تأثیر پربیوتیک سلماناکس بر رشد، فاکتورهای هماتولوژیکی و بیوشیمیایی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان(Oncorhynchus mykiss)

مقدمه

افزایش رشد جمعیت و بالا رفتن تقاضای مصرف‌کنندگان محصولات شیلاتی، باعث افزایش تقاضای روزافزون و مداوم برای عرضه ماهی و آبزی‌پروری گردیده است (28). از این رو تولید ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان به‌عنوان یکی از با ارزش‌ترین ماهیان اقتصادی و مهم‌ترین گونه سردآبی در صنعت آبزی‌پروری کشور ضروری بنظر می‌رسد. لذا تلاش در جهت بهبود شاخص‌های رشد و افزایش قدرت ایمنی این ماهی در برابر بیماری‌های متعدد باکتریایی افزایش فزاینده‌ای یافته است (3). محرک‌های ایمنی ترکیبات زیستی و یا مواد شیمیایی سنتیک هستند که واکنش‌های ایمنی را به‌وسیله ازدیاد عملکرد سلول‌های بیگانه‌خوار، افزایش تولید آنتی‌بادی و افزایش مقاومت در برابر آلودگی‌های پاتوژنی تحریک می‌کنند (2،28). امروزه پروبیوتیک‌ها به‌عنوان مکمل‌های غذایی میکروبی جایگزینی مناسب برای آنتی‌بیوتیک‌ها تعریف می‌شوند که می‌توانند شاخص‌های سلامتی میزبان را تحت تأثیر قرار دهند (1). استفاده از پربیوتیک‌ها روشی است که از طریق آن می‌توان جمعیت میکروبی دستگاه گوارش را به‌صورت دلخواه تعیین کرد (9،11). پربیوتیک‌ها کربوهیدرات غیرقابل‌هضمی (Non-Digestible Carbohydrate) هستند که می‌توان آن‌ها را طبق اندازه مولکولی‌شان یا میزان پلیمریزاسیون به منوساکاریدها، اولیگوساکاریدها، پلی ساکاریدها طبقه‌بندی کرد و از طریق تحریک رشد یا فعال کردن یک یا تعداد محدودی از گونه‌های باکتریایی که در روده وجود دارند، اثرات سودمندی بر میزبان داشته و بخصوص به‌عنوان یک تحریک‌کننده سیستم ایمنی، موجب افزایش پاسخ ایمنی و مقاومت در برابر بیماری‌ها و عوامل استرس‌زا می‌گردند (10). ماده‌ای که به‌عنوان پربیوتیک انتخاب می‌شود بایستی دارای معیارهایی مانند هیدرولیز یا جذب نشدن در بخش‌های بالای دستگاه گوارش، تخمیر گزینشی به‌وسیله باکتری‌های بالقوه مفید روده و تغییر ترکیب میکروفلور روده‌ای به سمت ترکیبی سالم‌تر باشد. پربیوتیک سلماناکس مکمل غذایی شامل محیط کشت مخمر، عصاره مخمر و دیواره سلولی مخمر بوده که هم حاوی متابولیت‌هایی است که به‌طور طبیعی در کشت‌های مخمر وجود دارند و هم حاوی مانان‌های مخمری و قندهایی نظیر بتا گلوکان‌ها، گالاکتوزامین‌ها، مانور و اولیگوساکارید مانان (Mannonooligosaccharide) می‌باشد. بتاگلوکان به ‌عنوان یکی از ترکیبات سلماناکس با اتصال مستقیم به گیرنده‌های پروتئینی موجود بر سطح ماکروفاژها و سایر سلول‌های خونی ازجمله نوتروفیل‌ها و فعال کردن آن‌ها سبب حفظ و تقویت سیستم ایمنی می‌گردد (35). بتا گلوکان سبب افزایش درصد بقاء و مقاومت در برابر بیماری گربه‌ماهی روگاهی (Lctalurus punctatus) و ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان می‌گردد (35،46). همچنین پربیوتیک سلماناکس می‌تواند موجب افزایش میزان مقاومت و پاسخ‌های ایمنی ماهی و سایرآبزیان در مقابل استرس‌ها گردد (10)  Adelو همکاران 2015. یکی دیگر از محرک‌های سیستم ایمنی ارگوسان (یک محصول جلبکی حاصل از جلبک Laminaria digitata) می‌باشد که سبب کاهش مرگ‌ومیر مربوط بـه شیوع بیماری‌های قابل پیش‌بینی همـراه بـا تغییرات فـصلی در کیفیت و دمای آب، تراکم و دستکاری آبزی (صید، رقم‌بندی و حمل‌ونقل آبزی) می‌گردد (1). Mohamadian و همکاران در سال 2017 گزارش کردند که بهبود شاخص‌های رشد در ماهیان تغذیه‌شده با پروبیوتیک لاکتوباسیلوس کازئی احتمالاًً به بهبود فعالیت‌های گوارشی به‌وسیله‌ی سنتز ویتامین‌ها و افزایش فعالیت آنزیم‌ها مرتبط بوده که منجر به بهبود هضم پذیری و افزایش وزن شده است (26). Mona و همکاران در سال 2015 تأثیر سدیم آلژینات به‌عنوان پربیوتیک و پروبیوتیک Biogen را بر شاخص‌های رشد و بازماندگی گونه خرچنگ آب شیرین باتلاقی قرمز (Procambaru clarkii) در سطوح 1، 2،  و 3 درصد بررسی کردند. نتایج به‌دست‌آمده نشان‌دهنده بهبود عملکرد فاکتورهای رشد، بازماندگی و تولید نهایی در تیمارهای آزمایش بوده است (28). Sang و همکاران در سال 2010 دریافتند که استفاده از پربیوتیک مانان الیگوساکارید به میزان 4 گرم در هر کیلو گرم جیره خرچنگ دراز آب شیرین (Cherax destructor) منجر به بروز اختلاف معنی‌داری در پارامترهای رشد و تغذیه از قبیل وزن نهایی و سرعت رشد ویژه گردید (34). با توجه به پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان درسیستم‌های نیمه متراکم، اهمیت تغذیه و سیستم ایمنی در رشد و بقاء آن استفاده از پربیوتیک سلماناکس در جیره غذایی جهت بررسی چگونگی افزایش ایمنی و تأثیر بر شاخص‌های رشد و فاکتورهای هماتولوژیکی حائز اهمیت است.

