تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,501 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,095,299 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,201,533 |
بررسی پیامدهای جمعیّتشناختی نوسانهای حقآبۀ رودخانۀ هیرمند بر ناحیۀ سیستان | ||
توسعه محلی (روستائی-شهری) | ||
مقاله 6، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 30، شهریور 1403، صفحه 107-126 اصل مقاله (1009.48 K) | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jrd.2024.373598.668847 | ||
نویسندگان | ||
مهدی محمدصادقی1؛ یاشار ذکی* 2؛ رسول صادقی3؛ رسول قبادی4 | ||
1گروه آموزشی جغرافیای سیاسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
2گروه آموزشی جغرافیای سیاسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران. ایران | ||
3گروه آموزشی جمعیتشناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، ایران | ||
4گروه آموزشی جمعیتشناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
کشور ما از گذشتۀ دور بهدلیل قرارگیری در اقلیم خشک، با محدودیتهای منابع آب، بهخصوص در مناطق شرقی روبهرو بوده است. بهدلیل کمبود و هم نیازهای روزافزون جمعیت، آب به یکی از منابع مهم ژئوپلیتیک تبدیل شده است. از اینرو، در مطالعات هیدروپلیتیک، ابعاد و جنبههای مختلفی از تأثیرات نوسانهای آبی بر وضعیت قلمروهای جغرافیایی بررسی میشود. یکی از مهمترین این تأثیرات و پیامدها در حوزۀ پویایی و تغییرات جمعیتی ناشی از نوسانات آبی در نواحی جغرافیایی درگیر است. در این راستا، این مقاله به بررسی تأثیر نوسانات حقابۀ رودخانۀ هیرمند بر تحولات تغییر تعداد جمعیت و جریانات مهاجرتی در ناحیۀ سیستان میپردازد. روش تحقیق ترکیبی است و از منابع دادهای مختلف شامل سرشماریهای 1385 تا 1395، پیمایش نمونهای در سال 1402 با حجم نمونۀ 400 نفر و مصاحبۀ نیمهساختاریافته با 5 نفر از کارشناسان و خبرگان محلی استفاده شده است. یافتهها نشان داد از اوایل دهۀ 1380 حجم حقابۀ ایران کاهش محسوسی داشته و در سالهای اخیر بهشدت افت کرده است. همچنین مطابق نتایج، تا سال ۱۳۸۵ نسبت افزایش جمعیت در سیستان تقریباً برابر با میانگین کشوری بوده، اما از سال 1385 به بعد درحالیکه جمعیت کشور رشد مثبت و روند افزایشی داشته، جمعیت در ناحیۀ سیستان بهدلیل حجم بالای مهاجرفرستی کاهش یافته است. در سه دهۀ اخیر، تعداد مهاجرت از ناحیۀ سیستان بهویژه به خارج از استان بیش از چهار برابر شده است. جریان مهاجرت از ناحیۀ سیستان به خارج از استان، بیشتر بهسمت استانهای خراسان رضوی، گلستان، یزد، تهران و خراسان جنوبی است. بهعلاوه، نتایج مشخص کرد بیش از نیمی از پاسخگویان در پیمایش به دلایل خشکسالی، بیکاری و دسترسی به فرصتهای شغلی، تمایل به مهاجرت از ناحیۀ سیستان دارند. این تمایل بهویژه برای افراد مجرد و با تحصیلات دانشگاهی بیشتر بوده است. آب بیشترین تأثیر را بر اقتصاد و معیشت مردم ناحیۀ سیستان گذاشته و در صورت تداوم وضعیت فعلی در عدم تحقق حقابۀ ایران از رودخانۀ هیرمند، مهاجرتهای گسترده، جابهجایی جمعیت و درنهایت خالی از سکنهشدن برخی سکونتگاههای ناحیۀ سیستان را شاهد خواهیم بود. | ||
کلیدواژهها | ||
تمایل به مهاجرت؛ حقابۀ هیرمند؛ رشد جمعیت؛ مهاجرفرستی؛ ناحیۀ سیستان؛ هیدروپلیتیک | ||
مراجع | ||
آریا، مینو؛ ثقفی، مهدی و حسینی، احمد (1397). بررسی و مقایسۀ تحولات ساختاری در بخش کشاورزی و دامداری بر اثر خشکسالی در منطقۀ سیستان. پژوهشنامۀ مطالعات راهبردی در علوم انسانی و اسلامی، 2(17)، 219-233.
