تعداد نشریات | 158 |
تعداد شمارهها | 6,210 |
تعداد مقالات | 67,468 |
تعداد مشاهده مقاله | 114,038,215 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 88,779,177 |
بنای سرخه دیزۀ ناودار: ایوان عظیم ماذروستان در امتداد شاهراه خراسان بزرگ | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 24، اسفند 1399، صفحه 57-82 اصل مقاله (2.51 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2021.302502.473246 | ||
نویسندگان | ||
ایرج رضائی1؛ سجاد علی بیگی* 2 | ||
1دانش آموختۀ دکتری باستان شناسی دانشگاه تهران | ||
2استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه رازی، کرمانشاه | ||
چکیده | ||
از قرن سوم تا هفتم هجری، برخی جغرافیدانان قرون نخستین و میانی دورۀ اسلامی در تألیفات خود از یک جاینام با عناوین نزدیک به هم چون ماذرواستان، ماذروستان و مایذرواستان یاد کردهاند که جملگی به یک مکان یا محدودۀ جغرافیایی واقع در امتداد راه خراسان بزرگ اشاره دارند. پژوهشگران مختلف برای مکانیابی ماذروستان، گزینههای متفاوتی چون، طاق گرا، قلعۀ یزدگرد، بنای سرخهدیزه، مسیر گیلانغرب و دشت ایوانغرب پیشنهاد کردهاند. ازاینرو این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که جاینام ماذروستان در متون دورۀ اسلامی با کدام منطقه یا محوطۀ باستانی قابل انطباق است. نگارندگان بهاستناد چند سرنخ مهم تاریخی و جغرافیایی که شواهد باستانشناسی و زبانشناسی نیز از آن حمایت میکند، موقعیت جاینام مذکور را در منطقۀ جنگلی «ناودار» شهرستان دالاهو، در غرب استان کرمانشاه مکانیابی میکنند. نگارندگان معتقدند که نام قدیمی این مکان (ماذروستان)، احتمالاً ریشه در نام سرزمین ماد (مای) دارد، و یا همچون نام امروزی این منطقه (ناودار= میان درختستان)، ریشه در مهمترین شاخصۀ طبیعی این منطقه دارد که عبارت است از وجود پوشش متراکمی از جنگل مازو (بلوط)، که سراسر منطقۀ موردبحث را فراگرفته است. همچنین نگارندگان معتقدند که کاخ یا ایوان ماذروستان که در متون دورۀ اسلامی به بهرام گور منسوب است، با بنای سرخهدیزه کنونی که در حد میانۀ منطقۀ ناودار واقع شده، قابل انطباق است و نام سرخهدیزه (سرخدژ) نیز احتمالاً به حکایات و روایات کهن ایرانی چون هفتپیکر نظامی، ارتباط دارد که بر اساس آن بهرام گور کاخی سرخرنگ برای یکی از همسران خود برپا کرد. | ||
کلیدواژهها | ||
ماذروستان؛ سرخه دیزه؛ ناودار؛ ساسانی؛ بهرام گور | ||
عنوان مقاله [English] | ||
The Monument of Sorkhah-Dīzah of Nāwdār: The Huge Iwan of Mādhruestān along the Great Khorasan Road | ||
نویسندگان [English] | ||
Iraj Rezaie1؛ sajad Alibaigi2 | ||
1PhD Department of Archaeology, University of Tehran | ||
2Assistant Professor of Archeology, Razi University, Kermanshah | ||
چکیده [English] | ||
From the third to the seventh century AH, Islamic geographers have mentioned a toponym with similar names such as Mādhruestān, Mādhrustān, and Māīdhruestān, all of which point to a place or area along the Great Khorasan Road. So far, researchers have suggested different options for the location of Mādhrustān, including Taq-e Gara, Qaleh-i Yazdgird, Sorkhah-Dizah, the route of Gilan-e Gharb and the plain of Eywan-e Gharb. The present research seeks to find out which area or ancient site can possibly conform to the toponym of Mādhrustān. The authors, based on some historical and geographical clues supported by archaeological and linguistic documents, demonstrate the conformity of Mādhruestān with the forested area of “Nāwdār” in the county of Dālāhū. Moreover, the authors believe that the name “Mādhrustān” is probably rooted in the name “Media,” or as its modern name (Nāwdār = among the forest), is rooted in the most important natural feature of the mentioned area, i.e. the dense cover of the Māzū (oak) forest covering the entire area. The authors believe that the Nāwdār Palace, which is attributed to Bahram Gūr in Islamic texts, corresponds to the current Sorkhah Dizah monument which is located in the middle of the Nāwdār region. The authors believe that the name Sorkhah Dizah (red fort) probably refers to ancient Iranian stories such as those found in the book Haft Peykar according to which Bahram Gūr errected a red palace for one of his wives. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Mādhrustān, Sorkhah Dizah, Nāwdār, Sassanid, Bahram Gūr | ||
مراجع | ||
منابع ابنخرداذبه، ابیالقاسم عبیدالله بن عبدالله، المسالک و الممالک، لیدن، بریل، 1889. ابنخلدون، عبدالرحمان بن محمد، مقدمه ابنخلدون، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382. ابنرسته، ابیعلی احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ترجمۀ حسین قرهچانلو، تهران، امیرکبیر، 1365. ابودلف. مسعر بن المهلهل الخزرجیالینبوعی، سفرنامۀ ابودلف در ایران، با تعلیقات و تحقیقات ولادیمیر مینورسکی، ترجمة سید ابوالفضل طباطبایی، تهران، زوار، 1354. الادریسی. محمد بن محمد بن عبدالله بن ادریس الحمودیالحسینیالشریف، نزهه المشطاق فی اختراق الآفاق، بیروت، مکتبـه الثقافه الدینیه، 1422. بایندر، سر هنری، سفرنامۀ سر هنری بایندر، کردستان، بینالنهرین و ایران، ترجمۀ کرامتالله افسر، تهران، فرهنگسرا (یساولی)، 1370. البغدادی، صفیالدین عبدالمومن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع، تحقیق و تعلیق علیمحمد البجاوی، المجلد الثالث، بیروت، دارالجیل، 1412. بیگمحمدپور، مهدی، گزارش بررسی باستانشناختی دشتهای اسلامآباد، کرند و حسنآباد، آرشیو ادارۀ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، (منتشر نشده)، 1384. جعفریزاده، مسلم، «مطالعه و تحلیل هنر و صنعت شیشهگری دورۀ اشکانی (مطالعۀ موردی: دادههای باستانشناختی محوطههای باستانی دشت خوزستان)»، رساله دکتری باستانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، 1397. جلیلیان، عباس، فرهنگ باشور، کردی-کردی- فارسی، تهران، پرسمان، 1385. جناب، میرسیدعلی، کتاب الاصفهان، طهران: نمرۀ ۵۲۸ وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، 1303. چریکف، سیاحتامۀ مسیو چریکف، ترجمۀ آبکار مسیحی، به کوشش علیاصغر عمران، تهران، امیرکبیر، 1379. حموی، شهابالدین ابیعبدالله یاقوت بن عبدالله البغدادی مُعجَمِ البُلدان، المجلد الخامس، بیروت، دارصادر، 1977م./1397ه.ق. دهپهلوان، مصطفی، ملکزاده، مهرداد و ذبیحالله چهارراهی، «بررسی باستانشناختی بخشی از شاهراه خراسان بزرگ: گردنۀ پاطاق یا «دربند مادی»»، پژوهشهای باستانشناسی ایران شمارۀ 19، 127-146، 1397. دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، زیر نظر محمد معین، تهران، دانشگاه تهران، 1330. دهلوی، امیرخسرو، هشت بهشت، با تصحیح و مقدمۀ جعفر افتخار، مسکو، شعبۀ ادبیات خاور، 1972. رضائی، ایرج، «از «خَلمان» تا «اَلوَن»: سرگذشت چهار هزار سالۀ یک جاینام باستانی (سرپلزهاب)»، پژوهشهای ایرانشناسی، شمارۀ 1، 37-56، 1397. زارعی، محمدابراهیم، منصوری، پیمان و منصوری، سعید، «مکانیابی مراکز ایالتهای ماسبذان و مهرجان قذق بر اساس متون دورۀ اسلامی و دادههای باستانشناسی»، مزدک نامه، جلد پنجم، 1391. آدرس وب سایت:www.mazdaknameh.ir/publish/publishID/ArticleId/331 زراءنژاد، منصور، «بررسی واحدهای سنجش وزن، کیل، طول و سطح در تاریخ اقتصادی مسلمانان»، اقتصاد اسلامی، دورۀ 4، 157-172، 1383. صالحوند، نوید، شیشه و شیشهگری (ظروف شیشهای دورۀ اشکانی، مجموعۀ موزۀ ملی و موزۀ رضا عباسی)، تهران، سمیرا، 1392. علیزاده گیلان، علیاکبر، تاریخ و جغرافیای تاریخی گیلانغرب، کرمانشاه، باغ نی، 1389. غلامی، صبا، موسوی حاجی، سیدرسول، «بنای سرخه دیزه، قلعهای ساسانی بر سر شاهراه خراسان»، مطالعات ایرانشناسی، سال پنجم، شمارۀ 15، 77-87، 1398. قدامـه، بن جعفر ابوالفرج کاتب البغدادی، الخراج، ویلیه، لیدن، بریل، 1889. قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت، دارصادر، 1960م/1380ه.ق. کامبخشفرد، سیفالله، «بنای سنگی طاق گرا»، فرهنگ معماری ایران، ش 4، 4-24، 1355. ـــــــــــــــــــــ، کاوشها و پژوهشهای باستانشناسی و احیاء معماری معبد آناهیتای کنگاور و تاق گرا، جلد یکم، یادمانها و باورهای اساطیری فراموش شده، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری- پژوهشکده باستانشناسی، 1386. کبیری، احمد، «نویافتههای باستانشناسی در بنای تاریخی معبد آناهیتای کنگاور»، در مجموعه مقالات نخستین کنگرۀ معماری و شهرسازی بم، ارگ بم، کرمان، به کوشش باقر آیتاللهزادۀ شیرازی، جلد دوم، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، 663-684 ، 1374. گلزاری، مسعود و محمدحسن جلیلی، کرمانشاهان باستان، تهران، چاپخانۀ وزارت فرهنگ و هنر، بیتا. لسترینج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1386. المقدسی، أبوعبدالله احمد بن محمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، طبع فی مدینه لیدن المحروسه، بمطبعه بریل، 1906. مکنزی، د.ن، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373. مهرنیا، محمد، طاهرنژاد ستاری، مصطفی اسدی و ایرج مهرگان، «معرفی گیاه دارویی دارمازو (Quercus infectoria Oliv) در کوههای زاگرس و تعیین DNA بارکدینگ آن»، یافته، دورۀ 15، شمارۀ ۲، 111-120، 1392. مهریار، محمد و احمد کبیری، ادامۀ کنکاشها در معبد آناهیتا کنگاور، کارنامه کاوش، پژوهش، ساماندهی و مرمت چهارمین گروه باستانشناسی از 1367 تا 1380، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1384. ناصرالدین شاه قاجار، سفرنامۀ ناصرالدین شاه، بخط میرزا رضا کلهر، تهران، کتابخانۀ سنائی، 1362. نظامی گنجوی، هفت پیکر، ویرایش جی، ریپکا، استانبول، دولت، 1934. هژبری، علی، بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان دالاهو (دهستانهای حومه، بیونیج و قلخانی)، آرشیو ادارۀ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، (منتشر نشده)، 1386. ههژار، عبدالرحمن شرفکندی، فرهنگ کُردی فارسی، تهران، سروش، 1376.