مواد و روش کار

محل اجرا و روش آزمایش: این پژوهش در کارگاه ماهیان سردآبی‌هامون واقع در شهرستان آزادشهر در فضایی به مساحت 658 متر مربع به مدت 8 هفته انجام گردید. در هفته اول برای سازگاری، ابتدا ماهیان با استفاده از جیره شاهد و پس از آن با جیره‌های آزمایش تغذیه شدند. پس از رقم بندی تعداد 780 بچه ماهی قزل آلای رنگین کمان با میانگین وزنی 2±18 gr در قالب 4 تیمار و 3 تکرار (هر تکرار 65 ماهی) به مدت 56 روز نگهداری شدند. غذادهی بر اساس مشاهدات و مدت زمان مصرف غذا توسط ماهیان به میزان 5 درصد توده زنده صورت گرفت. ماهیان روزانه در سه وعده صبح، ظهر و شب غذادهی شدند.

طرح آزمایش: در این آزمایش از استخر به ‌عنوان واحدهای آزمایش استفاده گردید. حجم آب داخل هر استخر 105 لیتر بود که به‌طور مداوم تعویض می‌گردید. اکسیژن مورد نیاز از طریق اسپلش تأمین ‌گردید. آب ورودی از چشمه و با دبی 1 تا 5/1لیتر در ثانیه همراه با هوادهی وارد هر کانال می‌گردید. به‌منظور تغذیه بچه ماهیان از پلت خشک محصول شرکت فرادانه استفاده گردید. ترکیب بیوشیمیایی جیره غذایی مورد استفاده در تحقیق شامل (پروتئین خام 55 درصد، خاکستر 10 درصد، چربی خام 14 درصد، فیبرخام 5/1 درصد، رطوبت 10 درصد، کربوهیدرات 10 درصد) بود. به‌منظور بررسی تأثیر پربیوتیک سلماناکس (ساخت شرکت Arm Animal Nutrition and Hammer کشور آمریکا) بر رشد، پارامترهای خونی و سرمی ماهیان، چهار تیمار غذایی تهیه گردید. ابتدا غذای کنسانتره، پربیوتیک سلماناکس و ژلاتین (به‌منظور کاهش میزان حل شدن پلت‌های غذایی در آب) توسط ترازوی دیجیتال با دقت gr 01/0 به ‌صورت جداگانه وزن، سپس پربیوتیک سلماناکس (چهار سطح صفر،2، 4 و 6 درصد جیره) با آب (به میزانی که مخلوط به‌صورت خمیر سفت درآید) و ژلاتین (به میزان 3 درصد غذای کنسانتره) مخلوط و به غذای کنسانتره پودری شکل اضافه گردید (15). خمیر به‌دست‌آمده پس از عبور از چرخ‌ گوشت با قطر mm 2 به مدت 24 ساعت در آون در دمای  C°75 کاملاًً خشک گردید. پس از خشک شدن غذا، پلت‌ها شکسته و در کیسه‌های نایلونی مناسب بسته‌بندی و در یخچال (C° 4) تا زمان مصرف نگهداری گردید. اندازه‌گیری عوامل فیزیکی و شیمیایی آب همچون اکسیژن محلول، دمای آب و pH به‌صورت روزانه به‌وسیله دستگاه‌های دیجیتال قابل‌حمل مارک (WTW) با دقت 01/0 صورت گرفت. اکسیژن محلول بین 9-7 mg/l ثبت گردید. pH آب حدود 14/8-35/7 بود. دامنه تغییرات درجه حرارت آب نیز بین C° 3/16-14 ثبت گردید. جهت بررسی تأثیر پربیوتیک سلماناکس بر چگونگی رشد بچه ماهیان قزل‌آلای رنگین کمان هر ده روز یک‌بار اقدام به انجام زیست‌سنجی گردید. میانگین طول کل ماهی‌های هر تکرار مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. میانگین وزن کل هر تکرار نیز مبنای محاسبه‌ی غذای مصرفی در هفته محاسبه شد.                                    

