صرامی, عارفه, وکیلی, شمیم. (1403). نمادشناسی نقش‌مایه دیو در نگاره‌های صنیع الملک از نسخه خطی هزار و یک شب کاخ گلستان. , 29(4), 49-62. doi: 10.22059/jfava.2024.370750.667233
عارفه صرامی; شمیم وکیلی. "نمادشناسی نقش‌مایه دیو در نگاره‌های صنیع الملک از نسخه خطی هزار و یک شب کاخ گلستان". , 29, 4, 1403, 49-62. doi: 10.22059/jfava.2024.370750.667233
صرامی, عارفه, وکیلی, شمیم. (1403). 'نمادشناسی نقش‌مایه دیو در نگاره‌های صنیع الملک از نسخه خطی هزار و یک شب کاخ گلستان', , 29(4), pp. 49-62. doi: 10.22059/jfava.2024.370750.667233
صرامی, عارفه, وکیلی, شمیم. نمادشناسی نقش‌مایه دیو در نگاره‌های صنیع الملک از نسخه خطی هزار و یک شب کاخ گلستان. , 1403; 29(4): 49-62. doi: 10.22059/jfava.2024.370750.667233
نمادشناسی نقش‌مایه دیو در نگاره‌های صنیع الملک از نسخه خطی هزار و یک شب کاخ گلستان
1دکترای پژوهش هنر، گروه پژوهش و تاریخ هنر،دانشکده هنرو معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2کارشناس ارشد تصویرسازی ، گروه هنر، دانشگاه علامه فیض الاسلام.اصفهان، اصفهان ، ایران.
چکیده
کتاب هزار و یک‌شبعبداللطیف طسوجی یا هزار افسان از متون کهن پهلوی است که پس از اسلام به عربی ترجمه و با افزودن افسانه‌هایی به آن، با نام عربی الف لیله و لیله شناخته شد. این کتاب توسط ابوالحسن غفاری ملقب به (صنیع الملک) تصویرگری شده‌است. کتاب هم در روایت داستانی و هم در تصویرگری‌ها دربرگیرنده ویژگی‌های نمادین در بافت روایت‌‌هاست. پژوهش پیش‌رو با کاربست روش آیکونوگرافی در یک تحقیق توصیفی- تحلیلی به بررسی ویژگی‌های ظاهری و فراواقعی دیوها در داستان‌های هزار و یک‌شب و میزان وفاداری تصویرگر کتاب به متن می‌پردازد. در این راستا پس از شناسایی ویژگی‌های ظاهری و فراواقعی دیوها در نمونه‌های تصویری و داستانی به تطبیق و دسته بندی آن‌ها خواهیم پرداخت؛ سپس ارتباط بیانی میان ویژگی‌های فراواقعی دیوها و خصوصیات رفتاری دیوها را در چهارچوب مبانی نظری تحقیق بررسی کنیم. همچنین برآنیم تا با استناد به شواهد تصویری و کلامی به ارزش‌گذاری (مثبت و منفی) دیو بر اساس شناسایی نمادین آن‌ها بپردازیم. نتایج تحقیق نشان می‌دهد؛ دیو، غول ،عفریت و اجنه و پریان همه از یک خانواده محسوب می‌شوند و بنا بر موقعیت‌های مختلف جایگاه آن‌ها تغییر می‌کند. ظاهر این موجودات در هیچ روایتی ویژگی‌های یکسان ندارد؛ این موجودات افسانه‌ای قابلیت تغییر چهره دارند.
- ابراهیمی، معصومه (1391). مطالعه تطبیقی دیوها و موجودات مافوق طبیعی در عجایب المخلوقات قزوینی و بحیره فزونی استرآبادی. نشریه ادبیات تطبیقی.، 6(3) ، 1-29. - آژند، یعقوب (1383). کتاب آرایی هزار و یک شب. فصلنامه هنر، 61، 62-75.
- آموزگار، ژاله (1389). تاریخ اساطیری ایران. تهران: انتشارات سمت
- حسینی سروری، نجمه و صرفی، محمدرضا (1389). بررسی وجوه روایتی در روایت‌های هزار و یک شب. نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی باهنر کرمان، 1(27) ، 1-28.
- خلیلی، مریم (1388). تحلیل تابلوی سفیران اثر هولباین بر اساس نظریه پانوفسکی. فصلنامه تخصصی نقش مایه، 2(3)، 107-109.
