditional and modern governance as well as the various discourses and mechanisms of the modern state have influenced the public image of the state in Iranian contemporary society. To understand the special nature of the modern state in Iran, there is a need to analyze the historical stages through which the state has been evolving as a vital element in the lives of Iranians today. A large group of scholars attribute the formation of the modern state in Iran to the enactment and enforcement of the 1906 constitution (Qānon-e asāsi-ye mashrotâh) in Qajar era, or the rise of the first Pahlavi ruler in 1925. However, the authors in this paper argue that the conditions for the establishment of a modern state in Iran go back to the Nasserite era (decades before the adoption of the 1906 Constitution). The study of the origin of the modern state must go beyond the official histories and be concentrated on careful consideration of the relevant events. The occurrence of some seemingly insignificant and marginal events in the mid-Nasserite era gave rise to a new concept of population— one of the important consequences of which was a change in structures and processes of governance to better manage the population. The rulers had previously considered Iranian population to be without originality, authenticity, and independence, but the attitude of the ruling elites toward the public had been changing. The population was becoming one of the major elements of state power with the potential to overshadow other factors of power.
The main objective of this analysis is to find answers to the following research questions: 1. what conditions led to the emergence of modern government in nineteenth-century Iran, especially in the Nasserite era? 2. How did events such as epidemics and food shortages lead to the rise of the population and the emergence of the modern state in Iran? Inspired by Michel Foucault’s conceptualization of governmentality which includes the study of processes and approaches by which states oversee all aspects of citizens' lives, our research hypothesis has been formulated. It is  asserted that  the occurrence of certain events (epidemics and food scarcity) in Iran has given rise to a new concept of population which has in turn led  to the transition to a new  form of governmentality, initially based on two apparatuses of security and discipline. To find suitable answers to the research questions and test the hypothesis, we collect and analyze quantitative data in nineteenth-century treatises and documents, as well as in academic texts related to the formation of modern state in Iran. The conclusion is that the micro-events (smallpox epidemic and grain shortage) affected the various dimensions of the processes of the formation of Iran’s modern state with its unique characteristics. Although other factors such as the gradual development of cities, the growth of urbanization, and the delimitation of the country's borders in this period have also contributed to the emergence of the population and the evolution of Iran’s modern state, but the importance of these two events are undeniable. By understanding the origin and true nature of modern state in Iran, we will be able to deal with many pressing political and socio-economic problems. This is a useful endeavor, given the urgency of addressing challenges facing the country today through effective governance.
 
کلیدواژه‌ها [English]
Modern State, Nasserite Era, Epidemic, Food Scarcity
مراجع
 

 