سنجش فاکتورهای رشد: در پایان هفته هشتم و پس از گذشت 24 ساعت از زمان قطع تغذیه و اطمینان از دفع کامل محتویات لوله گوارش، شاخص‌های رشد شامل افزایش رشد بدن، درصد افزایش وزن، نرخ رشد ویژه، ضریب تبدیل غذایی، کارایی غذا، فاکتور وضعیت و میزان غذای خورده با استفاده از فرمول‌های زیر محاسبه گردیدند (4).

افزایش وزن بدن (gr) = میانگین وزن انتهای دوره به gr) ( - میانگین وزن ابتدای دوره (gr)

درصد افزایش وزن = وزن انتهای دوره به( gr) - وزن ابتدای دوره به) gr) × 100

نرخ رشد ویژه = (لگاریتم طبیعی وزن انتهای دوره به ) gr) - لگاریتم طبیعی وزن ابتدای دوره به (gr) × زمان1- ) ×100

فاکتور وضعیت = وزن (gr) / (طول (cm))3 ×100

غذای خورده شده روزانه = [زمان/5/0(وزن اولیه (gr)] × وزن نهایی (gr) / (کل غذای خورده شده×100)

فاکتورهای خون شناسی و سرمی: پس از اتمام دوره پرورش،24 ساعت قبل از خون‌گیری غذادهی ماهیان قطع شده و سپس ماهیان با عصاره گل میخک به میزان 25 mg/l بی‌هوش (16) و در حالت بی‌هوشی با استفاده از سرنگ با زاویه ° 45 از ساقه دمی خون‌گیری صورت گرفت. بخشی از نمونه‌های خون برای سنجش فاکتورهای خونی شامل شمارش تفریقی گلبول سفید، تعیین میزان نوتروفیل، لنفوسیت و منوسیت، گلبول قرمز، تعیین هماتوکریت و هموگلوبین در لوله‌های حاوی ماده ضد انعقاد خون قرار گرفت. شمارش گلبول قرمز و سفید خون با استفاده ازلام هماسیتومتر انجام شد. اندازه‌گیری میزان هماتوکریت خون توسط میکروهماتوکریت صورت گرفت. سنجش هموگلوبین به روش سیان مت هموگلوبین با استفاده از کیت تجاری شرکت زیست‌شیمی صورت گرفت و جذب نوری قسمت فوقانی محلول به‌وسیله اسپکتروفتومتر در طول‌موج nm 540 قرائت گردید (29). میزان نوتروفیل، لنفوسیت و مونوسیت با تهیه گسترش خونی و رنگ‌آمیزی با رنگ گیمسا تعیین گردید (24). مقادیر حجم متوسط گلبول قرمز (MCV)، هموگلوبین متوسط سلولی (MCH) و غلظت متوسط هموگلوبین گلبول قرمز (MCHC) بر اساس فرمول‌های زیر مشخص ‌گردید (14،43).

1) MCHا=(g/l)اHbا.(milions/µl)^1-RBC

2) MCHC =ا(%)^1-HCTا.(g/dl)اHb

3) MCV =ا(g/l) ^1-HCT(%).RBC

بخش دیگری از نمونه‌های خون در لوله‌های فاقد ماده ضد انعقاد خون قرار گرفته و پس از تشکیل لخته، سرم خون با استفاده از سانتریفیوژ (به مدت 15 دقیقه و دورrpm 6000) توسط سمپلر از لخته جداسازی شد و در میکروتیوپ‌های جداگانه قرار گرفت. از سرم به ‌دست ‌آمده برای سنجش فاکتورهای پروتئین کل، آلبومین، ایمونوگلوبین، اسیداوریک، تری گلیسرید، گلوکز، آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات آمینو ترانسفراز، کلسترول، بیلی روبین و لیزوزیم استفاده گردید. تعیین میزان آلانین آمینوترانسفراز و آسپارتات آمینو ترانسفراز به روش آنزیماتیک کینتیک صورت گرفت (36). میزان آلبومین، پروتئین کل، اسیداوریک، بیلی‌روبین و ایمنوگلوبین با استفاده از کیت‌های آزمایشگاهی (شرکت پارس آزمون، تهران) و به ‌وسیله دستگاه اتوآنالایزر (مدل Eurolyser, Belgium) اندازه گیری گردید (8). اندازه‌گیری گلوکز و کلسترول سرم خون به روش آنزیماتیک گلوکز اکسیداز و کلسترول پراکسیداز انجام گرفت. بدین منظور از دستگاه اسپکتروفتومتر (مدل RA،1000 شرکت Technicon، ساخت کشور آمریکا و به‌کارگیری کیت‌های Man ایران) میزان گلوکز و کلسترول برحسب mg/dl محاسبه گردید (43). تعیین میزان تری گلیسیرید به روش آنزیمی گلیسروفسفات دهیدروژناز (GOT،PAP) انجام شد. برای سنجش میزان لیزوزیم سرمی از روش توصیه‌شده توسط Ellis در سال 1990 استفاده شد. فعالیت مکمل فرعیAlternative complement activityا(ACH50)  بر اساس روش نورسنجی سنجیده شد (12).

تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها: ابتدا نرمال بودن داده‌ها با آزمون کولموگراف-اسمیرنوف بررسی شد. سپس به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از تجزیه واریانس یکطرفه (One- way ANOVA) و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن (Duncan test) در سطح معنی‌دار 5درصد استفاده گردید. از نرم افزار Spss نسخه 17 برای آنالیز‌های آماری استفاده گردید.

نتایج

شاخص‌های رشد: جدول 1 نتایج شاخص‌های رشد بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان طی 8 هفته تغذیه با جیره‌های مختلف را نشان می‌دهد. هیچگونه علائم بیماری در بین ماهیان تیمارهای مختلف در انتهای آزمایش مشاهده نگردید. افزودن پروبیوتیک در جیره بچه ماهیان قزل‌آلای رنگین‌کمان سبب بهبود شاخص‌های رشد شامل افزایش وزن بدن، درصد افزایش وزن بدن، ضریب رشد ویژه غذایی گردید. نتایج نشان داد که ماهیان تغذیه‌شده با جیره حاوی 4 درصد پربیوتیک سلماناکس دارای شاخص‌های رشد (طول نهایی، وزن نهایی، افزایش وزن، درصد افزایش وزن و نرخ رشد ویژه) بهتری در مقایسه با ماهیان شاهد بودند (05/0≥P). بالاترین و پایین‌ترین وزن نهایی به ترتیب در تیمار 4 درصد و 6 درصد سلماناکس مشاهده گردید که در مقایسه با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) را نشان می‌دهد. بیشترین درصد افزایش وزن بدن و نرخ رشد ویژه درتیمار 4 درصد سلماناکس مشاهده گردید که با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) را نشان داد.

فاکتورهای خون شناسی: بیشترین تعداد گلبول قرمز خون )11/0 ± 28/1) در تیمار 6 درصد سلماناکس مشاهده گردید (جدول 2) که در مقایسه با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) داشت. بیشترین تعداد گلبول سفید (00/1200 ± 00/12500) در تیمار 6 درصد سلماناکس و کمترین میزان گلبول سفید خون در تیمار شاهد (20/342 ±00/8260) مشاهده گردید. نتایج حاصل از شمارش افتراقی گلبول‌های سفید، تفاوت معنی‌داری بین تیمارهای 4 درصد و 6 درصد سلماناکس با گروه شاهد از حیث درصد لنفوسیت مشاهده شد، بطوریکه بیشترین درصد لنفوسیت مربوط به گروه شاهد (05/1 ± 17/96) بود. بالاترین میزان نوتروفیل در تیمار 6 درصد سلماناکس بود که در مقایسه با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری(05/0≥P)داشت. تفاوت معنی‌داری در مقدار مونوسیت خون بین تیمارهای مختلف مشاهده نشد. بیشترین مقدار هموگلوبین (65/2 ± 00/47) مربوط به تیمار 6 درصد سلماناکس بود. اما بین سایر تیمارها تفاوت معنی‌داری (05/0≤P) مشاهده نگردید. نتایج نشان داد که بین تیمارهای آزمایش و گروه شاهد از لحاظ میزان هماتوکریت تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. بالاترین میزان هماتوکریت در تیمار 6 درصد سلماناکس (65/2 ± 00/47) مشاهده گردید. همچنین تفاوت معنی‌داری در حجم متوسط گلبول قرمز (MCV)، میزان متوسط هموگلوبین (MCH) و غلظت متوسط هموگلوبین (MCHC) در بین تیمارهای آزمایش مشاهده نگردید (05/0≤P).

شاخص‌های بیوشیمیایی سرم: نتایج شاخص‌های بیوشیمیایی پلاسمای خون بچه ماهیان قزل‌آلای رنگین کمان در جدول 3 نشان داده ‌شده است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده تفاوت معنی‌داری در میزان آسپارات آمینو ترانسفراز و آلانین آمینو ترانسفراز پلاسما تیمارهای مختلف وجود نداشت (05/0≤P). بیشترین و کمترین میزان آلبومین به ترتیب در تیمارهای 6 درصد سلماناکس (25/0 ± 83/2) و شاهد (21/0 ±67/1) مشاهده گردید. تیمار 2 درصد سلماناکس در مقایسه با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری نداشت (05/0≤P). تفاوت معنی‌داری در پروتئین کل سرم خون تیمارهای مختلف مشاهده نگردید (05/0≤P). کمترین میزان گلوکز متعلق به تیمار شاهد و بیشترین آن مربوط به تیمار 6 درصد سلماناکس بوده است. کمترین و بیشترین میزان کلسترول و تری‌گلیسرید به ترتیب در تیمارهای 6 درصد سلماناکس و شاهد مشاهده گردید. در حالیکه تیمارهای 4 درصد سلماناکس و شاهد تفاوت معنی‌داری نداشتند (جدول3). بالاترین میزان ایمنوگلوبین در تیمار 6 درصد سلماناکس و کمترین آن در تیمار شاهد مشاهده گردید که در مقایسه با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) داشت. تفاوت معنی‌داری در اسید اوریک و بیلی روبین کل سرم خون بین تیمارها مشاهده نشد (05/0≤P). بالاترین میزان بیلی روبین مستقیم (Bill Dir) در تیمار 2 درصد سلماناکس (01/0 ± 05/0) مشاهده گردید. ولی اختلاف معنی‌داری بین تیمار شاهد با تیمارهای مختلف مشاهده نشد (05/0≤P). مقادیر فعالیت لیزوزیمی در تیمارهای 2 درصد و 4 درصد سلماناکس در مقایسه با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری نداشت ولی بین تیمار 6 درصد سلماناکس (39/0 ± 80/5) و تیمار شاهد (12/0 ± 79/4) تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) مشاهده گردید.