- دلاکروا، فرانسوا پتیس (1710). هزار و یک روز قصه‌های ایرانی، ترجمه‌ی محمدحسن میرزا کمال‌الدوله و محمدکریم‌خان سرتیپ(1869). تصحیح و مقدمه رضا طاهری (1397). تهران: نشر نخستین
- دیهیم، گیتی(1383).تصویر دیگری (تفاوت از اسطوره تا داوری). کاترینا استنو (1998). تهران: مطالعات فرهنگی.
- راشد محصل، محمدتقی (1385). زادسپرم، وزیدگیهای زادسپرم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- راشدی محصل، محمدرضا و حسین زاده هرویان،فاطمه (1392). بررسی پیرنگ،شخصیت پردازی،توصیف،زاویه دید و تصویر پردازی در داستان نبرد رستم با دیو سپید. متن شناسی ادب فارسی، 2 (18)، 121-138.
- زمردی، حمیرا و نظری،زهرا (1391). خاستگاه و رد پای دیو و اهریمن در ادب کهن فارسی. بوستان ادب، 1 (11) ، 73-99. doi: 10.22099/jba.2012.229
- سیف الدینی، علیرضا (1384). شیرویه نامدار. تهران: انتشارات ققنوس. - شاطری، میترا و اعراب، علی (1394). بررسی نگاره‌های مربوط به رستم و دیو سپید در نگارگری. نگارینه هنر اسلامی، 2(5)، 15-27.doi: 10.22077/nia.2015.484
- شین دشتگل، هلنا (1384). نسخه خطی و مصور هزار و یک شب. کتاب ماه هنر، 79و 80 ، 133-140.
- صرامی، عارفه، (1393). تحلیل ساختاری دوگانگی نقش نمادین ماهی درهم در هنر ایرانی – اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد. - صرامی، عارفه و مختاریان، بهار (1397). تاویل و تفسیر نگاره‌های ایرانی- اسلامی بر پایه نجوم. تهران: نشر انسان شناسی.
- طسوجی تبریزی، عبداللطیف (مترجم) (1387). الف لیله و لیله فارسی. هزار و یک شب، 6 جل.: مصور. تهران: موسسه انتشارات نگاه.
- عظیمی پور، نسیم (1392). دیو در شاهنامه همراه بررسی تطبیقی دیوها و شخصیت‌های منفی آیین مزدیسنا. تهران: سخن
- فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق دفتر ششم با همکاری محمود امیدسالار و دفتر هفتم با همکاری ابوالفضل خطیبی. تهران: نشرمرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- کریستنسن، آرتور (1813). کیانیان. ترجمة ذبیحالله صفا (1394). چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- مختاریان، بهار و صرامی، عارفه (1395). بازنمود زحل و باورهای مربوط به آن در نگاره‌ها. چیدمان 5(14)، 54-68.
- مونسی سرخه، مریم و حسین زاده قشلاقی، سارا (1398). تحلیل کیفی بصری دو پرده روایی عصر قاجار. جلوه هنر، 1(11)، 97-109. doi: 10.22051/jjh.2018.14335.1224
- نقیب‌الممالک شیرازی، میرزا محمّدعلی (1356). امیرارسلان. تصحیح محمّدجعفر محجوب. تهران: کتاب‌های جیبی، چاپ دوّم. - هادی، محمد (1365-1366). نخستین معلم نقاشی نوین ایران(مروری بر زندگی و آثار میرزا ابوالحسن غفاری صنیع الملک). فصلنامه هنر، 13: 102-127.
- Christian Bartholomae (1904). Altiranisches Wörterbuch.Strasbourg repr. Berlin 1961.
- Hart, J. (1993). Erwin Panofsky and Karl Mannheim: a dialogue on interpretation. Critical Inquiry, 19(3), 534-566.doi: 10.1086/448685
- Klingbeil, M. (1999). Yahweh Fighting from Heaven: God as Warrior and as God of Heaven in the Hebrew Psalter and Ancient Near Eastern Iconography (Vol. 169). Saint-Paul.
- Mitchell, W. T. (2013). Iconology: image, text, ideology. University of Chicago Press.
- Munsterberg, M. (2013). Iconographic Analysis.
- Panofsky, E., & Drechsel, B. (1970). Meaning in the visual arts (p. 26) Harmondsworth: Penguin Books.
- Panofsky, Erwin. )1972(. Studies in iconology: humanistic themes in the art of the Renaissance. New York: Harper & Row.
