پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,232 |
| تعداد مقالات | 67,774 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,248,202 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,992,783 |
بحران نان خمسه (زنجان) در اواخر دورۀ قاجار دخالت‌ها و سیاست‌های گروه‌های نفوذ | ||
| پژوهش‌های علوم تاریخی | ||
| مقاله 5، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 33، خرداد 1402، صفحه 71-92 اصل مقاله (1.46 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2023.359193.473637 | ||
| نویسندگان | ||
| حسن رستمی* 1؛ مسعود بیات2 | ||
| 1دکتری تخصصی تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| بحران نان در عصر قاجار، با اهداف و برنامههای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ارتباط مستقیمی داشت. ولایت خمسه با مرکزیت زنجان از نقاط مهم تولید و عرضۀ غلات بود؛ اما در سالهای مشروطیت تا اواخر قاجار، با سختی‌های فراوانی مواجه شد. در این مقطع بهرغم سالهای کمی بارش، غلات به میزان مورد نیاز در منطقه تولید می‌شد؛ اما نان بهدست مردم نمی‌رسید یا با قیمت بالا و بهسختی عرضه می‌گردید. آن‌چه مشخص است، نقش و جایگاه عناصر و گروه‌های مختلف در این موضوع بی‌تأثیر نبود. بنابراین مسئله پژوهش این است که دخالت‌ها و سیاست‌های عناصر و گروه‌های نفوذ در بحران نان منطقه خمسه چگونه بود؟ و چه پیامدها و نتایجی به‌دنبال داشت؟ بهنظر می‌رسد با فرمان ناصرالدین شاه نسبت به فروش اراضی خالصه، طبقۀ بالا زمین‌های فراوانی بهدست آوردند. از سوی دیگر با نبود قشون دایمی و قانون دقیق در زمینۀ نظامیگری، برخی از گروه‌های شهری از اصنافی مانند خبازان وارد رسته‌های نظامی شدند که با احتکار و گران‌فروشی، بحران‌های متعددی را در خمسه بهوجود آوردند. در سالهای مشروطه و پس از آن، با توجه به ضعف دولت و احتمال همکاری خوانین زمیندار و قشون خمسه با عمال محمدعلی شاه مخلوع و حضور کارگزاران ضعیف، موانع و مشکلات ادامه یافت. این مسئله با ورود قوای خارجی و بروز جنگ جهانی اول به قحطی و مرگ عده‌ای از مردم انجامید. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع اصیل و اسناد، به شیوۀ توصیفی- تبیینی موضوع را مورد بررسی قرار داده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نان؛ زنجان؛ قاجاریه؛ خوانین؛ خبازان؛ قدرت‌های خارجی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Khamseh Bread Crisis (Zanjan) at the End of the Qajar Period; Interventions and Policies of Influential Elders and Groups | ||
| نویسندگان [English] | ||
| hasan rostami1؛ Masood Bayat2 | ||
| 1Corresponding author, PhD in Iranian History after Islam, Faculty of Law and Social Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran. | ||
| 2Associate Professor of History and Civilization of the Islamic Nations, Zanjan University, Zanjan, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The crisis of bread in the Qajar era was directly linked to social, economic and political goals and programs. Khamseh province with central Zanjan was one of the most important points of production and distribution of cereals; But in the constitutional years until the late Qajar, it was very difficult. At this time, despite the few years of rainfall, cereals were produced as needed in the region; But the bread didn’t get to the people or was offered at a high price and barely. What is clear was that the role and position of different elders and groups in this regard was not ineffective. So the issue of research is what was the interference and policies of the elders and groups of influence in the Khamseh bread crisis? And what were the consequences and results? It Seems that with Naser al-Din Shah’s decree regarding the sale of Governmental lands, the upper class got a lot of land, On the other hand, with the absence of permanent army and precise law on militarization, some urban groups, such as the bakers, entered the military, which created numerous crises in Khamseh with hoarding and expensive. In the constitutional years and after, due to the weakness of the government and the possibility of cooperation between the landowners and the army of Khamsa with the agents of the deposed Shah Muhammad Ali and the presence of weak agents, the obstacles and problems continued. This led to the famine and death of some people with the arrival of foreign forces and the revelation of World War I. The present study, using the original sources and documents, examines the subject in a descriptive-explanatory way. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Bread, Zanjan, Qajarieh, grandee, bakers, Foreign Power | ||
| مراجع | ||
|
منابع
اسناد انجمن تاریخ و فرهنگ زنجان (۱۳۹۹). مجموعه اسناد قحطی نان زنجان. زنجان: دفتر انجمن تاریخ و فرهنگ زنجان.