جدول 1. تاثیر جیره حاوی سطوح  مختلف سلماناکس (%) بر شاخص‌های رشد بچه ماهیان قزل‌آلای رنگین کمان

Table1. Effect of different levels of Celmanax prebiotic (%) on growth indices of juvenile Oncorhynchus mykiss

* حروف کوچک متفاوت (a, b, c) در هر ردیف نشان دهنده تفاوت معنی دار بین تیمارهای مختلف می باشد (05/0P≤).

طول اولیه (Li)، وزن اولیه (Wi) ، طول نهایی (FL)، وزن نهایی (FW)، افزایش وزن (WG)، درصد افزایش وزن (BWI)، نرخ رشد ویژه (SGR)، فاکتور وضعیت (CF).

Small letters (a, b, c) in the same line indicate significant differences (p<0.05) of treatment.

Initial length (Li), Initial weight (Wi), Final length (FL), Final weight (FW), Weight gain (WG), Weight gain percentage (BWI), Specific growth rate (SGR), Condition factor (CF).

جدول 2. تأثیر جیره حاوی سطوح مختلف مکمل غذایی سلماناکس (%) بر پارامترهای خونی بچه ماهیان قزل‌آلای رنگین کمان

Table2. Effect of different levels of Celmanax prebiotic (%) on hematological parameters of juvenile Oncorhynchus mykiss

*حروف کوچک متفاوت (a, b, c) در هر ردیف نشان دهنده تفاوت معنی دار بین تیمارهای مختلف می باشد (05/0P≤).

هماتوکریت (HTC)، هموگلوبین (Hb)، گلبول قرمز(RBC)، گلبول سفید(WBC)، لنفوسیت (Lym)، نوتروفیل (Neu)، منوسیت (Mon)، حجم متوسط گلبول قرمز (MCV)، میزان متوسط هموگلوبین (MCH)، غلظت متوسط هموگلوبین(MCHC).

Small letters (a, b, c) in the same line indicate significant differences (p<0.05) of treatment.

Hematocrit (HTC), Hemoglobin (Hb), Red blood cell (RBC), White blood cell (WBC), Lymphocyte (Lym), Neutrophil (Neu), Monocyte (Mon), Mean volume red blood cell (MCV), Mean hemoglobin (MCH)), Mean hemoglobin concentration (MCHC).

جدول 3. تاثیر سطوح مختلف مکمل غذایی سلماناکس (%) بر پارامترهای بیوشیمیایی خون بچه ماهیان قزل‌آلای رنگین کمان

Table3. Effect of different levels of Celmanax prebiotic (%) on biochemical parameters of juvenile Oncorhynchus mykiss

*حروف کوچک متفاوت (a, b, c) در هر ردیف نشان دهنده تفاوت معنی دار بین تیمارهای مختلف می باشد (05/0P≤).

 آسپارتات آمینو ترانسفراز (AST)،آلانین آمینوترانسفراز(ALT)، آلبومین(Alb)، پروتئین کل(TP)، گلوکز(Glu)، کلسترول(Chol)، تری گلیسرید(TG)، ایمونوگلوبین(Igm)، اسیداوریک(U asid)، بیلی روبین(Bill Dir)، لیزوزیم(Lyso).

Small letters (a, b, c) in the same line indicate significant differences (p<0.05) of treatment.

Aspartate aminotransferase (AST), Alanine aminotransferase (ALT), Albumin (Alb), Total protein (TP), Glucose (Glu), Cholesterol (Chol), Triglyceride (TG), Immunoglobin (Igm), Uric acid (U asid) , Billy Rubin (Bill Dir), Lysos (Lyso).

بحث

استفاده از مکمل‌های غذایی که در بالا بردن سیستم ایمنی نقش دارند از جمله راهکارهایی بوده که علاوه بر تامین مواد لازم جهت رشد و نمو موجودات، می‌توانند در بهبود کیفیت، سلامت و افزایش مقاومت در برابر پاتوژن‌های بیماریزا و استرس نیز مفید واقع گردند (38). در این میان پر‌بیوتیک‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و نتایجی مبنی بر تغییر و افزایش فاکتورهای ایمنی و افزایش رشد فیل ماهی (Huso huso) گزارش شده است (19،41).

