پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,502 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,117,453 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,223,028 |
پیوند بانوگشسپ‌نامه با متون پهلوانی و دورۀ سرایش آن | ||
| ادب فارسی | ||
| مقاله 1، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 25، شهریور 1399، صفحه 1-19 اصل مقاله (618.54 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2020.302358.1692 | ||
| نویسنده | ||
| رضا غفوری* | ||
| دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه حضرت نرجس(س) رفسنجان | ||
| چکیده | ||
| بانوگشسپ‌نامه منظومه‌ای است پهلوانی در بیش از هزار بیت در ذکر دلاوری‌های بانوگشسپ، دختر رستم. دربارۀ گویندۀ این منظومه، فعلاً اطّلاعی نداریم؛ امّا پژوهشگران دربارۀ سدۀ سرایش آن بحث‌هایی کرده و حدس‌هایی زده‌اند. شماری از محقّقان، منشأ روایات بانوگشسپ‌نامه را متون پیش از اسلام می‌دانند و ظاهراً بر همین اساس، سدۀ سرایش آن را قرن پنجم نوشته‌اند؛ امّا برخی دیگر به دلیل آنکه در کتاب مجمل‌التّواریخ، که از شماری متون پهلوانی قدیم یاد می‌کند، ولی نامی از بانوگشسپ‌نامه نمی‌برد، بر آن‌اند که این منظومه متعلّق به سدۀ ششم است و برای اثبات فرضیّۀ خود دلایلی نیز آورده‌اند. در تازه‌ترین و علمی‌ترین پژوهش‌ها، دورۀ سرایش بانوگشسپ‌نامه، به سده‌های هفتم و هشتم هم رسیده است. از دیگر نکته‌های بحث‌برانگیز دربارۀ منظومۀ بانوگشسپ‌نامه که آغاز و انجامی ندارد، این است که در اصل متعلّق به منظومۀ بزرگ‌تری از جمله فرامرزنامۀ کوچک است. در این مقاله، نخست، با توجّه به دلایلی مانند وجود ابیاتی از دیگر منظومه‌های پهلوانی در بانوگشسپ‌نامه، ارتباط ابیات پایانی تهمینه‌نامه با آغاز بانوگشسپ‌نامه و همچنین داشتن شماری مضامین داستانی عامیّانه که در طومارهای نقّالی هم دیده می‌شود، نشان می‌دهیم که دورۀ سرایش بانوگشسپ‌نامه متأخّرتر از زمانی است که تاکنون تصوّر می‌شده است. سپس با بررسی و تطبیق مضامین داستانی آن با متون عامیّانه، خواهیم گفت که بلکه منشأ روایت‌های بانوگشسپ‌نامه، روایات شفاهی و عامیّانه است و برخلاف تصوّر رایج، هیچ قدمت و اصالتی ندارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بانوگشسپ‌نامه؛ تهمینه‌نامه؛ فرامرزنامۀ کوچک؛ روایت‌های شفاهی؛ حماسه‌های عامیّانه | ||
| مراجع | ||
|
آیدنلو، سجّاد (1384)، «مهین دخت بانوگشسپ سوار»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، ش93، تیر، ص34- 45. ـــــــــــــ (1388)، متون منظوم پهلوانی، تهران، سمت. ـــــــــــــ (1396)، «بررسی سه بیت از داستان رستم و اسفندیار»، نیم پخته ترنج، تهران، سخن. ـــــــــــــ (1397)، «نقد و تحلیل شبرنگ‌نامه داستان رستم و پسر دیو سپید»، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، سال هجدهم، ش2، ص1- 29. امیدسالار، محمود (1381)، «بیان ادبی و بیان عامیّانه در حماسه‌های فارسی»، جستارهای شاه‌نامه‌شناسی و مباحث ادبی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. ـــــــــــــ (1397)، «استاد صفا و کتاب حماسه‌سرایی او»، مقالاتی در باب تاریخ، ادب و فرهنگ ایران، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. اته، هرمان (2536)، تاریخ ادبیّات فارسی، ترجمة صادق رضازاده شفق، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. انجوی شیرازی، سیّدابوالقاسم (1369)، فردوسی‌نامه، ج1، تهران، علمی. ایرا‌ن‌شاه بن ابی‌الخیر(1370)، بهمن‌نامه، چاپ رحیم عفیفی، تهران، علمی و فرهنگی. بانوگشسپ‌نامه (1382)، چاپ روح‌انگیز کراچی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تاریخ سیستان (1381)، چاپ محمّدتقی بهار، تهران، دنیای کتاب. تجارب‌الامم فی اخبار ملوک‌العرب و‌العجم (1373)،چاپ رضا انزابی‌نژاد و یحیی‌کلانتری، مشهد، دانشگاه فردوسی. تهمتن‌نامه (1398)، تصحیح و تحقیق رضا غفوری، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. جعفری قنواتی، محمّد (1396)، «نکاتی دربارۀ منظومۀ شبرنگ‌نامه»، نقد کتاب ادبیّات، سال سوم، ش11، ص255- 264. خالقی‌مطلق، جلال (1386)، حماسه: پدیده‌شناسی تطبیقی، تهران، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ـــــــــــــ (1396)، «گشسب‌بانو»، شاه‌نامه و فرهنگ ایران، ترجمة فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. خطیبی، ابوالفضل (1384)، «نماد زندگی و زایندگی»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، ش93، ص22-33. خطیبی، ابوالفضل و احسان شواربی (1397)، «سهراب، سرخاب، سوخرا، سهروی: سرگذشت یک نام ایرانی»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ 16، ش4، ص112- 136. ذوالفقاری، حسن (1393)، «بانوگشسب‌نامه»،دانش‌نامۀ فرهنگ مردم ایران، ج1، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. رزم‌نامۀ کنیزک (1395)، چاپ آرش اکبری مفاخر، تهران، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. رستم‌نامه (1387الف)، چاپ محمّد بهشتی، تهران، پیری. ـــــــــــــ (1387ب)، چاپ سجّاد آیدنلو، تهران، میراث مکتوب. رضایی، احترام (1388)، ساقی‌نامه در شعر فارسی، تهران، امیرکبیر. ریاحی، محمّد امین (1387)، فردوسی، تهران، طرح نو. زرّین‌قبانامه (1393)، چاپ سجّاد آیدنلو، تهران، سخن. زرّین‌کوب، عبدالحسین (1383)، از گذشتۀ ادبی ایران، تهران، سخن. سراج، شهین(1381)، «بانوگشسپ‌نامه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11، تهران، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. شاه‌نامۀ نقّالان (1396)، طومار مرشد عباس زریری اصفهانی، چاپ جلیل دوستخواه، تهران، ققنوس. شبرنگ‌نامه (1395)، چاپ ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دن برگ، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. شریفی، محمد (1387)، فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران، نو و معین. شیرویۀ نامدار (1384)، چاپ علی‌رضا سیف‌الدّینی، تهران، ققنوس. شکوهی، فریبا (1384)، «بانوگشسب‌نامه»، دانش‌نامۀ زبان و ادبیّات فارسی، ج1، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صفا، ذبیح‌الله (1352)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران، امیرکبیر. صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران، فردوس. طرسوسی، ابوطاهرمحمّد (1374)، داراب‌نامه، به‌کوشش ذبیح‌الله صفا، تهران، علمی و فرهنگی. طومار جامع نقّالی شاه‌نامه (1396)، چاپ فرزاد قائمی، مشهد، به‌نشر. طومار شاه‌نامۀ فردوسی (1381)، چاپ احمد هاشمی و سیّد مصطفی سعیدی، تهران، خوش نگار. طومار کهن جهانگیرنامه (1375)، چاپ جمشید صداقت‌نژاد، تهران، نیما. طومار کهن شاه‌نامۀ فردوسی (1390)، چاپ جمشید صداقت‌نژاد، تهران، دنیای کتاب. طومار نقّالی شاه‌نامه (1391)، چاپ سجّاد آیدنلو، تهران، به‌نگار. عطایی (بی‌تا)، برزونامۀ جدید، نسخة دست‌نویس، ش1189، کتابخانۀ پاریس. غفوری، رضا (1395)، «شبرنگ‌نامه و بررسی ویژگی‌های اساطیری و ادبی آن»، آیینۀ میراث، دورۀ 14، ش59، ص53-73. غفوری، رضا (1396)، «رزم‌نامۀ کوه دماوند، منظومه‌ای پهلوانی ناشناخته از دورۀ صفویّه»، آیینۀ میراث، دوره 15، ش61، ص135- 154. فرامرزنامه (1382)، چاپ مجید سرمدی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. فرامرزنامۀ بزرگ (1394)، چاپ ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران، سخن. فردوسی، ابوالقاسم (1386الف)، شاه‌نامه، چاپ عباس اقبال آشتیانی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی، به اهتمام بهمن خلیفه، تهران، طلایه. فردوسی، ابوالقاسم (1386ب)، شاه‌نامه، چاپ جلال خالقی‌مطلق، ج6، چاپ محمود امیدسالار، ج7، چاپ ابوالفضل خطیبی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. قصّۀ امیرالمونین حمزه (1362)، چاپ جعفر شعار، تهران، کتاب فرزان. کراچی، روح انگیز (1384)، «نماد زندگی و زایندگی»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، ش93، ص22- 33. کوسج، شمس‌الدّین محمّد (1387)، برزونامۀ کهن، چاپ اکبر نحوی، تهران، میراث مکتوب. کیهانی، جعفر شجاع (1388)، «ساقی نامه»، دانش‌نامۀ زبان و ادبیّات فارسی، ج3، تهران، فرهنگستان زبان و ادبیّات فارسی. گازرانی، ساقی (1397)، روایت‌های خاندان رستم و تاریخ نگاری ایرانی، تهران، مرکز. مادح، قاسم (1380)، جهانگیرنامه، به‌کوشش ضیاءالدّین سجّادی، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامی، دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل. ماسه، هانری (1350)، فردوسی و حماسۀ ملّی، ترجمة مهدی روشن‌ضمیر، تبریز، دانشگاه تبریز. مختاری (1397)، شهریارنامه، چاپ رضا غفوری، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. مستوفی، حمدالله (1381)، تاریخ گزیده. چاپ عبدالحسین نوایی، تهران،امیرکبیر. منوچهرخان حکیم (1384)، اسکندرنامه (بخش ختا)، چاپ علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، میراث مکتوب. ـــــــــــــ (1388)، اسکندرنامه، چاپ علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، سخن. میرانصاری، علی (1393)، «ادبیّات ایران در دورۀ خوارزمشاهیان»، تاریخ جامع ایران، ج15، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی. مصاحب، غلام‌حسین (1381)، دایرةالمعارف فارسی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. مول، ژول (1354)، دیباچۀ شاه‌نامه، ترجمۀ جهانگیر افکاری، تهران، سازمان کتاب‌های جیبی. نثر نقّالی شاه‌نامه (1397)، چاپ رضا غفوری، تهران، آرون. نحوی، اکبر (1391)، «ملاحظاتی دربارۀ فرامرزنامه و سرایندۀ آن»، مجلّۀ دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورۀ 164، ص119- 136. نهایة‌الأرب فی أخبار الفرس و العرب (1375)، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. هفت‌لشکر (1377)، چاپ مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. هفت منظومۀ حماسی (1394)، چاپ رضا غفوری، تهران، میراث مکتوب.
De Blios, Frančois (1998), “Epics” , Iranica, Edited by Ehsan Yarshater , NewYork, vol 8 . pp 474- 477.
Firdousee, Abool Kasim (1829), By Tuner Macan,Calcutta:Baptist Mission press. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 621 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 524 |
||