خالقی دامغانی, احمد, رحمانی, مهدی. (1402). افول گفتمان ملی‌گرایی عربی در کردار سیاسی دولت‌های ناصریست و بعثی سوریه . , 53(1), 133-111. doi: 10.22059/jpq.2023.248712.1007197
احمد خالقی دامغانی; مهدی رحمانی. "افول گفتمان ملی‌گرایی عربی در کردار سیاسی دولت‌های ناصریست و بعثی سوریه ". , 53, 1, 1402, 133-111. doi: 10.22059/jpq.2023.248712.1007197
خالقی دامغانی, احمد, رحمانی, مهدی. (1402). 'افول گفتمان ملی‌گرایی عربی در کردار سیاسی دولت‌های ناصریست و بعثی سوریه ', , 53(1), pp. 133-111. doi: 10.22059/jpq.2023.248712.1007197
خالقی دامغانی, احمد, رحمانی, مهدی. افول گفتمان ملی‌گرایی عربی در کردار سیاسی دولت‌های ناصریست و بعثی سوریه . , 1402; 53(1): 133-111. doi: 10.22059/jpq.2023.248712.1007197
افول گفتمان ملی‌گرایی عربی در کردار سیاسی دولت‌های ناصریست و بعثی سوریه
1دانشیار، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
گفتمان ملی‌گرایی عربی از راه ایدئولوژی‌های ناصریسم و بعثیسم از دهه 1330 شمسی به راهبرد سیاسی دولت‌های مصر و سوریه تبدیل شد و همین رویداد فرازوفرودهایی را در کشاکش میان درگیری‌های سیاسی روز از یک سو، و جزم‌های گفتمانی پان‌عربی از سوی دیگر به‌وجود آورد که در سال‌های پایانی دهه 1350ش/ 1970م، دیگر رد و اثری از اصول جزمی این گفتمان در هیچ‌یک از دو جریان یافت نمی‌شد. مصر که تعهد به ملی‌گرایی عربی را به خودآگاه نظام گفتمانی و کردار سیاسی خود پیوند داده بود، در برابر ضربه شکست در جنگ شش‌روزه 1967 به یکباره دچار گونه‌ای فروپاشی در نظام باورهای خود شد و شعار «اول مصر» را دستور کار خود قرار داد. اگرچه سوریه بعثی ضمن پایبندی نمادین به انگاره ملی‌گرایی عربی، در عرصه کشمکش‌های سیاسی هر آنگاه که خواست از این اصول سرپیچی کرد و ضمن فاصله‌گیری نسبی از ملی‌گرایی عربی، همچنان از گزاره‌های نمادین آن برای تبیین کردار سیاسی خود بهره برد. ازاین‌رو پرسش‌های پژوهشی عبارت‌اند از: 1. چه عامل یا عواملی (به‌ویژه تناقض درون‌ماندگار گفتمان، اهمال کارگزاران گفتمان در پیگیری آن، بی‌صداقتی در باور به وحدت، بافتار تحولات و فشارهای خارجی) گفتمان توپر ناسیونالیسم عربی را به ضد خود تبدیل و روند فرازوفرود را چنین پرشتاب کرد؟ 2. چرا پایبندی مصر این دولت را در رویارویی با شکست 1967 آسیب‌پذیر می‌کند، اما دولت بعثی سوریه با وجود رویکردهای عمل‌گرایانه‌تر، در تحولات مربوط به جنگ اکتبر و رویدادهای پس از آن همچنان به انگاره وحدت امت عرب تأسی می‌جوید؟ در فرضیه پژوهشی ادعا می‌شود که کم‌کاری کارگزاران گفتمان ملی‌گرایی عربی و نیز بی‌صداقتی رهبران عرب در باور به وحدت به کژتابی این گفتمان در رویارویی با تحولات سیاسی منجر شده است. با بهره‌گیری از رویکرد روانکاوانه و هگلی لاکان و ژیژک، و استفاده از روش تحلیل داده‌های کیفی رویدادها، رابطه میان تأثیرگذارترین رویدادهای تاریخی و گفتمان ملی‌گرایی عربی در ناصریسم و بعثیسم تبیین و تفسیر خواهد شد.
آئویاما، هیرویوکی؛ و دیگران. (1394) تنهاترین فیلسوف: جایگاه ایدئولوژیک و سیاسی زکی ارسوزی، پدر معنوی بعث عربی، ترجمه محمدحسین باقی. تهران: سرایی.
حسینی، سید رسول؛ و دیگران. (1398، شهریور) «هویت ملی در ابهام: از ناسیونالیسم تا بنیادگرایی در خاورمیانه،» جستارهای سیاسی معاصر، 10، 2: 33-1، <DOI:10.30465/cps.2019.4349> .
ژیژک، اسلاوی. (1389) عینیت ایدئولوژی، ترجمه علی بهروزی. تهران: طرح نو.
ژیژک، اسلاوی. (1388) کژنگریستن: مقدمه‌ای بر ژاک لاکان، ترجمه مازیار اسلامی و صالح نجفی. تهران: رخ‌داد نو.
سلطانی‌نژاد، احمد. (1385، تابستان) «عوامل ژئوپلتیکی مؤثر بر شکل‌گیری سیاست خارجی سوریه در بحران لبنان (1975-1990)،» فصلنامه ژئوپلتیک، 2، 2: 129-106. در:
https://journal.iag.ir/article_57520.html
شرافت، نعیم؛ و دیگران. (1401، مهر) «تحلیل گفتمان ناسیونالیسم ناصری و سیر تحول آن از گفتمان امیدبخش به گفتمان هژمونیک،» جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 10، 21: 166- 135، .<DOI:10.22070/iws.2023.15743.2168>
فوبیلوکوف، د. ر.؛ و دیگران. (فرهنگستان دانش‌های اتحاد شوروی پژوهشگاه خاورشناسی). (1360) تاریخ معاصر کشورهای عربی،1917-1970، ترجمه م. ح. شهری. تهران: انتشارات آوا، ج 1.
مشیرزاده، حمیرا؛ فاطمه صلواتی‌طرقی. (1394، بهار) «سیاست خارجی مصر در دوره انور سادات و برداشت از نقش ملی حسنی مبارک،» فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4، 12: 191-163. در: https://qpss.atu.ac.ir/article_1229.html
میلتون-ادواردز، بیورلی. (1390) سیاست و حکومت در خاورمیانه، ترجمه رسول افضلی. تهران: بشیر علم و ادب.
نواختی‌مقدم، امین. (1389) «زبان و ناسیونالیسم: نقش زبان در جنبش‌های ناسیونالیستی عربی،»فصلنامه سیاست، 40، 4: 370-351. در: https://jpq.ut.ac.ir/article_29644.html
ب) عربی
سادات، انور. (1978) البحث عن‌الذات. قاهره: المکتب‌المصری الحدیث للطباعه و النشر.
عبدالناصر، جمال. (1996) فلسفه الثوره. قاهره: مطابع الدار القومیه.
Dawisha, Adeed. (2003) Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triumph to Despair. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Homer, Sean. (2005) Jaques Lacan. New York: Routledge.
Meital, Yoram. (2013) “The October War and Egypt’s Multiple Crossing,” inAsaf Siniver, ed. The Yom Kipoour War, Politics, Legacy, Diplomacy. Oxford and New York: Oxford University Press.
Seale, Patrick. (1995) Asad of Syria: The Struggle for the Middle East. Berkeley, CA: University of California Press.
Žižek, Slavoj. (2007) “A Leninist Gesture Today: Against the Populist Temptation,” in Sebastian Budgen, Eustache Kouvélakis, Slavoj Žižek, eds. Lenin Reloaded: Toward a Politics of Truth. Durham, NC: Duke University Press.