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که افزودن پربیوتیک سلماناکس به جیره غذایی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان سبب بهبود شاخص‌های رشد شامل افزایش وزن بدن، درصد افزایش وزن بدن، ضریب رشد ویژه غذایی گردیده است. بالاترین وزن نهایی و بیشترین درصد میزان افزایش وزن بدن، طول نهایی، فاکتور وضعیت و نرخ رشد ویژه درتیمار 4 درصد سلماناکس مشاهده گردید که با تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) را نشان داد. Qin و همکاران در سال 2014 گزارش کردندکه نرخ رشد ویژه در ماهیان زبرا دانیو (Danio rerio) تغذیه شده با پربیوتیک کیتوزان درمقایسه با گروه شاهد تفاوتی نداشت (31). Merrifield و همکاران در سال 2010 تأثیر پدیوکوکوس اسیدی لاکتیسی را بر رشد، شاخص تغذیه‌ای، کلنی روده و پارامترهای سلامتی ماهی قزل آلای رنگین‌کمان بررسی کردند و برخلاف تحقیق حاضر هیچ اثر معنی‌داری بر فاکتورهای رشد و تغذیه ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان نیافتند (24). اغلب پربیوتیک‏ها در دسته‏ی الیگوساکاریدهای غیرقابل هضم قرار می‏گیرند که به دلیل فقدان آنزیم‏های هیدرولیزکننده‏ی اتصالات نوع β بین واحدهای منوساکاریدی، توسط بسیاری از موجودات از جمله ماهی‏ها قابل جذب نمی‏باشند. لذا در برابر فرایند گوارش مقاومت کرده و تنها توسط برخی باکتری‌های بی‏هوازی موجود در دستگاه گوارش قابلیت تجزیه شدن می‌باشند. این باکتری‏ها بیشتر شامل بایفیدوباکترها، لاکتوباسیلوس‏ها و بسیاری از باکتری‏های اسید لاکتیک بوده که قادرند به طریق تخمیر از الیگوساکاریدها تغذیه نموده و در نهایت اثرات مفیدی برای میزبان به همراه داشته باشند. بنابراین تغذیه ماهی با این نوع کربوهیدرات‏ها می‏تواند سبب افزایش جمعیت باکتری‏های مفید روده به ‏ویژه بایفیدوباکترها و باکتری‏های اسید لاکتیک شود (18). Hoseinifar و همکاران در سال 2013 بیان کردند که استفاده از پربیوتیک گالاکتو الیگوساکارید در جیره غذایی ماهی کلمه (Rutilus rutilus) باعث افزایش رشد این ماهی می‌شود به‌طوری که جیره حاوی 2 درصد پربیوتیک تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) با سایر تیمارها و گروه شاهد داشت (20). Li و همکاران در سال 2005 بهبود رشد و پارامترهای ایمنی و درصد زنده ماندن ماهیان هیبرید باس راه راه (Morone chrysops × Morone saxatili) را تحت تأثیر پربیوتیک تجاری گروبیوتیک و مخمر آبجو گزارش کردند (23). در بررسی انجام شده توسط Akrami و همکاران در سال 2012 مشخص شد که پربیوتیک مانان الیگوسارید بر فاکتورهای رشد گونه ماهی حوض (Carassius auratus gibelio) مؤثر است (2). Hajibeglou و Sudagar در سال 2011 تأثیری پربیوتیک ایمونووال را روی برخی فاکتورهای رشد (وزن نهایی، طول نهایی و نرخ رشد ویژه) در ماهی پلاتی (Xiphophorus maculatus) مورد بررسی قرار دادند و مشاهده کردند این پربیوتیک روی فاکتورهای رشد تأثیریی ندارد (17). یکی از شاخص‌های مهم و قابل اطمینان جهت تعیین وضعیت سلامت و فیزیولوژی انواع آبزیان، سنجش فاکتورهای خونی بوده که تحت تأثیر تغذیه، عوامل محیطی، سن، سیکل جنسی و سایر موارد فیزیولوژیک می‌باشد (6،13). به‌طور کلی محققین بر این باورند که فاکتورهای خونی در ماهیان مختلف با هم تفاوت دارد و ارتباط زیادی با شرایط محیط پرورش، اندازه و سن ماهی، نوع گونه، کمیت و کیفیت غذا دارد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تفاوت معنی‌داری در میزان هماتوکریت،MCV، MCH و MCHC تیمار شاهد و تیمار‌های پربیوتیک سلماناکس وجود نداشت اما میزان هموگلوبین، تعداد گلبول قرمز و گلبول سفید با افزایش سطح مصرف سلماناکس در جیره افزایش یافت به‌طوری که بالاترین میزان در ماهیان تغذیه شده با جیره حاوی 6 درصد سلماناکس مشاهده گردید و تفاوت معنی‌داری با سایر تیمارها و تیمار شاهد داشت. نتایج این تحقیق با نتایج Hoseinifar و همکاران در سال 2011 که حاکی از تأثیری الیگوفروکتوز بر فاکتورهای خونی فیل ماهی (Huso huso) بود که سبب افزایش مقدار گلبول‌های سفید خون و درصد لنفوسیت‌ها گردید، همخوانی دارد (19). Yarahmadi و همکاران در سال 2011 گزارش کردند که استفاده از ویتاسل در جیره غذایی ماهی قزل‌آلای رنگین کمان تأثیری روی گلبول قرمز و هموگلوبین نداشت اما هماتوکریت و گلبول سفید را افزایش داد (49). نتایج مطالعه حاضر نشان داد که با افزایش سطح سلماناکس در جیره میزان لنفوسیت و مونوسیت کاهش پیدا کرد که این نتایج می‌تواند نشان دهنده تأثیر سوء کاربرد پربیوتیک سلماناکس روی این پارامترها باشد. اگرچه در مطالعه حاضر بیشترین میزان نوتروفیل در تیمار 6 درصد سلماناکس مشاهده شد که تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) با تیمار 2 و 4 درصد داشت. آنزیم‌های سرم در بسیاری از اندام‌های حیاتی ماهی به ویژه کبد، قلب و عضلات یافت می‌شوند. آسیب‌های بافتی و بیماری‌های این اندام‌ها می‌تواند باعث آسیب غشای سلولی این اندام‌ها و تخلیه این آنزیم‌ها در افزایش سطح سرمی آن‌ها گردد (45). گلوکز خون پارامتر بسیار تغییرپذیری است که شدیدا تحت تأثیر استرس‌های دستکاری و محیطی مانند وضعیت تغذیه ای، تغییرات فصلی و بلوغ جنسی قرار دارد (30). میزان گلوکز خون ماهیان در شرایط طبیعی بسته به گونه ماهی 25تا 35 mg/dl می‌باشد (37). اما در مطالعه حاضر میزان گلوکز بین 41 تا 54 mg/dl بود. میزان پروتئین تام پلاسما یک پارامتر وابسته برای ارزیابی وضعیت فیزیولوژیک ماهی است. به طورکلی افزایش درغلظت پروتئین تام و آلبومین می تواند به علت واکنشهای غیر اختصاصی قوی تر در ماهی باشد. در تحقیق حاضر افزایش پروتئین تام و آلبومین نشان دهنده عملکرد مناسب کلیه و کبد تحت تأثیر پربیوتیک سلماناکس می‌باشد (41). Andrews و همکاران در سال 2007 با افزودن مانان الیگوساکارید به جیره غذایی ماهیان انگشت قد کپور هندی (Labeo rohita) افزایش معنی‌داری را در میزان گلبول سفید، گلبول قرمز، هموگلوبین، پروتئین سرم، آلبومین و گلوبولین ماهیان تغذیه شده با جیره حاوی پربیوتیک مانان الیگوساکارید در مقایسه با تیمار شاهد مشاهده نمودند (5) که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد. Hoseinifar و همکاران در سال 2014 گزارش کردند که استفاده از پربیوتیک فروکتوالیگوساکارید دارای اثرات مثبتی بر پارامترهای خونی ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio) دارد (21). افزایش سطح آنزیم‌های سرمی نشان دهنده آشفتگی سلولی و ورود آنزیم‌ها از سیتوپلاسم سلول‌ها به سرم می‌باشد. به‌طوری که در انسان و برخی حیوانات خونگرم از این آنزیم‌ها به عنوان معرف‌های آسیب‌های بافتی خاص استفاده می‌شود. در ماهی قزل‌آلا افزایش آنزیم آلکالین فسفاتاز به دنبال برخی استرس‌ها مثل استرس شوری و سموم محیطی و بیماری‌های عفونی گزارش شده است (42). در این مطالعه نیز با افزایش سطح استفاده از پربیوتیک سلماناکس در جیره ماهی قزل‌آلا میزان این آنزیم‌ها کاهش پیدا کرد. ALT یا گلوتامیک پیروویک ترانس آمیناز (SGPT) وآسپارتات آمینوترانسفراز (AST) یا گلوتامیک اکسالوستات ترانس آمیناز (SGOT) آنزیم انتقال دهنده گروه آمین هستند که در برخی از بافت‌های بدن تولید می‌شوند، ولی امروزه به ‌عنوان دو آنزیم برای تشخیص تخریب سلول‌های کبدی و عضلانی کاربرد دارند (6). کاهش این آنزیم‌ها تحت اثر سلماناکس نشان دهنده تأثیر مثبت این پربیوتیک بر ماهی قزل‌آلا رنگین کمان می‌باشد. لیزوزیم یک آنزیم ضد باکتری است که به علت دسترسی به لایه‌ی داخلی پپتیدوگلیکان به طور مؤثری فعالیت نموده و باکتری را تخریب می‌کند. بدین ترتیب به طور غیر اختصاصی از رشد میکروارگانیسم‌های بیماریزا جلوگیری می‌کند (34). همچنین به نظر می‌رسد این آنزیم فعالیت ضد ویروسی داشته و در نتیجه به عنوان یک بخش مهم از مکانیسم دفاع غیر ‌اختصاصی به شمار می‌رود (9). در این مطالعه نیز بالاترین میزان فعالیت آنزیم لیزوزیم در تیمار 6 درصد سلماناکس مشاهده شد که تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) با شاهد و تیمار 4 درصد داشت. کلسترول ترکیبی ضروری برای ساختارغشای سلولی است. افزایش غلظت کلسترول در سرم خون می‌تواند در نتیجه آسیب به کبد یا سندرم کلیه و همچنین نشان دهنده عدم تعادل لیپیدهای جیره باشد (22). در این مطالعه، کلسترول خون در ماهیان تیمارشده با سلماناکس در مقایسه با تیمار شاهد کاهش یافت. میزان تری‌گلیسرید در تیمار 4 درصد سلماناکس بالاتر از بقیه تیمارها بود که تفاوت معنی‌داری (05/0≥P) با تیمار شاهد و تیمار 6 درصد سلماناکس داشت. Yarahmadi و همکاران در سال 2011 اثرات سطوح مختلف پربیوتیک‌های فروکتوالیگوساکارید، مانان الیگوساکارید و Bacillus clausii را روی فاکتورهای کلسترول و تری گلیسرید کفشک ماهی ژاپنی (Cleisthenesher zensteini) مورد بررسی قرار دادند و گزارش کردند که تفاوت معنی داری بین تیمارها در مقایسه با تیمار شاهد وجود ندارد (49) که با نتایج مطالعه حاضر مغایرت دارد. میزان اسید اوریک و بیلی‌روبین تیمارها با شاهد تفاوت معنی‌داری نداشت. بر اساس یافته‌های موجود در این تحقیق و یافته‌های دیگر پژوهشگران مشاهده می‌شود که فاکتورهایی مانند عوامل محیطی (فصول سال، شوری، دوره نوری، درجه حرارت وتراکم)، عوامل فیزیولوژیکی (گونه آبزی، سیکل تولیدمثلی و وضعیت بلوغ، سن، جنس وشرایط تغذیه ای)، زمان نمونه گیری، چگونگی تهیه نمونه، دقت و حساسیت روش‌های اندازه گیری می‌توانند بر فعالیت پارامترهای بیوشیمیایی خون تأثیرگذاشته و باعث اختلاف در نتایج شوند (47). نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج Welker و همکاران در سال 2007 که نشان دادند اضافه کردن پربیوتیک مانان-الیگوساکارید در جیره گربه ماهی روگاهی (Ictalurus punctatus) بر فاکتورهای خونی این ماهی مؤثر نبوده (46) و نتایج Yuji sado and De Almeida در سال 2008 که نشان دادند افزودن 6 سطح مانان‌الیگوساکارید به جیره تیلاپیای رود نیل هیچ تأثیریی بر فاکتورهای خونی این ماهی نداشته و سبب افزایش تعداد گلبول‌های سفید نگردید (23،49) و همینطور با نتایج Akrami در سال 2012 که نشان داد پربیوتیک اینولین تأثیریی بر فاکتورهای خونی فیل ماهیان جوان (Huso huso) ندارد، همخوانی ندارد (2).

