پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,236 |
| تعداد مقالات | 67,810 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,284,456 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,026,572 |
پژوهشی در اسناد سلطانیاتِ دورة قاجار (فرمان، ملفوفهفرمان و دستخط) | ||
| پژوهش‌های علوم تاریخی | ||
| دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 33، شهریور 1402، صفحه 105-137 اصل مقاله (3.67 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2023.351853.473608 | ||
| نویسنده | ||
| علی رضا نیک نژاد* | ||
| پژوهشگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| باوجود اهمیت مطالعه و بررسی اسناد تاریخی به‌ویژه اسناد سلطانیات دورة قاجار، هنوز پژوهش‌های علمی مدوّنی در این باب صورت نگرفته است و اسناد با وجود اختلاف در مبانی صدور، به نام‌های متفاوتی فهرست‌نویسی یا معرفی می‌شوند و اسم اصلی آنها در ادبیات دیوانی شناخته شده نیست، لذا نگارنده می‌کوشد با بررسی در این زمینه، شناخت مناسب‌تری از این اسناد، شکل، محتوا و کارکرد آنها ارائه کند. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه نوع از اسناد دورة قاجار را می‌توان در زمرة سلطانیات دانست؟ و به چه اسنادی فرمان، سوادِ فرمان، ملفوفهفرمان و سوادِ ملفوفهفرمان و دستخط گفته می‌شود و فرم و ساختار و محتوای آنها چگونه است و چرا صادر می‌شدند؟ دستاوردهای تحقیق در این پژوهش نشان می‌دهد که در ادوار تاریخی به دستورات مکتوب سلاطین، سلطانیات و به دستور مکتوب موشّح به علامات شاهان قاجار «فرمان» اطلاق می‌شد. سواد فرمان نیز رونوشت دوم و سوم فرمان است. فرمانی که به مهر کوچک پادشاه مهرشده و موشّح به علامات نباشد، آن را ملفوفهفرمان و دستخط می‌نامند. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی _تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی انجام شده است و داده‌‌ها از فرمان، سوادِ فرمان، ملفوفهفرمان و سوادِ ملفوفهفرمان و دستخط و منابع دست اوّل استخراج شده است | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سلطانیات؛ فرمان؛ ملفوفهفرمان؛ دستخط؛ سواد | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Researcher in Documents of Sultanate of Qajar Era (Edicts, Envelopes of Edicts and Signatures) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Alireza Niknejad | ||
| Researcher of National Library and Records Organization of Iran, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Despite the importance of studying and reviewing historical documents, especially the documents of the Qajar dynasty, no written scientific research has been done in this regard, and despite the differences in the basis of issuance, the documents are cataloged or introduced under different names, and their original names are not known in the Diwani literature, so The author tries to provide a better understanding of these documents, their form, content and function by investigating in this field. This research seeks to answer the question that what kind of documents of the Qajar period can be considered as Sultanate? And what documents are called command, command literacy, envelope command, and envelope command and handwriting literacy, and what is their form, structure, and content and why were they issued? The results of the research in this study show that in historical periods, the written orders of the sultans were referred to as "sultaniyat" and the written order of Mosheh to the signs of the Qajar kings were referred to as "orders". The literacy of Farman is also the second and third copy of Farman. An order that is sealed with the king's small seal and does not have signs, it is called an enveloped order and signature. The research method in this research is descriptive_ analytical and using library and documentary sources, and the data is extracted from command, command literacy, envelope command, command envelope literacy, handwriting and first-hand sources | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Sultaniat, command, envelope command, handwriting, literacy | ||
| مراجع | ||
|
استرآبادی، میرزامهدی‌خان (1383)، گزیده منشآت، به کوشش نصرالله بیات، تهران: وزارت امور خارجه.
افضل‌الملک، میرزاغلامحسین‌خان (1361)، افضل‌التواریخ، 5 جلدی، تهران: نشر تاریخ ایران.