احمدی، سید عباس (1383). بررسی هیدروپلیتیک هیرمند. رشد آموزش جغرافیا، 67، 48-54.
اخباری، محمد؛ اخباری، ابوالفضل؛ اسماعیلپور روشن، علیاصغر؛ رنجبر، محسن و باهک، بتول. (1399). تبیین نقش هیدروپلیتیک بر سیاست خارجی افغانستان و ایران (2015 الی 2019). فصلنامۀ علمی-پژوهشی نگرشهای نو در جغرافیای انسانی. 12(3)، 213-235.
اسلامی، روحاله؛ سرحدی، رضا و فیضی، مهدی. (1398). راهبردهای دیپلماسی تأمین حقابۀ رودخانۀ هیرمند. پژوهشهای راهبردی سیاست، 8(30)، 71-102. https://doi.org/10.22054/qpss.2019.32981.2020
افشاری، مجتبی؛ افشاری، مصطفی و افشاری، اعظم (1397)، اثرات سیاسی-اقتصادی بحران آب در رودخانۀ هیرمند استان سیستان و بلوچستان. پژوهشنامۀ مطالعات راهبردی در علوم انسانی و اسلامی، 4(11)، 57-78.
بازدار، شهناز؛ پیشگاهیفرد، زهرا و فرجیراد، عبدالرضا (۱۳۹۵). بررسی و اولویتبندی عوامل واگرای اثرگذار در روابط ایران و کشورهای اسلامی پیرامونی. فصلنامۀ پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، ۶(۲)، ۱۵۱-۱۷۷.
بای، یارمحمد (1384). هیدروپلیتیک رودهای مرزی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران.
بوربور، مجتبی و عباسی، مصیب (1400). تأثیر بحران هیدروپلیتیک بر زیستپذیری مناطق جغرافیایی با تأکید بر جغرافیای مرزی ایران و افغانستان. نگرشهای نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، 13(3)، 133-156.
تنها، فاطمه؛ ربیعی دستجردی، حمیدرضا و محمودیان، حسین (1403). تحلیل فضایی اثر مهاجرت داخلی بر تغییرات سطح تحصیلات جمعیت در شهرستانهای ایران. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 15(2)، 487-506. https://doi.org/10.22059/jrd.2024.372371.668843
جانپرور، محسن؛ صالحآبادی، ریحانه و زرگری، مطهره (1396). پیامدهای بحران مهاجرت ناشی از خشکسالیهای کوتاهمدت در استان سیستان و بلوچستان. جغرافیا، 15(52)، 183-199.
محمودی مجد، محمود، و جمالی، ویکتوریا (1370). تحول جمعیت در سیستان. محیطشناسی، 16(16)، 59-72. https://dorl.net/dor/20.1001.1.10258620.1370.16.16.6.9
حافظنیا، محمدرضا؛ مجتهدزاده، پیروز و علیزاده، جعفر (1385). هیدروپلیتیک هیرمند و تأثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان. مدرس علوم انسانی، 2(45)، 31-58.
حبیبیان، محممدحسن و جهانبخش، محمدتقی (1392). رود هیرمند و تأثیر آن بر روابط سیاسی-امنیتی ایران و افغانستان. نشریۀ امنیتپژوهی، 41، 111-144.
حسینزاده، امیر (1387). فرصتها و چالشهای هیدروپلیتیک ایران و افغانستان در حوضۀ هیرمند. تهران: دانشکدۀ علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی.
خسروی، محمود (1387). تأثیرات محیطی اندرکنش نوسانهای رودخانۀ هیرمند با بادهای 120 روزۀ سیستان. تحقیقات جغرافیایی، 23(4)، 19-48.
خواجهزاده، فائزه؛ عباسیشوازی، محمدجلال و صادقی، رسول (1402). تأثیر عوامل محیطزیستی بر مهاجرتهای داخلی در ایران با تأکید بر خشکسالی. محیطشناسی، 49(2)، 141-160. https://doi.org/10.22059/jes.2023.338258.1008282
ذکی، یاشار؛ بدیعی ازنداهی، مرجان و اسلام جمال گلزاری، امید (1401). الگویابی بنیانهای هیدروپلیتیک همگرایانه و واگرایانه بین ایران، افغانستان و ترکمنستان در حوضههای آبریز مرزهای شرقی. فصلنامۀ روابط خارجی، 14(2)، 94-135. https://doi.org/10.22034/fr.2022.155793
رحمانیان، داریوش و براقی، فضلالله (1389). جایگاه مسئله آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دورۀ رضاشاه. مجلۀ علمی-پژوهشی تاریخ ایران، 3(1)، 37-70.
رضایی، مهدی؛ پرتوی، لطیف و محمدپور، احمد (1392). ارزیابی پیامدهای جمعیتی و اجتماعی-اقتصادی تخریب محیطزیست دریاچۀ ارومیه. دوفصلنامۀ مطالعات جمعیتی، 1(1)، 129-150.
ستاره، جلال؛ پناهی، حمید و شیخی کوهسار، علی (1393). بررسی اختلافهای مرزی ایران و افغانستان (مورد مطالعه: رودخانۀ هیرمند). نشریۀ علوم و فنون مرزی، 10، 27-52.
سرگزی، زهرا (1393). جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورۀ پهلوی. تحقیقات تاریخ اقتصادی، 3(2)، 31-50.
سلیمانی، میثم، اطهری، سید اسدالله، و میری، غلامرضا (1399). بررسی میدانی تأثیر سیاستهای آبی افغانستان بر منطقۀ سیستان. پژوهشهای جغرافیای سیاسی، 5(3)، 89-109.
شهبازبگیان، محمدرضا، و باقری، علی (1395). تحلیل سیستمی آسیبپذیری دشت سیستان به کاهش منابع آب - ارائۀ گزینههای سیاستی با رویکرد برگشتپذیری. تحقیقات منابع آب ایران، 12(1)، 40-55.
شهبازبگیان، محمدرضا؛ باقری، علی؛ و موسوی شفایی، سید مسعود (1395). تحلیل سازوکارهای منجر به برداشت آب رودخانۀ هیرمند در افغانستان با تأکید بر پروژۀ دولت سازی در آن کشور. فصلنامۀ بینالمللی ژئوپلیتیک، 12(43)، 168-190.
طهماسبی، مریم؛ حاجی یوسفی، امیرمحمد و برزگر، کیهان (1400). درهم تنیدگی عناصر منازعه و بحران در حوضۀ آبریز هیرمند. نشریۀ سیاست جهانی، 10(2)، 157-184. https://doi.org/10.22124/wp.2021.19748.2846
عزتی، عزتالله، خضری، محمدحسن، نیکفرجام، محبوبه. (1390). تحلیلی بر هیدروپلیتیک شرق ایران. نشریۀ نگرشهای نو در جغرافیای انسانی، 1(4)، 95-114.
قاسمی سیانی، محمد و قاسمی، ایرج (۱۴۰۰). دیپلماسی و الگوی توزیع فضایی فعالیت و جمعیت در روستاهای مرزی مورد: شهرستان زهک. اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، ۱۰(۳۵)، ۱۱۱-۱۳۶. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23222131.1400.10.35.5.3
مورو دفارژ، فیلیپ (1392). فرهنگ ژئوپلیتیک. ترجمۀ سید حامد رضیئی. تهران: فرهنگ معاصر.
نامدارزاده، مسلم و کاویانیراد، مراد (۱۳۹۸). تبیین بازتابهای امنیتی تأثیر خشکسالی بر مهاجرت نمونهپژوهی مرزهای استان سیستان و بلوچستان. آمایش سیاسی فضا، ۲(۱)، ۱-۹.
نادریانفر، مهدی؛ قنبری، سیروس و بذرافشان، جواد (1400). اثرات طرح 46 هزار هکتاری آبیاری دشت سیستان بر پایداری اجتماعی روستاها (مورد مطالعه: نواحی روستایی شهرستان هامون). توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 13(2)، 455-479. https://doi.org/10.22059/jrd.2021.333497.668688
نوبهار، الهام و کبیری رنانی، محبوبه (1399). بررسی مسئلۀ رودخانۀ هیرمند: رهیافت نظریۀ بازیها. فصلنامۀ بینالمللی ژئوپلیتیک، 16(57)، 183-207.