Ranjdoost و همکاران در سال 2018، طی بررسی تأثیر پری‌بیوتیک سلماناکس و پروبیوتیک باسیلی بر ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio) گزارش نمودند استفاده از این پری‌بیوتیک سبب کاهش استرس در ماهی کپور گردید (32). از سوی دیگر، Bivareh و Jafarian در سال 2019، تأثیر دو پری‌بیوتیک تجاری ایمکس، سلماناکس مایع و مخلوط آن‌ها باهم در جیره غذایی بچه ماهیان نورس کپور معمولی بر عملکرد رشد، کارایی تغذیه و میزان مقاومت در برابراسترس‌های محیطی بررسی نمودند. نتایج این محققین حاکی از این بود که مدت زمان زنده مانی به ماهیان در برابر استرس‌های محیطی در تمام تیمارهای تحت تأثیر پربیوتیک به شکل معنی‌داری بالاتر از گروه شاهد بود که همراستا با نتایج تحقیق حاضر می‌باشد بطوریکه در تحقیق حاضر نیز افزایش رشد و بقا ماهیان در نتیجه استفاده از پری‌بیوتیک مشاهده گردید (7).

بطورکلی نتایج تحقیق حاضر نشان داد که استفاده از پربیوتیک سلماناکس در جیره غذایی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان باعث افزایش میزان گلبول سفید و قرمز، هموگلوبین، هماتوکریت، ایمونوگلوبین و آلبومین گردید. لذا استفاده از پربیوتیک سلماناکس در جیره غذایی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان با توجه به بهبود شاخص‌های رشد، تغذیه و بهبود شاخص‌های هماتولوژیکی و بیوشیمیایی بوسیله پرورش دهندگان توصیه می‌گردد.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله نگارندگان مقاله کمال تشکر و قدردانی را از کارشناسان محترم دانشگاه زابل و دانشگاه گنبد کاووس و همچنین کلیه عزیزانی که در انجام این تحقیق ما را یاری فرمودند دارند.

تعارض در منافع

بین نویسندگان  هیچ گونه تعارض در منافع  گزارش نشده است.