اسناد خاندان ذوالفقاری (۱۳۹۹). جلسۀ شورای نان در زمان بحران. تهران: اسناد محمدحسین ذوالفقاری.
اسناد خاندان موسوی زنجانی (۱۴۰۰). مسئلۀ نان در عصر قاجار. مشهد: اسناد سید حسین موسوی زنجانی.
اسناد شخصی (۱۴۰۰). بحران نان در زنجان عصر قاجار.
اسناد مجلس شورای اسلامی (امشا) (۱۳۲۹ ه.ق). عریضۀ جواد زنجانی به وکلای مجلس. شمارۀ سند ۲۰۵۷۰-۰۲۱۶۱۳.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (بی‌تا). قحطی در آذربایجان و ارسال غله از خمسه. شمارۀ سند ۲۵۹۶/۲۹۶.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (بی‌تا). نامۀ دربار به احتشام‌السلطنه حاکم زنجان. شمارۀ سند ۲۱۳۰۲/۲۹۶.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۲۹۷ ه.ق). تعهد تحویل گندم توسط اهالی روستای قرابوتۀ زنجان. شمارۀ سند ۴۷۳۱/۲۹۶.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۰۵ ه.ق). شکایت از مأموران ارزاق خمسه. شمارۀ سند ۷۳۹۸۸/۳۱۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۲۶ ه.ق). تحویل گندم با نرخ تخفیفی از اداره مالیه زنجان. شمارۀ سند ۴۸۳۶۴/۲۴۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۲۷ ه.ق). درخواست تعیین نرخ فروش غله و کرایه آن در خمسه. شمارۀ سند ۴۹۸۹۳/۲۴۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۲۸ ه.ق). گزارش آصف‌الدوله از وضعیت زنجان. شمارۀ سند ۰۰۲۶۱۲/۲۱۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۳۰ ه.ق). رفع شکایت از امیر افشار به‌دلیل خدمات در زمینه حمل غله به تهران. شمارۀ سند ۴۶۲۷/۲۴۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۳۳-۱۳۳۴ ه.ق). درخواست خزانه‌دار کل از امین مالیه زنجان. شمارۀ سند ۲۸۴۷۳/۲۴۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۳۴ ه.ق). آمار گندم وارده به خمسه. شمارۀ سند ۷۴۳۱/۲۴۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۳۶ ه.ق). تلگراف کمیسیون ارزاق خمسه. شمارۀ سند ۱۲۷۴/۲۱۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۳۳۶ ه.ق). نامۀ امین‌الضرب؛ غارت محمولۀ گندم توسط مأمورین. شمارۀ سند ۱۰۵۰/۲۱۰.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) (۱۲۹۶). شکایت از نحوۀ تحویل گندم در مالیۀ زنجان. شمارۀ سند ۴۸۳۶۶/۲۴۰.
روزنامۀ ایران (۱۳۲۴ ه.ق). اخبار داخله؛ خمسه. شنبه ۷ محرم. ۵۸(۲۶)، ۳.
روزنامۀ ایران (۱۳۲۴ ه.ق). اخبار غیردرباری. پنجشنبه ۲۱ ربیع‌الثانی. ۵۹(۷)، ۴.
روزنامۀ ایران (۱۳۲۶ ه.ق). راپورت از زنجان. چهارشنبه ۲۲ صفر. ۳۹(۲)، ۲.
روزنامۀ ایران نو (۱۳۲۹ ه.ق). زنجان. چهارشنبه ۱۶ محرم. ۲(۷۱)، ۳.
روزنامۀ تربیت (۱۳۲۴ ه.ق). زنجان. ۲۷ رمضان. ۹(۴۲۰)، ۲۲۷۲-۲۲۷۳.
روزنامۀ تربیت (۱۳۲۴ ه.ق). زنجان. پنجشنبه ۵ شوال. ۹(۴۲۱)، ۲۲۸۲-۲۲۸۳.
روزنامۀ چهره‌نما (۱۳۲۳ ه.ق). زنجان.۱۰ ذیقعده. ۲(۸)، ۱۱-۱۲.
روزنامۀ چهره‌نما (۱۳۲۴ ه.ق). مکتوب از زنجان. غرۀ ربیع‌الاول. ۲(۱۵)، ۱۱-۱۳.
روزنامۀ چهره‌نما (۱۳۲۴ ه.ق). زنجان. ۱۰ ربیع‌الاول. ۲(۱۶)، ۱۲-۱۳.
روزنامۀ چهره‌نما (۱۳۲۴ ه.ق). زنجان. ۲۰ رمضان. ۳(۲۹)، ۱۵.
روزنامۀ حبل‌المتین تهران (۱۳۲۵ ه.ق). وقوع امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در زنجان. ۷ رجب. ۱(۹۲)، ۳-۴.
روزنامۀ صبح صادق (۱۳۲۵ ه.ق). بقیۀ مکتوب شهری زنجان. ۱۲ رجب. ۱(۱۱۱)، ۳-۴.
افضل‌الملک، غلامحسین (۱۳۶۱). افضل التواریخ. چاپ اول. تهران: تاریخ ایران.
جمال‌زاده، محمدعلی (۱۳۸۴). گنج شایگان. چاپ اول. تهران: سخن.
حاجی‌وزیر زنجانی (۱۳۸۹). دفتر تاریخ؛ خاطرات و خاندان. جلد چهارم. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
رضایی، امید (۱۳۹۸). فهرست مجموعه قباله‌های اسناد محاکم شرع فارس و زنجان در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی (دورۀ قاجار). چاپ اول. تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
زنجانی، احمد (۱۳۹۶). الکلام یجر الکلام. جلد دوم. ویراستاری و تصحیح عباس فقیهی و محمد موحدیان. قم: حق‌بین.
زنجانی، شیخ ابراهیم (۱۳۹۳). خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی. به اهتمام غلامحسین میرزا صالح. چاپ دوم. تهران: کویر.
سالور، قهرمان‌میرزا (۱۳۷۴). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه سالور. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. جلد دوم. چاپ اول. تهران: اساطیر.
سپهر، عبدالحسین (۱۳۸۶). مرآت‌الوقایع مظفری. جلد اول. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: میراث مکتوب.
ظهیرالدوله، علی بن محمدناصر (۱۳۷۱). سفرنامۀ ظهیرالدوله. مصحح محمداسماعیل رضوانی. چاپ اول. تهران: فردوسی.
عیسوی، چارلز (۱۳۸۹). تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار «۱۲۱۵-۱۳۳۲ ه.ق». ترجمۀ یعقوب آژند. چاپ سوم. تهران: گستره.
فخرایی، ابراهیم (۱۳۵۳). گیلان در انقلاب مشروطیت. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
فلور، ویلم (۱۳۹۸). تاریخ نان در ایران. ترجمۀ صبا کارخیران. تهران: ایران‌شناسی.
کرمانی، ناظم‌الاسلام (۱۳۹۲). تاریخ بیداری ایرانیان. جلد اول. به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: پیکان.
کسروی، احمد (۱۳۸۳). تاریخ مشروطۀ ایران. چاپ بیست‌ویکم. تهران: امیرکبیر.
لمبتون، آن کاترین سوینفورد (بی‌تا). اوضاع اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمۀ منیر برزن. مشهد: خراسان.
مجد، محمدقلی (۱۳۹۹). قحطی بزرگ و نسل‌کشی در ایران (۱۲۹۶-۱۲۹۸ ه.ش). چاپ سوم. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مستوفی، عبدالله (۱۳۹۹). شرح زندگانی من؛ تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه از آغامحمدخان تا آخر ناصرالدین‌شاه. جلد اول. چاپ ششم. تهران: زوار.
مظفرالدین شاه قاجار (۱۳۶۳). سفرنامۀ فرنگستان. مقدمه و فهرست امیر شیرازی. چاپ دوم. تهران: شرق.
ملک‌آرا، عباس میرزا (۱۳۶۱). شرح‌حال عباس میرزا ملک‌آرا. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: بابک.
دارالسعادۀ زنجان «تحریر نفوس زنجان برحسب محله‌های شهر»(۱۳۹۷). به کوشش حسن حسینعلی. چاپ اول. زنجان: نیکان کتاب.
نظام‌السلطنه مافی، حسین‌قلی (۱۳۸۶). خاطرات و اسناد حسین قلی خان نظام‌السلطنه مافی. جلد اول. به کوشش معصومه مافی و منصوره اتحادیه. چاپ اول. تهران: تاریخ ایران.
زنجان عصر قاجار؛ پژوهشی در اسناد میرزا ابوالمکارم موسوی زنجانی (۱۳۸۹). به کوشش محمدرضا بهزادی. فصلنامۀ تاریخ معاصر ایران، ۵۳-۵۴. ۲۷۷-۳۵۶.
مترجم همایون، علی‌محمد (۱۳۳۵). خاطرات یک معلم. مجلۀ خواندنی‌ها، ۱۷(۲)، ۳۴-۳۵.
مطلب خمسه‌ای (۱۳۵۰). انقلاب زنجان. مجلۀ خاطرات وحید، ۱، ۳۷-۴۰.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی (۱۳۹۴). مذاکرات دورۀ اول تا بیست‌وچهارم. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
Johnson, J. (1817). A Journey Form India to England through Persia, Georgia Russia, Poland and Prussia. London. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 56 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 94 |
||