Alibaigi, S., Niknami, K., and Sh. Khosravi,“The Location of Parthian City of Bagistana in Bisotun, Kermanshah: A Proposal”, Iranica Antiqua: XLVII: 117- 131, 2012.
Calmeyer, P., Die Landschaft Kambadēnē, in Bisutun: Ausgrabungen und froschngen inden jarden 1963-1967, Teheraner Forschungen VII, W. Kleiss and P. Calmayer (eds.), Gebr. Mann Verlag. Berlin, pp. 13-14, 1996.
Floor, Willem, “Weights and Measures in Qajar Iran”, Studia Iranica, 37-57-115, 2008.
Frayne, D.R., “The Zagros Campaigns of Sulgi and Amar-Suena”: in Studies on the Civilization and Culture of Nuzi and Hurrians, Rim project, Toronto. Pp. 141-201, 1999.
Henricksom, E. F., “The early development of Pastoralism in the central Zagros highlands (Luristan)”, Iranica Antiqua XX: 1-42, 1985.
Herzfeld, E., 1907. “Eine Reise durch Lūristān, Arabistān und Fārs”, Dr. A. Petermanns Mitteilungen aus Justus Perthes Geographischer Anstilt, Herrausgeben von Prof. Dr. A. Supan, Band 53: 49-72.
Isidore of Charax, Parthian Stations, the Greek text with a translation and commentary by Wilfred H. Schoff, Transcribed from the Original London Edition, 1914.
Jones, J.F., Narrative of a Journey through parts of Persia and Kurdistan, undertaken by Commander J.F. Jones, I. N., of the Hon’ble Company’s Steam Vessel “Nitocris,” in company with Major Rawlinson, Political Agent in Turkish Arabia, Transactions of the Bombay Geographical Society 8: 249–334, 1849.
Keall, E. J., “Qal'eh-i Yazdigird: A Sasanian Palace Stronghold in Persian Kurdistan, Iran V: 99-121, 1967.
ـــــــــــــــــ., “Islam’s Debt to Parthian art”, Archaeologia Iranica et Orientalis II, 977- 998, 1989.
ـــــــــــــــــ., “One man’s made is another man’s Persian; one man’s coconut is another man’s grenade”, Muqarnas, vol. 10, essays in honor of Oleg Grabar, 275- 285, 1993.
Layard AH., Early adventures in Persia, Susiana and Babylonia: including a residence among the Bakhtiyari and other Wild Tribes before the discovery of Nineveh, vol 1. John Murray, London, 1887.
Levine, L.D., "Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros I", Iran, XI: 1-28, 1973.
Madjidzadeh, Y., “Lapis Lazuli and the Great Khorasan Road”, Paléorient 8/1:59-69, 1982.
Potts, D.T., “Elamite Karintaš and Avestan Kvirinta: Notes on the Early History of Kerend”, Iranian Studies 50 (3): 345-367, 2017.
ـــــــــــــ., “On Cultural Boundaries and Languages in Western Iran: The
Case of the Zagros Gates”, in Kamal-Aldin Niknami, Ali Hozhabri (eds.) Archaeoigy of Iran in the historical period, 55-62. Springer, 2020.
Rawlinson, M., “Notes on a March from Zohab, at the foot of Zagros, along the Mountains to Khuzistan (Susiana), and from thence through the province of Luristan to Kirmanshah, in the year 1836”, journal of the royal geographical society of London 9 (26): 2-116, 1839.
Schippmann, K., “Hinweise und Anmerkungen zu einigen sasanidischen Monumenten”, Iran VII: 157-163, 1969. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 353 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 309 |