واثق عباسی، زهیر؛ عباسنژاد سرستی، رحمت؛ قربانی، حمیدرضا و روستایی، محمدصادق (1395). برآورد جمعیت در سیستان بر پایۀ مطالعات باستانقومشناسی. مطالعات باستانشناسی، 8(2)، 229-243. https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61780
وریج کاظمی، مریم (1399). نقش هیدروپلیتیک هیرمند در بروز بحرانهای قومی در سیستان و بلوچستان. جغرافیا و روابط انسانی، 3(2)، 143-164. https://doi.org/10.22034/gahr.2020.247844.1443
ویکس، جان (1395). مقدمهای بر مفاهیم و موضوعات جمعیت. ترجمۀ الهه میرزایی. تهران: مؤسسۀ آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
Ahmadi, A. (2004). Hirmand’s hydropolitics review. The Growth of Geography Education, 67, 48-54. (In Persian)
Ariya, M., Saghafi, M., & Hosseini, A. (2018) Investigation and comparison of structural changes in agriculture and animal husbandry due to drought in Sistan region. Journal of Humanities and Islamic Strategic Studies, 2(17), 219-233. (In Persian)
Akhbari, A., Akhbari., M., Esmaeil Pourroshan, A. A., Rnjbar, M., & Bahak, B. (2020). Explaining the role of hydropolitics on the foreign policy of Afghanistan and Iran (2015 to 2019). New Attitudes in Human Geography, 2(47), 213-235. (In Persian)
Afshari, M., Afshari, M., & Afshari, A. (2017). Political-Economic Effects of Water Crisis in Hirmand River, Sistan and Baluchistan Province. Strategic Studies of Islamic and Islamic Sciences, 2(14), 57-78. (In Persian)
Bay, Y. (2006). Hydropolitics of border rivers. Tehran: Tehran international studies and research indtitute. (In Persian)
Bazdar, S., Pishgahifard, Z., & Farajirad, A. (2016). The study and prioritization of divergent factors affecting the relations between Iran and peripheral Islamic countries. Political Studies of the Islamic World, 6(2), 151-177. (In Persian)
Boorboor, M., & Abbasi, M. (2020). The effect of the hydropolitical crisis on the livability of geographical areas with emphasis on Border geography of Iran and Afghanistan. New Attitudes in Human Geography, 13(3), 133-156. (In Persian)
Busby, J. (2017). Water and U.S. National Security. Council on Foreign Relations.
Dehgan, A., Palmer-Moloney, L. J., & Mirzaee, M. (2014). Water security and scarcity: Potential destabilization in western Afghanistan and Iranian Sistan and Baluchestan due to transboundary water conflicts. In Water and post-conflict peacebuilding (pp. 305-326). Routledge.
Eslami, R., Sarhadi, R., & Feizi, M. (2019). The mechanism of strategy for diplomacy water right Iran in Hirmand River. Political Strategic Studies, 8(30), 71-102. https://doi.org/10.22054/qpss.2019.32981.2020 (In Persian)
Ezati, E., Khezri, H., & Nikfarjam, M. (2014). An analysis on the hydropolitic in East of Iran. Journal of Human Geography, 4(1), 95-114. (In Persian)
Ehrlich, P. R., & Ehrlich, A. H. (1972). Population, resources, environment. San Francisco.
Ghasemi Siani, M., & Ghasemi, I. (2021). Diplomacy and the pattern of spatial distribution of activity and population in border villages; Case: Zahak county. Space Economy & Rural Development, 10(35), 111-136. (In Persian)
Khajehzadeh, F., Abbasi Shavazi, M. J., & Sadeghi, R. (2023). The impact of environmental factors on internal migration in Iran with a focus on drought. Journal of Environmental Studies, 49(2), 141-160. https://doi.org/10.22059/jes.2023.338258.1008282 (In Persian)
Khosravi, M. (2009). The environmental impact of Hirmand River and SISTAN 120 days winds interactions. Journal of Geographical Research, 23(4), 19-48. (In Persian)
Habibiyan, M. H., & Jahanbakhsh, M. (2013). Hirmand River and its impact on political-security relations between Iran and Afghanistan. Journal of Security Research. (In Persian)
Hafeznia, M. R., Mojtahedzadeh, P., & Alizadeh, J. (2006). Hirmand hydropolitic and its effect on the political relations of Iran and Afghanistan. MJSP, 10(2), 31-58. (In Persian)
Hosienzadeh, A. (2009). Hydropolitical opportunities and challenges of Iran and Afghanistan in Hirmand Basin. Tehran: University of Shahid Beheshti. (In Persian)
Janparvar, M., Saleh Abadi, R., & Zargari, M. (2017). Consequences of migration crisis caused by short-term droughts in Sistan and Baluchistan province. Geografy- Geografical Society of Iran, 15(52), 183-199. (In Persian)
MacKellar, F. L., Lutz, W., Prinz, C., & Goujon, A. (1995). Population, households, and CO2 emissions. Population and Development Review, 849-865.
Moreau Defarges, P. (2013). Dictionnaire de la geopolitique. Translated by: H. Rezaei. Tehran: Farhang Moaser. (In Persian)
Namdarzadeh, M., & Kavianirad, M. (2020). Explaining the security implications of the annual impact of drought on migration sampling of borders of Sistan and Baluchestan province. Political Organizing of Space, 2(1), 1-9. (In Persian)
Naderianfar, M., Ghanbari, S., & Bazrafshan, J. (2022). The impact of the 46,000-hectare Sistan Plain irrigation project on the social sustainability of villages (Case study: Rural areas of Hamoon City). Community Development (Rural and Urban), 13(2), 455-479. https://doi.org/10.22059/jrd.2021.333497.668688 (In Persian)
Nobahar, E., & Kabiri Renani, M. (2020). An exploration of the issues on Hirmand River: A game theory approach. Geopolitics Quarterly, 16(57), 183-207. (In Persian)
Rahmaniyan, D., & Braghi, F. (2010). A historical overview of the importance of the Helmand River in bilateral relationships between Iran and Afghanistan. History of Iran, 3(1), 37-50. (In Persian)
Rezaei, M., Partovi, L., & Mohammadpour, A. (2013). Evaluation of demographic and socio-economic consequences of environmental destruction in Urmie Lake. Iranian Population Studies, 1(1), 129-150. (In Persian)
Rechkemmer, A., O’Connor, A., Rai, A., Decker Sparks, J. L., Mudliar, P., & Shultz, J. M. (2016). A complex social-ecological disaster: Environmentally induced forced migration. Disaster Health, 3(4), 112-120. https://doi.org/10.1080/21665044.2016.1263519
Shahbazbegian, M., Bagheri, A., & Mousavi Shafaiee, S. M. (2016). Analysis of mechanisms governing water withdrawal from Helmand transboundary river originated from Afghanistan, emphasizing on the role of state building project in the country. Geopolitics Quarterly, 12(43), 168-190. (In Persian)
Shahbazbegian, M., & Bagheri, A. (2016). Systemic analysis of vulnerability of the Sistan Plain to water scarcity - experiencing policy options based on the resilience approach. Iran-Water Resources Research, 12(1), 40-55. (In Persian)
Soleymani, M., Athari, A., & Miri, G. (2020). Field study of the impact of Afghanistan's water policies on the Sistan region. Research Political Geography Quarterly, 5(3), 89-109. (In Persian)
Sargazi, Z. S. (2015). The status of Hirmand in the political and economic geography of Sistan in Pahlavi era. Economic History Studies, 3(2), 31-50. (In Persian)
Setareh, J, Panahi, H, Shekhi kohsar, A. (2014). Investigating border disputesbetween Iran and Afghanistan (Case study: Hirmand River). Border Science and Techniques, 10, 27-52. (In Persian)
Tanhaa, F., Rabiei Dastjerdi, H., & Mahmoudian, H. (2025). Spatial analysis of the effect of internal migration on changes in the education level of the population in the counties of Iran. Community Development (Rural and Urban), 15(2), 487-506. https://doi.org/10.22059/jrd.2024.372371.668843 (In Persian)
Tahmasbi, M., & Haji Yousefi, A. (2021). The intertwining of elements of conflict and crisis in Hirmand watershed. World Politics, 10(2), 157-184. https://doi.org/10.22124/wp.2021.19748.2846 (In Persian)
Verij kazemi, Mariam. (2020). Helmand Hydropolitical Role in Ethnic Crises in Sistan and Baluchestan. Geography and Human Relations, 3(2), 143-164. https://doi.org/10.22034/gahr.2020.247844.1443 (In Persian)
Vasegh Abbasi, Z., Abbasnejad Seresti, R., Ghorbani, H. R., & Roostaei, M. S. (2017). Population Estimate in Sistan on the Basis of Ethno-archaeological Studies. Journal of Archaeological Studies, 8(2), 229-243. https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61780 (In Persian)
Weeks, J. (2015). Population: Concepts and Issues. Translated by: E. Mirzaei. Tehran: Education and Research Institute of Management and Planning Studies and Comprehensive and Specialized Management of the Country's Population. (In Persian)
Zaki, Y., Badiee Azendahi, M., & Eslamjamal Golzari, O. (2022). Patterning the fundamentals of convergent and divergent Hydropolitics between Iran, Afghanistan and Turkmenistan in the eastern border watersheds. Foreign Relations, 14(2), 94-135. https://doi.org/10.22034/fr.2022.155793 (In Persian)
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 365 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 115 |