سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات158
تعداد شماره‌ها6,240
تعداد مقالات67,871
تعداد مشاهده مقاله115,447,388
تعداد دریافت فایل اصل مقاله90,217,839
خوش منش, ابوالفضل, اله مرادی, نوشین. (1402). ارتباط معنایی واژگان اشتقاق اکبر در قرآن (علل و آثار و بررسی نمونه‌ها). , 56(1), 193-218. doi: 10.22059/jqst.2023.343446.670005
ابوالفضل خوش منش; نوشین اله مرادی. "ارتباط معنایی واژگان اشتقاق اکبر در قرآن (علل و آثار و بررسی نمونه‌ها)". , 56, 1, 1402, 193-218. doi: 10.22059/jqst.2023.343446.670005
خوش منش, ابوالفضل, اله مرادی, نوشین. (1402). 'ارتباط معنایی واژگان اشتقاق اکبر در قرآن (علل و آثار و بررسی نمونه‌ها)', , 56(1), pp. 193-218. doi: 10.22059/jqst.2023.343446.670005
خوش منش, ابوالفضل, اله مرادی, نوشین. ارتباط معنایی واژگان اشتقاق اکبر در قرآن (علل و آثار و بررسی نمونه‌ها). , 1402; 56(1): 193-218. doi: 10.22059/jqst.2023.343446.670005

ارتباط معنایی واژگان اشتقاق اکبر در قرآن (علل و آثار و بررسی نمونه‌ها)

پژوهش های قرآن و حدیث
دوره 56، شماره 1، شهریور 1402، صفحه 193-218    اصل مقاله (810.5 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jqst.2023.343446.670005
نویسندگان
ابوالفضل خوش منش* 1؛ نوشین اله مرادی2
1، دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2دانشجوی کارشناسی ارشد، علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
اشتقاق اکبر از جمله وقایع رایج در زبان و از نسبت‌های میان واژگان «زبان»هاست. قرآن کریم از این قاعدة زبانی مستثنا نبوده و به عنوان منبع الهیِ زبان و زبانِ الهی، مجالی بارز برای مطالعة انواع فرایندهای زبانی است. بررسی اشتقاق اکبر در زبان قرآن به مسائل مختلفِ مربوط به این کتاب الهی از جمله اشتقاقات قرآنی، اختلاف قرائات و توسّع در وجوه تفسیری ارتباط می‌یابد. مقالة حاضر، زمینه-های وقوع اشتقاق اکبر و برخی نمونه‌های آن‌را میان ریشه‌ها و واژگان قرآنی و عربی مورد بررسی قرار داده است. هدف مقاله بررسی سیاق‌های قرآنیِ مشابه و دارای اشتقاق اکبر و سیرِ لفظ و معنای آن‌هاست. سؤال اصلی تحقیق در بارة چیستی و وقوع این اشتقاق در قرآن و ارتباطات لفظی و معنایی ریشه‌های حاصل از این نوع اشتقاق با استفاده از روش تحقیق توصیفی و کتابخانه‌ای و با استفاده از شروح و اشاراتی است که در متن یا گوشه و کنار برخی منابع ذکر شده‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تغییرات تدریجی معنا همگام با تغییرات تدریجی لفظ است و این امر ریشه در جسم و فطرت انسانی دارد و اثر خود را نیز در توسعة قرائت و فهم می‌ گذارد.
کلیدواژه‌ها
اشتقاق اکبر؛ اشتقاقات قرآنی؛ فرشالحروف؛ کلمات قرآن
عنوان مقاله [English]
The Semantic Relation of Words of Greater Derivation in the Qur'an (Causes, Effects, and Examination of Samples)
نویسندگان [English]
Abolfazl Khoshmanesh1؛ Noshin Allahmoradi2
1Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
2Masters student, Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]
The greater derivation always occurs in the language. It is a form of relation between the words of “languages”. The Holy Qur’an is not exempt from this linguistic rule, so as a divine source of language and as a divine language, it provides an obvious opportunity to study all kinds of linguistic processes. The study of the greater derivation in the language of the Quran relates to various topics attributed to this divine book, including Quranic derivations, variant readings, and extensions in interpretive forms. This article examines the contexts of the greater derivation and some of its examples in Quranic and Arabic roots and words. The aim is to examine similar Quranic phrases with the greater derivation as well as the development of words and their meanings. The main question concerns the nature and occurrence of this derivation in the Quran and the verbal and semantic connections of the roots of this type of derivation. It uses the descriptive library method through explanations and references mentioned in the text or in the margins of the sources. The results show that the gradual changes of the meaning correspond to the gradual changes of the word. This goes back to the human body and nature and affects the development of reading and comprehension.
کلیدواژه‌ها [English]
Greater Derivation, Quranic Derivations, Farsh al-Hurūf, Quran’s Words
مراجع

 

      قرآن مجید.

  1. آلوسی، محمدبن عبدالله؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1415ق.
  2. الألوسی، محمد شکری؛ النّحت وبیان حقیقته ونبذة من قواعده؛ تحقیق محمد بهجت الأثری؛ بی‌جا؛ المجمع العلمی العراقی؛ 1409ق.
  3. ابن السکّیت، یوسف بن إسحاق؛ القلب و الابدال؛ استانبول؛ اتوپرتسل؛ 1930م.
  4. ابن جنی الموصلی، ابوالفتح عثمان؛ المحتسب فی تبیین وجوه شواذ القراءات والإیضاح عنها؛بی­جا؛ وزارة الأوقاف المجلس الأعلى للشئون الإسلامیة؛1420ق.
  5. ----------؛ الخصائص؛ چاپ چهارم؛ قاهره؛ الهیئة المصریة العامة للکتاب؛ بی­تا.
  6. ---------- ؛ الخصائص؛ محقق عبدالحمید هنداوی؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1999م.
  7. ابن دُرید الأزدی، أبوبکر محمد؛ جمهرة اللغة؛ تحقق رمزی منیر بعلبکی؛ بیروت؛ دارالعلم الملایین؛ 1987م.
  8. ابن­القفطی، علی؛ تاریخ الحکماء؛ به کوشش بهین دارایی؛ تهران؛ دانشگاه تهران؛ 1347ش.
  9. ابن‌جزری، ابوالخیر محمدبن محمد دمشقی؛ النشر فی القرائات العشر؛ زیر نظر علی محمد الضباغ؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ بی­تا.
  10. ابن­سینا، حسین­بن عبدالله؛ اسباب حدوث الحروف؛ تحقیق فرغلی سید عرباوی؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 2011م.
  11. ابن‌عاشور، محمدطاهر؛ تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن‌عاشور؛ بیروت؛ مؤسسه التاریخ العربی؛ 1420ق.
  12. ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1422ق.
  13. ابن­فارس، ابوالحسین احمد بن فارس رازی؛ الصاحبی فی فقه اللغة و سنن العرب فی کلامها؛ قاهره؛ المکتبه السلفیه؛ 1328ق.
  14. ----------؛ معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق عبدالسلام هارون؛ بیروت؛ دارالفکر؛ 1399ق.
  15. ابن‌منظور، محمد بن­مکرّم‌؛ لسان‌ العرب؛ بیروت؛ دار احیاء التراث‌ العربی؛ 1408ق.
  16. ابومغلی، سمیح؛ زاد الطلاب فی البناء و الإعراب؛ عمان؛ بی­نا؛ 1995م.
  17. ازهری، محمدبن احمد؛ تهذیب اللغه؛ به کوشش محمد عوض مرعب؛ بیروت؛ دار إحیاء التراث العربی؛ 1421ق.
  18. اسماعیل­علی، خالد؛ القاموس المقارن لالفاظ القرآن الکریم؛ بیروت؛ مؤسسة البدیل للداراسات و النشر؛ 1430ق.
  19. اسمری، راجی؛ المعجم المفصل فی علم الصرف؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1418ق.
  20. المغربی، عبدالقادر بن مصطفی؛ الاشتقاق و التعریب؛ القاهره؛ مطبعه لجنه التألیف و الترجمه و النشر؛ 1947م.
  21. امین، عبدالله؛ الاشتقاق؛ قاهره؛ لجنة التألیف و الترجمة والنشر؛ 1956م.
  22. انیس، ابراهیم؛ دلالة الالفاظ؛ قاهره؛ مکتبة الانجلو المصریة؛ 1976م.
  23. بریسم، قاسم؛ منهج النقد الصوتی فی تحلیل الخطاب الشعری؛ الآفاق النظریة و واقعیة التطبیق؛ بیروت؛ دارالکنوز الادبیه؛ 2000م.
  24. بلومفیلد، لئونارد؛ زبان؛ ویرایش علی­اکبر رژدام؛ تهران؛ مرکز نشر دانشگاهی؛ 1379ش.
  25. بهار، محمدتقی؛ سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی؛ تهران؛ امیرکبیر؛ 1355ش.
  26. تبریزی، محمدحسین بن­خلف؛ برهان قاطع؛ مقدمه و تصحیح علی اکبر دهخدا و دیگران؛ تهران؛ امیرکبیر؛1361ش.
  27. التنوخی، عزالدّین؛ «الإبدال اللغوی أو إشتقاق الکبیر»؛ نشریة المجتمع اللغة العربیة بدمشق؛ المجلد الخامس و الثلاثون؛ جزء الاول؛ صص 11-3؛ 1379ش.
  28. جرجانی؛ دلائل الإعجاز فی علم المعانی؛ تحقیق عبدالحمید هنداوی؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیة؛ 1407ق.
  29. جوهری، ابونصر؛ الصحاح المسمی تاج اللغة و صحاح العربیة؛ تحقیق عطار احمد عبدالغفور؛ بیروت؛ دارالعلم الملایین؛ 1407ق.
  30. الحّرانی، احمد بن حمّاد؛ المصباح فی الفرق بین الضاد و الظاء فی القرآن العزیز نظماً و نثراً؛ تحقیق حاتم صالح الضامن؛ دمشق؛ دارالبشائر؛ 2003م.
  31. خساره، ممدوح محمد؛ معجم إبدال اللغویه من لسان العرب (الأفعال)؛ دمشق؛ مطبوعات مجمع اللغه العربیه؛ 2018م.
  32. خوش­منش، ابوالفضل؛ «مدخل ترادف»؛ دائرة المعارف قران کریم؛ ج8؛ 1388ش.
  33. ----------؛ حمل قرآن: پژوهشی در روش شناسی تعلیم و تحفیظ قرآن مجید؛ قم؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ 1397ش.
  34. ---------- ؛ زبان قرآن؛ قم؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ 1398ش.
  35. ---------- ؛ نظماهنگ قرآن: ائتلاف لفظ و معنا در کلام وحی؛ تهران؛ آثار هنری متن؛ 1399ش.
  36. الخولانی، علی بن محمد بن ثابت (المعروف بالحداد المهدوی)؛ حصر حرف الظاء؛ تحقیق حاتم صالح الضامن؛ دمشق؛ دارالبشائر؛ 2003م.
  37. دقر، عبدالغنی؛ معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف؛ قم؛ الحمید؛ 1404ق.
  38. دهخدا، علی اکبر؛ لغت­نامه؛ تهران؛ دانشگاه تهران؛ 1377ش.
  39. زمخشری، محمود بن­عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ قم؛ بلاغت؛ 1413ق.
  40. همو، أساس البلاغه؛ تحقیق محمد باسل عیون السود؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیة؛ 1419ق.
  41. زیدان، جرجی؛ الفلسفة اللغویة و الالفاظ العربیة؛ بیروت؛ دارالحداثة؛ 1982م.
  42. رازی، شمس‌الدین محمد؛ المعجم فی معاییر اشعار العجم؛ تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی؛ تهران؛ انتشارات دانشگاه تهران؛ 1335ش.
  43. السامرائی، ابراهیم؛ «من تاریخ المشکلة اللغویة، الإبدال و القلب»؛ نشریة الاستاذ؛ 1966م؛ المجلد ثلاثة عشر؛ صص34-24.
  44. سراج، محمد بن السّری؛ رسالة الاشتقاق؛ تحقیق محمدعلی درویش؛ مصطفی الحدیری؛ دمشق؛ بی­نا؛ 1972م.
  45. سعدی، مصلح­الدین؛ کلیات؛ تصحیح محمدعلی فروغی؛ تهران؛ علمی؛ بی­تا.
  46. سیبویه، ابوبشر عمرو؛ الکتاب؛ قاهره؛ مکتبه الخانجی؛ بی­تا.
  47. سیوطی، عبدالرحمن ­بن­أبی­بکر؛ المزهر فی علوم اللغة و انواعها؛ شرح و حواشی محمد احمد جادالمولی و دیگران؛ بیروت؛ داراحیاء الکتب العربیة؛ 1368ق.
  48. صاحب طالقانی، ابوالقاسم اسماعیل بن عباد (مشهور به صاحب بن عباد)؛ الفرق بین الضاد و الظاء؛ تحقیق محمدحسین آل یاسین؛ بغداد؛ مکتبة النهضه؛ 1377ق.
  49. ----------؛ المحیط فی اللغة؛ تحقیق محمدحسن آل یاسین؛ بیروت؛ عالم الکتب؛ 1414ق.
  50. صادقی، علی­اشرف؛ تحول صامت «ق» عربی در زبان فارسی؛ تهران؛ مرکز نشر دانشگاهی تهران؛ 1385ش.
  51. صبحی صالح؛ دراسات فی فقه اللغة؛ بیروت؛ ادب الحوزه؛ 1388ش.
  52. طائی الجیانی، جمال‌الدین محمد؛ الاعتماد فی نظائر الظاء و الضاد و یلیه فائت نظائر الظاء و الضاد؛ تحقیق حاتم صالح الضامن؛ دمشق؛ دارالبشائر؛ 2003م.
  53. طبری، محمدبن جریر؛ تفسیر طبری؛ بیروت؛ دارالمعرفة؛ 1412ق.
  54. عبدالتواب، رمضان؛ مباحثی در فقه ­اللغه و زبان شناسی عربی؛ ترجمه حمیدرضا شیخی؛ مشهد؛ آستان قدس رضوی؛ 1367ش.
  55. عکبری، عبدالله بن حسین؛ اعراب القرائات الشواذ؛ قاهره؛ المکتبه الازهریه للتراث؛ 1424ق.
  56. عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ تهران؛ امیرکبیر؛ 1367ش.
  57. فائز، قاسم و مسرور، خدیجه؛ «بررسی واژگان اشتقاق کبیر در قرآن و تأثیر آن بر تفسیر»؛ فصلنامۀ مطالعات تفسیری؛1397ش؛ شمارۀ 35؛ صص168-145.
  58. فراهیدی، خلیل­بن احمد؛ العین؛ قم؛ اسوه؛ 1414ق.
  59. فهمی حجازی، محمود؛ زبان شناسی عربی؛ ترجمۀ سیدحسین سیدی؛ تهران؛ سمت؛ 1379ش.
  60. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1415ق.
  61. قشیری، عبدالکریم بن­هوازن؛ لطائف الاشارات: تفسیر صوفی کامل للقرآن الکریم؛ تحقیق ابراهیم بسیونى؛ قاهره؛ بی­نا؛ 2000م.
  62. قیسی الصقلی، علی‌بن أبی‌الفرج؛ معرفة الضاد و الظاء؛ تحقیق حاتم صالح الضامن؛ دمشق؛ دارالبشائر؛ 2003م.
  63. کلینی، محمد بن­یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح علی‌اکبر غفاری‌نسب؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیه؛ 1388ش.
  64. مجتبایی، فتح­الله؛ نحو هندی و نحو عربی: همانندی­ها در تعریفات، اصطلاحات و طرح قواعد؛ تهران؛ کارنامه؛ 1383ش.
  65. مجهول؛ شرح ابیات‌ الدانی الاربعة فی اصول ظائات القرآن؛ تحقیق حاتم صالح الضامن؛ دمشق؛ دارالبشائر؛ 2003م.
  66. مدرس تبریزی، محمد علی؛ قاموس المعارف؛ قم؛ مؤسسۀ امام صادق (ع)؛ 1391ش.
  67. مدرس، علاءالدین؛ فی آفاق عولمة اللغة و التاریخ؛ اردن؛ عالم الکتب الحدیث؛ 1428ق.
  68. المرعشی(ملقب به ساجبلقی­زاده)، محمد؛ کیفیة أداء الضاد؛ تحقیق حاتم صالح الضامن؛ دمشق؛ دارالبشائر؛ 2003م.
  69. مزداپور، کتایون؛ واژه نامه گویش بهدینان شهر یزد: فارسی به گویش همراه با مثال؛ تهران؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ 1385ش.
  70. موصلی الشیبانی، عبدالله بن علی؛ الفرق بین الضاد و الظاء؛ تحقیق حاکم صالح الضامن؛ دمشق؛ دارالبشائر؛ 2003م.
  71. میرزا خسروانى، علی­رضا؛ تفسیر خسروی؛ تحقیق محمدباقر بهبودی؛ تهران؛ اسلامیه؛ 1390ش.
  72. ناتل خانلری، پرویز؛ زبان­شناسی و زبان فارسی؛ تهران؛ توس؛ 1373ش.
  73. نجّا، ابراهیم محمد؛ المعاجم اللغویه؛ قاهره؛کلیة اللغة العربیة بجامعة الأزهر؛ 1977م.
  74. النجّار، محمدعلی؛ «ابدال بین اللغویین و النحویین»؛ نشریة الأزهر، 1366ش؛ المجلد الثامن عشر؛ العدد8؛ ص746-739.
  75. Derivery, nicole; La phonétique du français; Paris ; Seuil; 1973.
  76. Landercy، Albert et Raymond Renard; Éléments de phonétique; 1977.
  77. Bruxelles Centre international de phonétique appliquée; (CIPA).
  78. Bouton، Charles; Discours physique du langage-Génèse et histoire de laneurolinguistique; Paris; Klincksieck;1984.
  79. Rey، Abel & others; Encyclopédie française:l'outillage mental-penséee langage; Paris ; Larousse;1937.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 188
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 164


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب