تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,479 |
تعداد مقالات | 70,032 |
تعداد مشاهده مقاله | 123,004,148 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 96,236,200 |
تولید متون فقهی شیعی در دورة نخست دولت صفوی نمونة موردی: جمالالانشاء | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 25، خرداد 1400، صفحه 49-68 اصل مقاله (287.77 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2021.314648.473342 | ||
نویسنده | ||
محیا شعیبی عمرانی* | ||
استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
با روی کار آمدن دولت صفوی و رسمیت یافتن آییـن تشیّع، نیاز به متونی وجود داشت که دستورالعملها و قواعد فقهی این مذهب را در حوزههای مختلف برای عموم افراد جامعه شرح دهند. یکی از این حوزههای فقهی، علم شروط و وثایق است که دستورالعملهای تدوین اسناد و قبالههای شرعی را توضیح میدهد. اهمیت فراوان این حوزه و کمبود منابع مدوّن در خصوص آن، سبب شد عبدالحی بن عبدالوهاب حسینی، که منصب قضاوت هرات را در دورة شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی بر عهده داشته و خود از نخبگان فرهنگی اواخر عصر تیموری محسوب میگردد، دستنامهای آموزشی بر مبنای اصول فقه شیعه برای راهنمایی محضرداران شرعی تدوین کند. این دستنامة آموزشیِ فقهی که آن را از حیث اشتمال بر تعداد زیادی از نمونههای اسناد شرعی و نامههای تاریخی میتوان یک مجموعة منشآت دانست، علیرغم اهمیت فراوانش تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است؛ ولی چنانچه با مجموعههای مشابه و معاصر خود مورد قیاس قرار گیرد و شرایط تاریخی در زمان تألیف آن بررسی شود، روشن خواهد شد که مؤلف با هدف تقویت ادبیات فقه شیعی به تألیف آن دست زده است. علاوه بر این، کتاب از حیث مطالعة وقایع تاریخی هرات در قرن دهم هجری اعم از پیامدهای حملات چندبارة ازبکان به این منطقه و نیز نزاعها و کشمکشهای میان مقامات صفوی در خراسان و همچنین، از جهت شناخت اصول حاکم بر کار کاتبان محاضر شرعی در ابتدای دولت صفوی بسیار حائز اهمیت است. | ||
کلیدواژهها | ||
جمالالانشاء؛ عبدالحی حسینی؛ فقه شیعی؛ منشآت؛ هرات؛ صفویه | ||
مراجع | ||
آقاجری، سیدهاشم ، مقدمهای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران، طرح نو، 1388.
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاضالعلما و حیاضالفضلا، به اهتمام سید محمود مرعشی، قم، کتابخانة آیتالله مرعشی، 1401.
امیرمحمود خواندمیر، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی (ذیل تاریخ حبیبالسیر)، تصحیح محمدعلی جراحی، تهران، گستره، 1370.
برکت، محمد «فهرست الفبایی نسخههای تککتابی کتابخانة علامه طباطبایی شیراز»، نسخهپژوهی، به کوشش ابوالفضل حافظیانبابلی، تهران، کتابخانة مجلس، دفتر دوم، شمارۀ 2، 99-242، 1384.
بهاءالدین بغدادی، التوسل الی الترسل، تصحیح احمد بهمنیار، تهران، اساطیر، 1385.
جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، علم، 1388.
جهادی، سید امیر، «متنشناسی نسخة خطی آداب انشاء نوربخشی در بلاغت نثر و ترسّل عصر صفوی»، مطالعات زبانی و بلاغی، دورة 9، شمارة 18، 39-68، 1397.
جهانگشای خاقان: تاریخ شاه اسماعیل، به کوشش الله دتا مضطر، اسلامآباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، بیتا.
حبیبی، عبدالحی، «مخزنالانشاء»، آریانا، سال سوم، شمارة 8، 5-9، 1324.
خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین، مآثرالملوک، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، رسا، 1372.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، حبیبالسیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، 1380.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، نامة نامی، 9667، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
خورشاه بن قبادالحسینی، تاریخ ایلچی نظامشاه، تصحیح محمدرضا نصیری، کوئیچی هانهدا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.
خوزانی اصفهانی، افضلالتواریخ؛ روزگار و زندگی شاه طهماسب اول صفوی، به کوشش احسان اشراقی و قدرتالله پیشنماززاده، تهران، میراث مکتوب، 1398.
دانشپژوه، محمدتقی، فهرست نسخههای خطی کتابخانة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، تهران، دانشگاه تهران، 1339.
ــــــــــــــــــــ، فهرستوارة فقه هزار و چهارصد سالة اسلامی در زبان فارسی، تهران، علمی و فرهنگی، 1367.
درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا)، تهران، کتابخانة ملی، 1391.
روملو، حسنبیگ، احسنالتواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، بابک، 1357.
رویمر، ه.ر، «دورة صفویان»، در: تاریخ ایران دورة صفویان؛ پژوهش از دانشگاه کمبریج، ترجمة یعقوب آژند، تهران، جامی، 1380.
سیمی نیشابوری، جوهریه، در: کتابآرایی در تمدن اسلامی، نجیب مایل هروی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1372.
سیوری، راجر، ایران عصر صفوی، ترجمة کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، 1388.
صفتگل، منصور، ساختار نهاد و اندیشة دینی در ایران عصر صفوی، تهران، رسا، 1381.
عالمآرای شاهاسماعیل، تصحیح اصغر منتظرصاحب، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1349.
عبدالحی حسینی، جمالالانشاء، 33-د، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــــــــــــ، 21043، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــــ، 1264، کتابخانة علامه طباطبایی شیراز.
عبدیبیگ شیرازی، تکملهالاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نی، 1369.
غفاریقزوینی، قاضی احمد، تاریخ جهانآرا، تهران، کتابفروشی حافظ، 1343.
فرهانیمنفرد، مهدی، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381.
ــــــــــــــــــــ، مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران، امیرکبیر، 1395.
قائممقامی، جهانگیر، یکصد و پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی، تهران، ستاد بزرگ ارتشتاران، 1348.
قاضی احمد قمی، خلاصهالتواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران، 1383.
قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، لب التواریخ، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1386.
قمی، حاج شیخ عباس، الفواید الرضویه فی احوال العلماء المذهب الجعفریه، تصحیح ناصر باقریبیدهندی، قم، بوستان کتاب، 1385.
گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، آستان قدس رضوی، 1369.
مدرستبریزی، محمدعلی، ریحانهالادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، 1369.
مقدم، محمدباقر، اثرآفرینان استرآباد و جرجان، تهران، نهاد کتابخانههای عمومی کشور، 1392.
منتجبالدین بدیع، علی بن احمد، عتبهالکتبه، تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، شرکت سهامی چاپ، 1329.
موسویخوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، 1390.
میچل، کالین، سیاستورزی در ایران عصر صفوی، ترجمة حسن افشار، تهران، فرهنگ جاوید، 1397.
میراحمدی، مریم، دین و دولت در عصر صفوی، تهران، امیرکبیر، 1369.
میرزا رفیعا، دستورالملوک، تصحیح محمداسماعیل مارچینکوفسکی، تهران، ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی، 1385.
میهنی، محمد بن عبدالخالق، دستور دبیری، تصحیح سیدعلی رضویبهابادی، یزد، بهاباد، 1375.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه، دستورالکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح علیاکبر احمدیدارانی، تهران، میراث مکتوب، 1395.
نوربخشی، محمد بن ناصرالحق، انشای عالمآرا (رساله در آداب انشا)، 4487، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران.
واعظ کاشفی، حسین، صحیفة شاهی، 5912، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
ــــــــــــــــــــ، مخزنالانشا، 1077019، کتابخانة ملی.
وزیری، احمدعلیخان، تاریخ کرمان، به کوشش محمدابراهیم باستانیپاریزی، تهران، علمی، 1364. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 476 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 366 |