  1. آدمیت، فریدون. (1362) امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
  2. آدمیت، فریدون؛ هما ناطق. (1356) افکار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار. تهران: آگاه.
  3. ابراهیم‌نژاد، هرمز. (1396) نوسازی پزشکی و بهداشت عمومی در دوره قاجار، ترجمه قربان بهزادیان‌نژاد. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
  4. احمدی، حمید. (1386) «دولت مدرن و اقوام ایرانی: نقد پارادایم‌های رایج،» در: رسول افضلی، دولت مدرن در ایران. قم: انتشارات مفید، 412-361.
  5. احمدی، حمید. (1387) قومیت و قوم‌گرایی در ایران. تهران: نشر نی.
  6. اسلامی، روح‌الله. (1394، بهار) «دولت مشروطه و حکومت‌مندی مکانیکی،» فصلنامه دولت‌پژوهی، 1، 1: 215-176، 10.22054/TSSQ.2015.1519>.<DOI:
  7. اسمارت، بری. (1385) میشل فوکو، ترجمه لیلا جوشقانی و حسن چاوشیان. تهران: اختران.
  8. باتامور، تام، و دیگران. (1378) فرهنگ‌نامه اندیشه مارکسیستی، ترجمه اکبر معصوم‌بیگی. تهران: بازتاب‌نگار.
  9. بشیریه، حسین. (1380) موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: گام نو.
  10. بهبهانی، ابوطالب. (1389) منهاج‌العلی: رساله‌ای در باب حکومت قانون، مصحح حوریه سعیدی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  11. پولاک، یاکوب ادوارد. (1368) سفرنامه‌ی پولاک: ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
  12. حاج سیاح، محمدعلی محلاتی. (1363) سفرنامه حاج سیاح به فرنگ، مصحح علی دهباشی. تهران: ناشر.
  13. حمیدی، سمیه؛ بیگم ناصری. (1398، پاییز) «انگاره‌های حکومت‌مندی مدرن در دوره پیشامشروطه؛ با تأکید بر رساله کشف‌الغرائب مجدالملک سینکی،» تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، 10، 20: 45-23. در: https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_9681_afa2c5b4838809f5a0402a64ed01c1af.pdf (5 آبان 1399).
  14. خدارضایی، افسانه؛ و دیگران. (1398، تابستان) «بررسی وضعیت بهداشتی و پزشکی دوره قاجار از دیدگاه سفرنامه‌نویسان،» مجله تاریخ پزشکی، 11، 39: 30-15. <10.22037/mhj.v11i39.22199.<DOI:
  15. دبیرالملک فراهانی، محمدحسین. (1356) «رساله در اصلاحات،» در: فریدون آدمیت و هما ناطق، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار. تهران: نشر آگاه، 448-417.
  16. رحمانیان، داریوش؛ مهدی میرکیایی. (1392، پاییز و زمستان) «تأثیر بلواهای نان بر روابط حکومت و مردم در عصر ناصری،» تحقیقات تاریخ اجتماعی، 3، 2: 97-65. در:https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_917_a24591738752b702a7161fe55b6ec95a.pdf (20 مهر 1399).
  17. سلیمی، حسین. (1394، تابستان) «دولت- ملت‌های مدرن و نسبت آن با منازعه،» فصلنامه دولت‌پژوهی، 1، 2: 20-1، <DOI:10.22054/TSSQ.2015.1803>.
  18. طالبوف تبریزی، عبدالرحیم. (1356) کتاب احمد یا سفینه طالبی. تهران: شبگیر.
  19. طباطبایی، جواد. (1391) ابن‌خلدون و علوم اجتماعی: گفتاری در شرایط امتناع علوم اجتماعی در تمدن اسلامی. تهران: ثالث.
  20. طباطبایی، جواد. (1398) ملت، دولت و حکومت قانون: جُستار در بیان نص و سنت. تهران: مینوی خرد.
  21. علیجانی، مهدی. (1393، بهار) «چالش‌های بهداشت عمومی در ایران عصر قاجار از دید سیاحان غربی،» مجله تاریخ پزشکی، 6، 18: 70-41، <DOI:10.22037/mhj.v6i18.9847>.
  22. عنصرالمعالی، کیکاوس. (1335) قابوس‌نامه، مصحح امین عبدالمجید بدوی. تهران: آتشکده.
  23. غزالی، ابوحامد محمد. (1361) نصیحه‌الملوک، مصحح جلال‌الدین همائی. تهران: چاپخانه مجلس.
  24. فلور، ویلم. (1386) سلامت مردم در ایران قاجار، ترجمه ایرج نبی‌پور. بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی بوشهر.
  25. فوکو، میشل. (1390) تولد زیست سیاست، ترجمه رضا نجف‌زاده. تهران: نی.
  26. فوکو، میشل. (1378) مراقبت و تنبیه (تولد زندان)، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.
  27. فوکو، میشل. (1393) تئاتر فلسفه: گزیده‌ای از درس‌گفتارها، کوتاه‌نوشت‌ها، گفت‌وگوها و ...، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.
  28. فوکو، میشل. (1399) امنیت، قلمرو، جمعیت: درس‌گفتارهای کولژ دو فرانس 1978-1977، ترجمه محمدجواد سیدی. تهران: چرخ.
  29. فیرحی، داود. (1399، بهار) «ایرانشهری و مسئله ایران،» فصلنامه دولت‌پژوهی، 5، 21: 28-1، >10.22054/tssq.2020.51268.858<DOI:.
  30. فیض‌کاشانی، ملا محسن. (1371) «آئینه‌شاهی،» در ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی، مصحح رسول جعفریان. اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام علی (ع)، 177-147.
  31. قزوینی، محمد شفیع. (1370) قانون قزوینی: انتقاد اوضاع اجتماعی ایران دوره ناصری، به کوشش ایرج افشار. تهران: طلایه.
  32. کتابخانه ملی. (1373) روزنامه‌ی وقایع‌اتفاقیه. تهران: کتابخانه ملی با همکاری دفتر مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ج 1.
  33. گادامر، هانس گئورگ. (1390) آغاز فلسفه، ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: هرمس.
  34. لمکه، توماس. (1395) نقدی بر خرد سیاسی: بررسی تحلیل فوکو از طرز تفکر دولت مدرن، ترجمه یونس نوربخش و محبوبه شمشادیان. تهران: دانشگاه امام صادق.
  35. مجلسی، محمدباقر. (1382) عین‌الحیات، محقق مهدی رجایی. قم: انوار الهدی، 2 ج.
  36. مجیرشیبانی، نظام‌الدین. (1346) تشکیل شاهنشاهی صفویه: احیاءِ وحدت ملی. تهران: دانشگاه تهران.
  37. مشکور، محمدجواد. (1363) ایران در عهد باستان: در تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از اسلام. تهران: اشرفی.
  38. میلر، پیتر. (1384) سوژه، استیلا و قدرت، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده. تهران: نشر نی.
  39. نظام‌الملک طوسی، ابوعلی حسن. (1347) سیرالملوک (سیاست‌نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  40. نقیب‌زاده، احمد. (1386) «مطالعه تطبیقی تحول دولت مدرن در ایران و غرب،» در: رسول افضلی، دولت مدرن در ایران. قم: انتشارات دانشگاه مفید، 190-163.
  41. وبر، ماکس. (1376) دانشمند و سیاستمدار، ترجمه احمد نقیب‌زاده. تهران: سمت.
  42. هینتس، والتر. (1361) تشکیل دولت ملی در ایران: حکومت آق‌قویونلوها و ظهور دولت صفوی، ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: خوارزمی
 

  1. Barjasteh, Sahar, et al., eds. (2003) Qajar Era Health, Hygiene and Beauty. Rotterdam: International Qajar Studies Association.
  2. Bielskis, Andrius. (2009, January) "Power, History and Genealogy: Friedrich Nietzsche and Michel Foucault," Problemos 75: 73-84, <DOI:15388/Problemos.2009.0.1974>.
  3. Foucault, Michel. (2009) Security, Territory, Population: Lectures at the Collège de France, 1977-98, trans. Graham Burchell. New York: MacMillan Palgrave.
  4. Harding, Jan. (2005) “Rethinking Great Divide: Long-term Structural History and the Temporality of Event,” Norwegian Archaeological Review 38, 2: 88-101, <DOI:1080/00293650510032707>.
  5. Jessen, Mathias Hein; and Nicolai von Eggers. (2020, January) “Governmentality and Statification: Towards a Foucauldian Theory of the State,” Theory, Culture & Society 37, 1: 53–72, <DOI: 1177/0263276419849099>.
  6. MacNeil, William H. (1976) Plagues and Peoples. New York: Anchor.
  7. Morier, James. (1937) The Adventures of Hajji Baba of Isfahan, New York: Random House.
  8. Tierney, Brian. (1982) Religion, Law and the Growth of Constitutional Thought 1150-1650. New York and Cambridge: Cambridge University Press.
  9. World Health Organization (WHO). (2020, October 12) "Coronavirus Disease (Covid-19)," WHO Q&A Hub. Available at: https://www.who.int/emergencies/ diseases/novel-coronavirus-2019/question-andanswers-hub/q-a-detail/ coronavirus-disease-covid-19 (Accessed 2 July 2019(.
  10. Wright, Denis. (2001) The English amongst the Persians, Imperial lives in Nineteenth-Century Iran. London: I.B.Tauris.

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 520
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 375


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب