پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,240 |
| تعداد مقالات | 67,871 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,441,991 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,212,091 |
تبیین و تحلیل مبانی انسان‌شناسی و شاخص‌های معرفتی تفاسیر جنسیتی در حوزۀ هویت فردی و اجتماعی زن | ||
| پژوهش های قرآن و حدیث | ||
| دوره 56، شماره 2، اسفند 1402، صفحه 319-347 اصل مقاله (662.63 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jqst.2023.346567.670053 | ||
| نویسندگان | ||
| فرزانه اسلامیان* 1؛ منصور پهلوان2؛ مجید معارف2 | ||
| 1دانشجوی دکترا، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| 2استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| دیدگاه تفاسیر جنسیتی (قرائتهای مردگرایانه و زن‌گرایانه از قرآن) به شدت به مبانی انسان‌شناسی مفسران آن‌ها در رابطه با طبیعت زن متکی است و اختلاف آراء در این تفاسیر به تفاوت در این مبانی بر‌می‌گردد. پژوهش حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی درصدد است دریابد، مهمترین این مبانی چیست و تصویری که از هویت فردی و اجتماعی زن ارائه می‌دهند بر چه مستنداتی استوار است. با تقریر این مبانی به دست آمد که این دو خوانش از قرآن، تلقی متمایزی از مفاهیم هویت جنسی و جنسیتی، تساوی حقوق و تشابه حقوق، عدالت استحقاقی و عدالت مساواتی، تکلیف محوری و حقوق محوری داشته، قرائتهای مردگرایانه، با تقدم هویت جنسی بر هویت انسانی، برتری مردان بر زنان و تبعیض جنسیتی را امری طبیعی و موهبتی الهی جلوه داده، خواهان ایستایی ظهور زنان در عرصه‌های مختلف فعالیت‌های انسانی است. در مقابل، قرائتهای زن‌گرایانه با تأکید بر عدالت جنسیتی و نگاه تاریخی به نظام خانواده، تبعیض جنسیتی را امری فرهنگی دانسته، خواهان استقلال زن در ورود به عرصه‌های کلان سیاسی و اجتماعی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شاخص‌های معرفتی؛ قرائت زن‌گرایانه؛ قرائت مردگرایانه؛ مبانی انسان‌شناسی؛ هویت زن | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Explanation and Analysis of Anthropological Foundations and Epistemological Indicators of Gender Interpretations: In the Field of Women’s Personal and Social Identity | ||
| نویسندگان [English] | ||
| farzaneh Eslamian1؛ Mansour Pahlevan2؛ majid maaref2 | ||
| 1PhD Student, Department of Qur’an and Hadith Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran | ||
| 2Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The view of gender interpretations (male and female readings of the Quran) is related to the anthropological foundations of their interpreters about the nature of women. The different opinions in these interpretations are based on the differences in these foundations. This study uses the descriptive-analytical method to identify these foundations and their documents to represent women’s individual and social identity. The results show that these two readings of the Quran have different understandings of the concepts of sexual and gender identity, equality and parallel rights, meritorious and egalitarian justice, and dutiful and rights-based interpretation. Masculinist readings, which prioritize gender identity over human identity, have made the superiority of men over women and discrimination on the basis of gender a natural thing and a divine gift that demands stability in the appearance of women in various spheres of human activity. Feminist readings, on the other hand, which emphasize gender justice and a historical view of the family system, view gender discrimination as a cultural problem and call for women’s independence in entering the political and social spheres. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Anthropological Foundations, Epistemological Indicators, Feminine Reading, Masculine Reading, Woman’s Identity | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم؛ ترجمۀ فولادوند.
آلوسی، شها‌ب الدین سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1415ق.
ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین هبة الله؛ شرح نهج البلاغه؛ بی‌جا؛ داراحیاء الکتب العربیه؛ 1378ق.
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن محمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ ریاض؛ نشر نزار مصطفی الباز؛ 1419ق.
ابن ابی طاهر، احمد‌بن‌ابی طاهر؛ بلاغات النساء؛ قم؛ نشر الشریف الرضی؛ بی تا.
ابن‌بابویه، محمدبنعلی؛ من‌لایحضره‌الفقیه؛ قم؛ جامعۀ مدرسین؛ 1413ق.
ــــــــــ، الامالی؛ تهران؛ کتابچی؛ 1376ش.
ابن‌حنبل، احمد‌بن‌محمد؛ مسند ابن‌حنبل؛ بیروت؛ دارالصادر؛ بیتا.
ابن‌خزیمة، محمد‌بن‌اسحاق؛ صحیح ابن‌خزیمة؛ بیروت؛ المکتب‌الاسلامی؛ 1412ق.
ابن‌سعد، محمد‌بن‌سعد؛ الطبقات الکبری؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1410ق.
ابن‌عاشور، محمد طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت؛ مؤسسه التاریخ العربی؛ 1420ق.
ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ بیروت؛ دارالجیل؛ 1412ق.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌‌بن‌عمر؛ تفسیر القرآن‌العظیم؛ بیروت؛ دارالکتب‌العلمیه؛ 1419ق.
ابن هشام، عبدالملک بن هشام؛ سیرة النبویه؛ بیروت؛ داراحیاء التراث العربی؛ بی تا.
ابوالفتوح رازی، حسن‌بن‌‌علی؛ روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن؛ مشهد؛ آستان قدس رضوی؛ 1408ق.
اربلی، علی‌بن‌عیسی؛ کشف‌الغمه فی معرفة الائمه (ع)؛ تبریز؛ بنی‌هاشمی؛ 1381ق.
اسحاقی، سید‌حسین؛ «تأملی بر پیکره و پیامدهای فمینیسم اسلامی»؛ رواق اندیشه؛ شمارۀ44؛ مرداد 1384ش.
امین، قاسم؛ الاعمال الکامله؛ مترجم: محمد عماره؛ بیروت؛ دارالشرق؛ 1989م.
بحرانی، هاشم بن سلیمان؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ قم؛ مؤسسة بعثه؛ 1376ش.
بدره، محسن؛ گفت‌‌و‌گویی میان فمینیسم و اسلام؛ تهران؛ آریا؛ 1398ش.
بروجردی طباطبایی، حسین؛ تبیان الصلاة؛ قم؛ گنج عرفان؛ 1426ق.
بلاغی، محمد جواد؛ آلاء‌الرحمن فی تفسیر القرآن؛ قم؛ وجدانی؛ 1420ق.
بیهقی، احمد‌بن‌حسین؛ سنن الکبری؛ بیروت؛ دارالفکر؛ بیتا.
پارسا، فروغ؛ «قرائت زن‌گرایانه از قرآن»؛ پژوهش‌نامه زنان؛ سال ششم؛ شمارۀ 4؛ زمستان 1394.
ــــــــــ، «درآمدی بر تمایز جایگاه مادر در آموزه‌های قرآنی و روایی با منزلت مادر در منابع فقه شیعی»؛ پژوهشنامۀ زنان؛ سال دهم؛ شمارۀ 3؛ پاییز 1398ش.
پاکتچی، احمد؛ تاریخ تفسیر؛ تهران؛ انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)؛ 1391ش.
تشکری، زهرا؛ زن در نگاه روشنفکران؛ قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان؛ 1381ش.
ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر‌القرآن؛ بیروت؛ داراحیاء التراث‌العربی؛ 1422ق.
جرجانی، ضیاء‌الدین؛ رسائل فارسی جرجانی؛ تهران؛ اهل قلم؛ 1375ش.
جعفریان، رسول؛ رسائل حجابیه؛ قم؛ دلیل ما؛ 1380ش.
جناتی، محمد ابراهیم؛ رسالۀ توضیح المسائل؛ قم؛ انصاریان؛ 1382ش.
جوادی آملی، عبدالله؛ زن در آینۀ جلال و جمال؛ قم؛ إسراء؛ 1396ش.
حاجی وثوق، ندا؛ علی اصغر داودی؛ «چارچوب‌های معرفتی ـ روشی نواندیشی اسلامی در نگرش به حقوق سیاسی و اجتماعی زنان»؛ پژوهشنامۀ علوم سیاسی؛ سال سیزدهم؛ شمارۀ 4؛ 1397ش.
حائری طهرانی، علی؛ تفسیر مقتضیات الدرر؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیة؛ 1338ق.
حداد، طاهر؛ إمرأتنا فی الشریعة و المجتمع؛ تونس؛ الدار التونسیه؛ 1977م.
حرّ‌عاملی، محمد‌بن‌حسن؛ تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة؛ قم؛ مؤسسة آلالبیت (ع)؛ 1409ق.
حسین‌زاده، ابوالحسن؛ حسین عباسیان؛ «نقد و بررسی مبانی فکری و شاخصه‌های فمینیسم اسلامی»؛ انسان‌پژوهی دینی؛ سال دوازدهم؛ شمارۀ 34؛ پاییز و زمستان 1394ش،
حسینی‌طهرانی، محمد‌حسین؛ رسالة بدیعة؛ ترجمه: برخی از فضلاء؛ مشهد؛ انتشارات علامه طباطبایی؛ 1434ق.
حکیم‌پور، محمد؛ حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد؛ تهران؛ نغمۀ نواندیش؛ 1382ش.
ریعان، معصومه؛ «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی»؛ مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی؛ شمارۀ 12؛ زمستان 1398ش.
ــــــــــ، «بسط متن و روش‌های ارائۀ مطلب در گفتمان شفاهی: تحلیلی زبانشناسی بر روایت "و بیوتهن خیر لهن"»، علوم حدیث؛ شمارۀ 92، تابستان 1398ش.
ــــــــــ، رحمان ستایش، محمد کاظم؛ «تاریخگذاری حدیث "لن یفلح قوم ولوا امرهم امرأة"»، علوم حدیث؛ شمارۀ 75؛ بهار 1394ش.
زحیلی، وهبه؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ بیروت؛ دارالفکر المعاصر؛ 1418ق.
زرکشی، محمد‌بن‌بهادر؛ البرهان فی علوم القرآن؛ قاهره؛ داراحیاء الکتب‌العربیه؛ 1376ق.
زمخشری، محمود‌بن‌عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل؛ بیروت؛ دارالکتاب‌العربی؛ 1407ق.
زین‌الدین، نظیرة؛ السفور و الحجاب؛ سوریه؛ المدی؛ 1998م.
سبحانی، محمد تقی؛ الگوی جامع شخصیت زن مسلمان؛ قم؛ هاجر؛ 1390ش.
سروش، عبدالکریم؛ مدارا و مدیریت؛ تهران؛ صراط؛ 1376ش.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر؛ الدرالمنثور فی التفسیر المأثور؛ قم، کتابخانه آیت ا... مرعشی نجفی؛ 1406 ق.
شاهسوندی، شهره؛ «نقش جنسیت زبانی در ترجمهها و تفاسیر قرآنی»؛ بینات؛ سال یازدهم؛ شماره 2، تابستان 1383ش.
شرابی، هشام؛ روشنفکران عرب و غرب؛ مترجم: عبدالرحمن عالم؛ تهران؛ دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی؛ 1369ش.
شرفی، عبدالمجید؛ اسلام و مدرنیته؛ مترجم: مهدی مهریزی؛ تهران؛ سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد؛ 1383ش.
شریف‌رضی، محمدبن‌حسین؛ نهج البلاغه؛ مترجم: منصور پهلوان؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیه؛ 1400 ش.
شفیعی‌سروستانی، ابراهیم؛ جریانشناسی دفاع از حقوق زنان در ایران؛ قم؛ کتاب طه؛ 1396ش.
شفیعی، سعید؛ «رهیافت‌های تاریخی هرمنوتیکی به تفسیر قرآن»؛ احسن‌الحدیث، شمارۀ 3؛ بهار و تابستان 1396ش.
شمس‌الدین، محمد‌مهدی؛ حدود پوشش و نگاه در اسلام؛ مترجم: محسن عابدی؛ تهران؛ الهدی؛ 1376ش.
شنقیطی، محمدامین؛ اضواء البیان؛ بیروت؛ دارالکتاب العلمیه؛ 1421ق.
صانعی، یوسف؛ حسین مهرپور؛ «تأملاتی دربارۀ تمایز جنسی و احکام مجازات در اسلام»؛ متین؛ شمارۀ 2؛ 1378ش.
ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت؛ داراحیاء التراث‌العربی؛ 1981م.
طباطبایی، محمد‌حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت؛ مؤسسه الاعلمی للمطبوعات؛ 1390ق.
طبرانی، سلمان بن‌احمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ اردن؛ دارالکتاب الثقافی؛ 2008م.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر‌القرآن؛ تهران؛ ناصرخسرو؛ 1372ش.
طبرسى، احمد‌بن‌على؛ الإحتجاج على أهل اللجاج؛ مشهد؛ نشر مرتضی؛ 1403ق.
طبرسی، حسن بن فضل؛ مکارم‌الاخلاق؛ قم؛ الشریف الرضی؛ 1412ق.
طبری، محمد‌بن‌جریر؛ جامع‌البیان فی تفسیر‌القرآن؛ بیروت؛ دارالمعرفة؛ 1402ق.
طوسی، محمد‌بن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر‌القرآن؛ بیروت؛ داراحیاء التراث‌العربی؛ بیتا.
ــــــــــ ، المبسوط فی فقه الامامیه؛ تهران؛ المکتبة‌المرتضویه؛ 1387ق.
ــــــــــ، الخلاف؛ قم؛ جامعۀ مدرسین؛ 1407ق.
طیبی، ناهید و همکاران؛ «رابطۀ روایت "النساء عیّ و عورة" و وجوب حجاب شرعی»؛ پژوهشنامۀ علوم حدیث تطبیقی؛ سال هشتم؛ شمارۀ14؛ شهریور 1400ش.
غزالی، ابوحامد محمد؛ نصیحة الملوک؛ تهران؛ نشر هما؛ 1367ش.
فاضل‌مقداد، مقداد‌بن‌عبدالله؛ کنزالعرفان فی فقه‌القرآن؛ تهران؛ مرتضوی؛ 1373ش.
فخررازی، محمدبن‌عمر؛ التفسیرالکبیر (مفاتیح الغیب)؛ بیروت؛ داراحیاء التراث العربی؛ 1420ق.
فضل الله، محمد‌حسین؛ نقش و جایگاه زن در حقوق اسلامی؛ مترجم: عبدالهادی فقهی‌زاده؛ تهران؛ نشر دادگستر؛ 1378ش.
ــــــــــ، من وحی‌القرآن؛ بیروت؛ دارالملاک؛ 1419ق.
ــــــــــ، قراءة جدیدة لفقه المرأة الحقوقی؛ بیروت؛ دارالثقلین؛ 1417ق.
فیض کاشانی، ملا محسن؛ تفسیر الصافی؛ تهران؛ الصدر؛ 1415ق.
قرشی، علی اکبر؛ احسن الحدیث؛ تهران؛ بنیاد بعثت؛ 1375ش.
قرطبی، محمد‌بن‌احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران؛ 1364ش.
قریشی، فردین؛ بازسازی اندیشۀ دینی در ایران؛ تهران؛ قصیده سرا؛ بیتا.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم؛ دارالکتاب؛ 1363ش.
کاشانی، ملا فتح‌الله؛ تفسیر منهج‌الصادقین فی الزام‌المخالفین؛ تهران؛ کتابفروشی اسلامیه؛ 1336ش.
کدیور، محسن؛ «نواندیشی دینی و حقوق زنان»؛ بازتاب اندیشه؛ شمارۀ 47؛ 1382ش.
کراجکی، محمدبنعلی؛ کنزالفوائد؛ قم؛ دارالذخائر؛ 1410ق.
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیه؛ تهران؛ 1407ق.
کیاهراسی، علی‌بن‌محمد؛ احکام القرآن؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1405ق.
گنابادی، محمدبن‌حیدر؛ بیان‌السعادة فی مقامات‌العبادة؛ بیروت؛ مؤسسه الاعلمی للمطبوعات؛ 1408ق.
محقق‌حلی، جعفربن‌حسن؛ المعتبر فی شرح المختصر؛ قم؛ مؤسسه سیدالشهداء (ع)؛ 1407ق.
مجتهد شبستری، محمد؛ هرمنوتیک، کتاب و سنت؛ تهران؛ طرح نو؛ 1393ش.
ــــــــــ، نقدی بر قرائت رسمی از دین؛ تهران؛ طرح نو؛ 1390ش.
مجلسی، محمد باقر؛ بحار‌الأنوار الجامعۀ لدُرر اخبار‌الائمة‌الاطهار؛ بیروت؛ دار‌احیاء‌التراث‌‌العربی؛ 1403ق.
مرنیسی، فاطمه؛ زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشنپوش: برداشتی نوین از حقوق زن در اسلام؛ ترجمه: ملیحه مغازه‌ای؛ تهران؛ نشر نی؛ 1380ش.
مستقیمی، مهدیه‌السادات؛ «نقد نابرابرانگاری افراطی جنسیتی در معرفتشناسی فمینیستی»؛ مطالعات راهبردی زنان؛ دورۀ دوازدهم؛ شمارۀ 46؛ زمستان 1388ش.
مصطفوی، جواد؛ پرتوی از نهج البلاغه؛ مشهد؛ دانشگاه فردوسی؛ 1372.
مطهری، مرتضی؛ نظام حقوق زن در اسلام؛ تهران؛ صدرا؛ 1398ش.
معصومی، سید‌مسعود؛ فمینیسم در یک نگاه؛ قم؛ مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)؛ 1387ش.
مغربی، قاضی نعمان بن محمد؛ دعائم الاسلام؛ قم؛ مؤسسة آلالبیت (ع)؛ 1385ش.
مفید، محمد‌بن‌محمد؛ الامالی؛ قم؛ دارالمفید؛ 1413ق.
مقدس‌اردبیلی، احمد‌بن‌محمد؛ زبدة‌البیان فی احکام‌القرآن؛ تهران؛ مرتضوی؛ بیتا.
ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت؛ داراحیاء التراث‌العربی؛ 1981م.
ملکیان، مصطفی؛ «نواندیشی دینی و مسئلۀ زنان»؛ بازتاب اندیشه؛ شمارۀ 4؛ 1379ش.
موسوی دهسرخی اصفهانی، محمود؛ النساء فی اخبار‌الفریقین؛ تهران؛ لاهوت؛ اول؛ بیتا.
مولر آکین، سوزان؛ زن از دیدگاه فلسفه غرب؛ مترجم: نوری‌زاده؛ تهران؛ قصیده‌سرا؛ 1383ش.
مهریزی، مهدی؛ نواندیشی دینی و مسئلۀ زن؛ تهران؛ بشراء؛ 1394ش.
ــــــــــ، قرآن و مسئلۀ زن؛ تهران؛ نشرعلم؛ 1392ش.
میبدی، احمد‌بن‌محمود؛ کشف الاسرار و عده الابرار؛ تهران؛ امیرکبیر؛ 1371ش.
نجفی جواهری، محمد حسن،؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ بیروت؛ داراحیاء التراث العربی؛ 1981 م.
نصیری، مهدی؛ اسلام و تجدد؛ تهران؛ کتاب صبح؛ 1381ش.
Al – Hibri, Aziza (1982), “A Study of Islamic History”, In Women and Islam: Women’s Studies Int. Forum, vol,5.
Badran (a), Margot (2002), “Gender”, In: Encyclopedia of the Qur`an, Boston: Leiden.
Badran (b), Margot (2002), “Feminism and the Qur`an”, In: Encyclopedia of the Qur`an, Boston: Leiden.
Barlas (a), Asma (2002), “Believing Women” in Islam:Unreading patriarchal interpretations of the Qur`an, University of Texas Press.
Barlas (b), Asma (2006), “Women`s readings of the Qur`an”, In: the Cambridge Companion to the Qur`an, Isted, u.s.a: Cambridge University Press.
Hassan, Riffat. (1999). "An Islamic perspective". In K. Lebacqz (ed). Sexuality: A reader, Cleveland: The Pilgrim Press.
Rahman, fazlur )1984), Islam and Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition, chicago: University of chicago Press.
Roded, Ruth, (2006), “Women and the Qur`an”, In: Encyclopedia of the Qur`an, Boston, Leiden.
Wadud, Amina (1999), Qur`an and woman: Reading the Sacred Text from a Woman`s Perspctive, New York: Oxford University Press. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 266 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 225 |
||