امین‌الدوله، میرزاعلی‌خان (1370)، خاطرات سیاسی امین‌الدوله، به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
آملی، شمس‌الدین محمد (1389)، نفایسالفنون فی عرایس العیون، تصحیح ابوالحسن شعرانی، 3 جلد، تهران: اسلامیه، چاپ سوم.
بوسه، هریبرت (1367)، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی، ترجمۀ غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بیهقی، ابوالفضل (1375)، تاریخ بیهقی، به تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ سوم.
تبریزی، محمد بن خلف (1362)، برهان قاطع، با اهتمام محمد معین، 5 جلد، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
خورموجی، محمدجعفر (1344)، حقایق‌الاخبار ناصری، 2 جلد، به تصحیح حسین خدیوجم، تهران: زوار.
دستخط احمدشاه به عموم وزراء، ش 6717.
دستخط احمدشاه به میرزامرتضی‌قلیخان،1343 ه. ق، ش 1181900032.
دستخط احمدشاه به وزارت فواید عامه، بی‌تا ش 6373.
دستخط احمدشاه به وزیر مالیه و پست و تلگراف، ش 6381.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغتنامه دهخدا، 15 جلد، تهران: دانشگاه تهران.
صفا، ذبیح‌الله (1374)، تاریخ ادبیات در ایران، 8 جلد، تهران: فردوس چاپ چهاردهم.
عضدالدوله، احمدمیرزا (1355)، تاریخ عضدی، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران: انتشارات بابک.
فرمان احمدشاه به فرخ‌خانم، 1327 ه. ق، ش 22080-240.
فرمان احمدشاه به محمدخان، 1328 ه. ق، ش 22085-240.
فرمان احمدشاه به میرزااسمعیل‌خان تبریزی، 1340 هـ. ق، ش 32692-297.
فرمان احمدشاه به میرزارضا منتخب الدوله، 1333 ه. ق، ش 129.
فرمان احمدشاه به میرزا محمود منشی، ش 73.
فرمان احمدشاه، بی‌تا ش 29334-297.
فرمان آقامحمدشاه به اشرفخان دماوندی، 1201 ه. ق، ش 2152.2.
فرمان شاه‌سلطان‌حسین به میرزاسیدمرتضی وزیر یزد، 1125 ه.ق، ش 87.
فرمان فتحعلیشاه به میرزامحمدعلی گلستانه، 1232 هـ. ق، ش 34484- 297.
فرمان فتحعلیشاه به میرزامحمدکاظم، ش 7096.
فرمان محمدشاه به آخوند ملاعبدالرحیم، 1251 ه. ق، ش 127.
فرمان محمدشاه به فتحعلیخان، 1259 ه. ق، ش 5988.
فرمان محمدشاه به محمدخان بیگلربیگی، 1255 ه. ق، ش 5983.
فرمان محمدشاه به محمودخان قراگوزلو، 1255 ه. ق، ش 6012.
فرمان محمدعلی‌شاه به خانواده متوفاً، ش 22147-240.
فرمان مظفرالدین‌شاه به انجمن اصوات، 1323 ه. ق، ش 42.
فرمان مظفرالدین‌شاه به میرزامصطفی‌خان صفاالممالک، 1319 ه. ق، ش 11438.
فرمان مظفرالدین‌شاه به نظم‌السلطنه، 1314 ه. ق، ش 12501- 296.
فرمان ناصرالدین‌شاه به حسنخان سرتیپ، 1311 ه. ق، ش 88...
فرمان ناصرالدین‌شاه به حشمت‌الدوله، 1286 ه. ق، ش 65.
فرمان ناصرالدین‌شاه به قاسم‌خان دیوان‌بیگی، 1301 ه. ق، 22.
فرمان ناصرالدین‌شاه به سیدحسین عرب، 1287 ه. ق، ش 16585- 240.
فرمان ناصرالدین‌شاه به علیقلی‌خان مخبرالدوله، 1277 هـ. ق، ش 25898- 296.
فرمان ناصرالدین‌شاه به میرزاابوالقاسم و میرزاحسینخان، 1299 ه. ق، ش 1970- 230.
فرمان ناصرالدین‌شاه به میرزایحیی‌خان قوام دفتر، 1266 هـ. ق، ش 21644- 240.
فروغ اصفهانی، محمدمهدی (1378)، فروغستان، به کوشش ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1350)، مقدّمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انجمن آثار ملی.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی (1368)، اسناد و فرمان‌ها منتشرنشده قاجاری از دوران فتحعلیشاه، لندن: بی‌نا.
لسان‌الملک سپهر، محمدتقی (1375)، ناسخ‌التواریخ، به تصحیح جمشید کیانفر، 3 جلد، تهران: اساطیر.
لمبتون، آ. ک. ث (1382)، تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نشر نی، چ دوم.
مستوفی، عبدالله (1386)، شرح زندگانی من تاریخ اجتماعی اداری دورۀ قاجاریه، 3 جلد، تهران: هرمس.
معتمدالدوله، میرزاعبدالوهاب (1281)، گنجینۀ نشاط، چاپ سنگی، کتابخانۀ ملی ایران.
مکی، حسین (1381)، زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه، 2 جلد، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
ملفوفهفرمان مظفرالدین‌شاه به 9607-296.
ملفوفهفرمان فتحعلیشاه به عباس‌میرزا، 7295- 295.
ملفوفهفرمان فتحعلیشاه به عباس‌میرزا، 7425- 295.
ملفوفه ولیعهد به عضدالسلطان، 1323 ه. ق، 7724-296.
ملفوفه ولیعهد، 1306 ه. ق. 23816-240.
ملفوفهفرمان محمدشاه به بهمن‌میرزا، 1260 هـ. ق، ش 12509-296.
ملفوفهفرمان محمدشاه به حکام، 1264 هـ. ق، ش 6945-296.
ملفوفهفرمان محمدشاه به محمدکاظمخان قراجه‌داغی، 1255 ه. ق، ش 7133.
ملفوفهفرمان محمدعلی‌شاه به میرزاسیدموسی‌خان، ش 37811- 297.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به عضدالملک، 1298 ه. ق، ش 223.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به حسام‌السلطنه، 1279 ه.ق، ش 2600.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به عضدالملک، 1293 ه. ق، ش 8130.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به محمّد معین‌التجار، 1304 ه. ق، ش 12043-296.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به مظفرالدین‌میرزا، 1288 ه. ق، ش 144- 31-7.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به میرزاعبدالله حاکم مازندران، 1308 ه. ق، ش 458-296.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به میرزاعبدالله‌خان مستوفی، 1279 ه. ق، ش 454-296.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به علیقلی‌خان مخبرالدوله، 1276 ه. ق، ش 25902- 296.
ملفوفهفرمان ناصرالدین‌شاه به عموم مردم مازندران، 5572-296. (17)
میرزاسمیعا (1368)، تذکرة‌الملوک، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
مینورسکی (1368)، سازمان اداری حکومت صفوی، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
میهنی، عبدالخالق (1389)، آیین دبیری، تصحیح اکبر نحوی، تهران: نشر دانشگاهی.
نادرمیرزا (بی‌تا)، تاریخ و جغرافیای دارالسلطنۀ تبریز، تهران: اقبال.
ناشناخته، تاریخ سیستان، (1389)، تصحیح و تحشیه ملک‌الشعرای بهار، تهران: اساطیر.
نفیسی ناظم‌الاطباء، علی‌اکبر (1343)، فرهنگ نفیسی یا فرنودسار، 5 جلد، تهران: خیام.
هدایت، رضاقلیخان (1339)، تاریخ روضة‌الصفای ناصری، 10 جلد، تهران: خیام.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1374)، جامع‌التواریخ، 3 جلد، به کوشش بهمن کریمی، تهران: اقبال، چاپ دوم.
Afzal al-Molk, Mirza Ghalam Hossein Khan (1982), Afzal al-Tavarikh, 5 volumes, Tehran: Tarikh Iran Publishing House. [In Persian]. Ahmad Shah's order to Farrokhkhanam, (1961). Q, Sh 240-22080. [In Persian]. Ahmad Shah's order to Mahmoud Khan Yavar,(1961) 1340. Q, Sh 290-8485. [In Persian]. Ahmad Shah's order to Mir Zarza Muthab al-Dawlah, (1954). Q, No. 129. [In Persian]. Ahmad Shah's order to Mirza Asmeil Khan Tabrizi,(1961). Q, Sh 297-32692. [In Persian]. Ahmad Shah's order to Sheikh Ali Agha,(N.D), No. 240-22016. [In Persian]. Ahmad Shah's signature to the general ministers, (N.D), No. 6717. [In Persian]. Ahmad Shah's signature to the Minister of Finance, Post and Telegraph, (N.D) No. 6381. [In Persian]. Ahmad Shah's signature to the Ministry of Public Works, Beta, No. 6373. [In Persian]. Amin al-Doleh, Mirza Ali Khan (2010), political memoirs of Amin al-Doleh, by Hafez Farmanfarmaian, Tehran: Amir Kabir, third edition. [In Persian]. Amoli, Shams al-Din Mohammad (2010), Nafais al-Funun fi Arais al-Ayoun, edited by Abul Hasan Shearani, 3 volumes, Tehran: Islamia, third edition. [In Persian]. Azd Doulah, Ahmad Mirza (1976), History of Azdi, by the efforts of Abdul Hossein Navaei, Tehran: Babak Publications. [In Persian]. Beyhaqi, Abulfazl (1996), History of Beyhaqi, edited by Ali Akbar Fayaz, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad, third edition. [In Persian]. Bose, Haribert (1988), a study on the organization of the Islamic Court, translated by Gholamreza Varharam, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research. [In Persian]. Dehkhoda, Ali Akbar (1998), Dehkhoda dictionary, 15 volumes, Tehran: University of Tehran. [In Persian]. Envelope of Muzaffar al-Din Shah's order to 296-9607, (N.D), [In Persian]. Envelope of the Crown Prince to Azd al-Sultan,(1944), 296-7724. [In Persian]. Estrabadi, Mirzamehdi Khan (2013), a selection of constructions, edited by Nasrullah Bayat, Tehran: Ministry of Foreign Affairs. [In Persian]. Farman Ahmad Shah, (N.D), No. 297-29334. [In Persian]. Fath Ali Shah's message to Abbas Mirza, (N.D). 295-7295. [In Persian]. Fath Ali Shah's order to Mirza Mohammad Kazem, No. (N.D) 7096. [In Persian]. Forough Esfahani, Mohammad Mahdi (1999), Foroughistan, by Iraj Afshar, Tehran: Written Heritage. [In Persian]. Ghaem Maqami, Jahangir (1971), an introduction to the recognition of historical documents, Tehran: National Art Association. [In Persian]. Hamdani, Rashid al-Din Fazlullah (1995), Jame al-Tavarikh, 3 volumes, edited by Bahman Karimi, Tehran: Iqbal, second edition. [In Persian]. Hedayat, Reza Qalikhan (1960), Tarikh al-Safai Naseri, 10 volumes, Tehran: Khayyam. Karimzadeh Tabrizi, Mohammad Ali (1989), Qajar documents and unpublished decrees from the era of Fath Ali Shah, London: Bina. [In Persian]. Khormoji, Mohammad Jaafar (1965), Haqat al-Akhbar Naseri, 2 volumes, corrected by Hossein Khadiojam, Tehran: Zovar. [In Persian]. Lasan-ul-Molk Sepehr, Mohammad Taqi (1996), Naskh al-Tavarikh, edited by Jamshid Kianfar, 3 volumes, Tehran: Asatir. [In Persian]. Linear sources. [In Persian]. Makki, Hossein (2002), Political Life of Sultan Ahmad Shah, 2 volumes, Tehran: Amir Kabir, 6th edition. [In Persian]. Message of Naser al-Din Shah to Mohammad Qasim Khan Vali,(1898) 1276 AH. AH, 296-18912. [In Persian]. Mihni, Abdul Khaliq (2010), Ayan Dabiri, edited by Akbar Nahovi, Tehran: University Press. [In Persian]. Minorski (1989), the administrative organization of the Safavid government, translated by Masoud Rajabnia, Tehran: Amirkabir, second edition. [In Persian]. Mirzasamia (1989), Tazkira al-Maluk, edited by Mohammad Debirsiaghi, Tehran: Amir Kabir, second edition. Mohammad Ali Shah's order to the family of the deceased, (N.D), No. 240-22147. [In Persian]. Mostofi, Abdallah (2006), My biography, the administrative social history of the Qajar era, 3 volumes, Tehran: Hermes. [In Persian]. Motamed al-Doulah, Mirza Abd al-Wahab (1902), Treasure of Nishat, lithography, National Library of Iran.[In Persian]. Muhammad Shah's decree to the governors, (1885),No.6945-296. [In Persian]. Muzaffar al-Din Shah's decree to Nazm al-Sultaneh,(1935), No. 296-12501. [In Persian]. Muzaffar al-Din Shah's order to Aswat Association,(1944), No. 42. [In Persian]. Muzaffar al-Din Shah's order to Mirza Mustafi Khan Safal al-Mamalek,(1940). Q, Sh 11438. [In Persian]. Nader Mirza (N.D), History and Geography of Tabriz Sultanate, Tehran: Iqbal. [In Persian]. Nafisi Nazim al-Atba, Ali Akbar (1964), Farhang Nafisi or Farnodsar, 5 volumes, Tehran: Khayyam. Naser al-Din Shah's decree to Heshmat al-Dawlah,(1907), No. 65. [In Persian]. Naser al-Din Shah's decree to Hosam al-Sultaneh,(1900). No. 2600. [In Persian]. Naser al-Din Shah's decree to Mirza Abu al-Qasim and Mirza Ahsin Khan,(1920). Q, Sh 1970-230. [In Persian]. Naser al-Din Shah's message to Ala al-Doulah, (N.D), No. 296-12814. [In Persian]. Naser al-Din Shah's order to Ali Qali Khan Mukhbar al-Dawlah,(1989). Q, No. 296-25898. [In Persian]. Naser al-Din Shah's order to Hasan Khan Brigadier,(1923), No. 88. [In Persian]. Naser al-Din Shah's order to Mirzaihi Khan Qavam Daftar, (1887), No. 240-21644. [In Persian]. Naser al-Din Shah's order to Seyyed Hossein Arab, (1908), No. 240-16585. [In Persian]. Prince's package, (1927). Q. 23816-240. [In Persian]. Tabrizi, Mohammad bin Khalaf (1983), decisive proof, with the efforts of Mohammad Moin, 5 volumes, Tehran: Amir Kabir, fifth edition. [In Persian]. The decree of Fath Ali Shah to Abbas Mirza, (1864), No. 7425-295. [In Persian]. The decree of Mohammad Shah to Bahman Mirza, (1881), No. 12509-296. [In Persian]. The decree of Naser al-Din Shah to Ali Qali Khan Mokhbar al-Doleh, (1888), No. 25902-296. [In Persian]. The decree of Naser al-Din Shah to Azd al-Mulk, (1914), No. 8130. [In Persian]. The decree of Naser al-Din Shah to Azd al-Mulk, (1919), No. 223. [In Persian]. The decree of Naser al-Din Shah to Mirza Abdullah Khan Mostofi, (1900). p. 454-296. [In Persian]. The decree of Naser al-Din Shah to Mozafar al-Din Mirza, (1909), No. 7-31-144. [In Persian]. The envelope of Naser al-Din Shah's order to Mirza Abdallah, the ruler of Mazandaran, (1929), p. 458-296. [In Persian]. Unknown, History of Sistan, (2010), correction and revision of Malik al-Shaarai Bahar, Tehran: Asatir. [In Persian]. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 77 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 205 |
||