پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,240 |
| تعداد مقالات | 67,871 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,435,072 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,203,817 |
بازشناسی درخت صنوبر و نقش صنوبری در آثار هنری ایرانی ـ اسلامی براساس شواهد کهن مکتوب | ||
| پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی | ||
| دوره 55، شماره 1، شهریور 1401، صفحه 223-248 اصل مقاله (8.07 M) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhic.2023.351103.654385 | ||
| نویسندگان | ||
| مژگان خیرالهی ازناوله* 1؛ اسماعیل بنی‌اردلان2 | ||
| 1گروه صنایع دستی، دانشکده هنر، دانشگاه بیرجند، بیرجند، خراسان جنوبی، ایران. | ||
| 2گروه تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| توصیف درخت صنوبری که در متون مکتوب فارسی از گذشته تاکنون برجای مانده، با درختی که در سده اخیر، متخصصان حوزه علوم گیاهی و کشاورزی صنوبر می‌نامند، متفاوت است و این دو یکی نیستند. پژوهش حاضر به بازشناسی تصویر درخت صنوبر و نقش صنوبری در آثار هنری ایرانی پرداخته است و در راستای این هدف، ویژگی‌های درخت صنوبر را در متون مکتوب دوران اسلامی بررسی و سعی در بازشناسی این درخت از نشانه‌های ثبت شده در متون مذکور می‌نماید. از این‌رو، پرسش‌های این پژهش عبارت‌اند از: چه ویژگی‌هایی برای درخت صنوبر در لغت‌نامه‌ها، فرهنگ‌ها و متون کهن دوران اسلامی ذکرشده که به کمک آن‌ها بتوان این درخت را از سایر درخت‌ها باز شناخت؟ براساس ویژگی‌های موجود در متون کهن، کدام‌یک از نقوش موجود در آثار هنری دوران اسلامی را می‌توان بازنمایی درخت صنوبر و شکل صنوبری دانست؟ فرضیه این پژوهش، مبتنی بر آن است که نقش‌مایه موسوم به نقش صنوبری در آثار هنری ادوار تاریخی ایران موجود است، که برگرفته از درخت صنوبر است، و این درخت از خانواده درختان سوزنی برگ بوده و نمی‌تواند درختی از خانواده پوپولوس مانند تبریزی و سپیدار باشد. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تطبیقی و به‌شیوه گردآوری داده‌ها، مطالعه کتابخانه‌ای و جست‌وجوی میدانی و اینترنتی انجام گرفته است. برآیند پژوهش حاضر نشان داد که درخت صنوبر از خانواده درختان کاج و از دیرباز یکی از نقوش پرتکرار در آثار هنری ایرانی ـ اسلامی بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| درخت صنوبر؛ نقش صنوبری؛ سوزنی برگان؛ هنر ایرانی ـ اسلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Historical Survey on Recognition of Sanawbar Tree and Sanawbari Motif in Iranian-Islamic Artworks | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mozhgan Kheirollahi Aznavleh1؛ Ismael Bani Ardalan,2 | ||
| 1Department of Handicraft,.Faculty of Art, University of Birjand, Birjand, Iran | ||
| 2Department of Comparative and Analytical History of Islamic Art, Faculty of Theoretical Sciences and Higher Art Studies, University of Art, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The description of the Sanawbar tree in historical Persian texts is not the same as the Sanawbar tree in modern Persian terminology. This article studies the image of the Sanawbar tree and the Sanawbari motif in Iranian-Islamic artworks and explores its properties accordingly. Research questions are: What were the distinguishing features of the Sanawbar tree according to historical dictionaries, lexicons, and texts? accordingly, what could be the Sanawbari motif in Iranian-Islamic artworks? The method is the comparison between textual descriptions and visual motifs. The result shows that the historical concept of the Sanawbar tree and the related motifs referred to a tree belonging to an evergreen tree from the coniferous family like cedar, and not to a tree from the Populus family, in contrast with the modern Persian terminology. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Sanawbar tree, Sanawbari motif, coniferous trees, Iranian-Islamic Art | ||
| مراجع | ||
|
ابن أبی‌الخیر رازی، شهمردان، روضة المنجمین، تصحیح و تحقیق جلیل اخوان زنجانی، تهران: میراث مکتوب، 1382.
ابن دُرَید، محمد بن حسن، جَمهَرة اللغة، حققه و قدم له: رمزی منیر بعلبکی، الجزءالااول، بیروت: دارالعلم للملایین، 1988م.
ابن سیده، علی‌بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، تحقیق هنداوی، عبدالحمید، المجلد الثامن، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1421ق.
ابن سیده، علی‌بن اسماعیل، المخصص، الجزء الحادی عشر، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ابن‌خلف‌تبریزی، محمد حسین، برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، چاپ دوم، جلد سوم و چهارم، تهران: کتاب‌فروشی ابن سینا، 1342.
ابوالمجد تبریزی، محمدبن مسعود، سفینه تبریز، با مقدمه‌های عبدالحسین حائری و نصرالله پورجوادی، تهران: نشر دانشگاهی، 1381.
ابوریحان بیرونی، محمدبن‌احمد، الصیدنه فی الطب، تصحیح عباس رزیاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1383.
ابوعلی‌سینا، شیخ‌الرئیس، قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی (هه ژار)، جلد دوم، ویرایش دوم، چاپ سوم، تهران: سروش، 1370.
ابومنصور هروی، موفق‌بن‌علی، الابنیه‌عن‌حقایق‌الادویه یا روضه‌الانس و منفعه‌الانفس، تصحیح احمد بهمنیار، به‌کوشش حسین محبوبی اردکانی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران، 1389.
ادیب نطنزی، ب‍دی‍ع‌ال‍زم‍ان‌‌حسین بن ابراهیم، ال‍م‍رق‍اه منسوب به ادیب نطنزی، مقابله و تصحیح ج‍ع‍ف‍ر س‍ج‍ادی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
ادیب نطنزی، ب‍دی‍ع‌ال‍زم‍ان‌‌حسین بن ابراهیم، دستوراللغه المسمی بالخلاص، مقدمه، تصحیح و پژوهش رضا هادیزاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1380.
ازدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، جلد الاول و الثانی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، 1387.
الازهری، محمدبن احمد، تهذیب اللغة، الجزء الثانی عشر، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421 ق.
امیر خسرو دهلوی، یمین‌الدین بن‌سیف‌الدین محمود، دیوان کامل امیر خسرو دهلوی، با مقدمه سعید نفیسی، به کوشش م. درویش، چاپ دوم، تهران: جاویدان، 1361.
الانطاکی، داوود بن عمر، تذکره اولی الالباب الجامع للعجب العجاب ویلیه ذیل تذکره، بیروت: مؤسسه العلمی للمطبوعات، بی‌تا.
اینجوی شیرازی، میرجمال‌الدین حسین‌بن فخرالدین حسن، فرهنگ جهانگیری، ویراستار رحیم عفیفی، جلد دوم، مشهد: دانشگاه فردوسی، 1351.
بهار، محمد تقی، دیوان ملک‌الشعرای بهار بر اساس نسخه چاپ 1344، تهران: نگاه، 1387.
پیرنیا، محمدکریم، سبک‌شناسی معماری ایران، تدوین غلامحسین معماریان، چاپ هشتم، تهران: سروش دانش، 1389.
ثابت نیا، علی و دیگران، شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی منتخب قرآنهای نفیس از آغاز تا سده نهم هجری قمری، جلد یکم، مشهد: مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، 1391.
ثابتی، حبیب‌الله، جنگلها، درختان و درختچه‌های ایران، چاپ دوم، یزد: دانشگاه یزد، 1373.
حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد، دیوان حافظ، باهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ چهارم، تهران: زوار، 1385.
حسن‌دوست، محمد، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، جلد یکم، چاپ دوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1393.
الحسینی‌المدنی التتوی، عبدالرشیدبن‌عبدالغفور، فرهنگ رشیدی بضمیمه معربات رشیدی، جلد یکم، مصحح محمد عباسی، طهران: کتاب‌فروشی بارانی، 1337.
خفاجی، احمدبن‌محمد، شفاء الغلیل فی ما فی کلام العرب من الدخیل، تحقیق و شرح محمد کشاش، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
داعی‌الاسلام، سیدمحمدعلی، فرهنگ نظام، جلد دوم، سوم و پنجم، چاپ دوم، تهران: دانش، 1362.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، جلدهای دوم، پنجم، نهم و دهم، چاپ دوم از دوره جدید (شانزده جلدی)، تهران: دانشگاه تهران، 1377.
دیسقوریدوس، عین زربی، الحشایش و المعادن و السموم، ترجمه مهران بن منصور بن مهران، تحقیق و تعلیق: محمود محمد الطباطبایی، تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی تهران، 1391.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن‌داود، کتاب النبات، تحقیق و تصحیح برنهارد لوین، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1387.
رازی، ابوبکر محمدبن زکریا، الحاوی فی الطب، مراجعه و تصحیح محمد محمد اسماعیل، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1421ق.
رامپوری، غیاث‌الدین محمدبن جلال‌الدین بن‌شرف‌الدین، فرهنگ غیاث اللُغات، به‌کوشش محمد دبیر سیاقی، جلد دوم، تهران: کانون معرفت، 1242ق.
روحانی، غزاله، راهنمای انتخاب و داشت درختان زینتی در فضای سبز، تهران: آییژ، 1384.
زارع، حبیب، گونه‌های بومی و غیر بومی سوزنی برگ در ایران، ویراستار علمی پرویز باباخانلو و محمد طباطبایی، وبراستار ادبی هوشنگ فرخجسته، تهران: مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، 1380.
الزرکلی، خیرالدین، الاعلام: قاموس تراجم، الطبع الخامسه عشره، بیروت: دارالعلم للملایین، 2002م.
زمخشری، محمود بن عمر، مقدمة الأدب، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، 1386.
سروری کاشانی، محمد قاسم بن‌حاجی محمد، مجمع الفرس، به‌کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: کتاب‌فروشی علی اکبر علمی، 1338.
سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله، کلیات سعدی بر اساس تصحیح و طبع محمد علی فروغی و مقابله دو نسخه دیگر، مقدمه و تصحیح بهاءالدین خرمشاهی، چاپ ششم، تهران: دوستان، 1389.
سلمان ساوجی، سلمان‌بن‌محمد، دیوان سلمان ساوجی: شامل غزلیات- ترجیعات- قصاید– رباعیات، مقدمه تقی تفضلی، گردآورنده منصور مشفق، تهران: انتشارات صفی‌علیشاه، 1367.
صاحب، اسماعیل بن‌عباد، المحیط فی اللغة، تحقیق محمدحسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب، 1414ق.
صائب تبریزی، محمدعلی، دیوان صائب تبریزی، به‌اهتمام: جهانگیر منصور، جلد یکم، تهران: سیمای دانش، 1378.
صائب تبریزی، محمدعلی، دیوان صائب تبریزی، به‌کوشش محمد قهرمان، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی، 1365.
صائب تبریزی، محمدعلی، دیوان صائب تبریزی، به‌کوشش محمد قهرمان، جلد ششم، تهران: علمی و فرهنگی، 1370.
ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، سندباد نامه، مقدمه، تصحیح و تحقیق محمد باقر کمال الدینی، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، 1381.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن‌ابراهیم، خسرو نامه، مقدمه فرشید اقبال، تهران: دیدگستر، 1382.
عقیلی خراسانی شیرازی، محمد حسین، مخزن‌الادویه، تحقیق و تصحیح محمدرضا شمس اردکانی، روجا رحیمی و فاطمه فرجادمند، چاپ دوم، تهران: سبزآرنگ با همکاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1390.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، الطبع الثانی، الجزء السابع، قم: هجرت، 1409 ق.
الفراهی، مسعود‌بن أبی‌بکر أبو نصر، نصاب الصبیان، تصحیح محمد جواد مشکور، چاپ سوم، تهران: سازمان انتشارات اشرفی، 1361.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه فردوسی بر اساس نسخه ژول مُل، به‌کوشش عبدالله اکبریان‌راد، تهران: الهام، 1386.
فیومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، الطبع الثانی، قم: مؤسسه دارالهجرة، 1414ق.
قاآنی، حبیب‌الله بن محمدعلی ()، دیوان حکیم قاآنی بر اساس نسخه میرزا محمود خوانساری، به کوشش امیر حسین صانعی خوانساری، تهران: نگاه، 1380.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود، اختیارات مظفری (گزیده نهایة الإدراک فی درایة الأفلاک)، نسخه خطی، محل نگهداری: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره بازیابی: 1/ 6492، 849ق.
قهرمان، احمد؛ اخوت، احمدرضا، شرح تطبیقی گیاهان دارویی کهن، جلد دوم، تهران: دانشگاه تهران، 1388.
کردی‌نیشابوری، یعقوب‌بن‌احمد، البلغه، مقابله و تصحیح متن به اهتمام مجتبی مینوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1355.
کریمی، هادی، فرهنگ رستنی‌های ایران، جلد یکم، چاپ دوم، تهران: لویه(پرچم)، 1392.
محمد پادشاه(شاد)، فرهنگ آنندراج، زیر نظر محمددبیر سیاقی، جلد چهارم، تهران: کتابخانه خیام، 1335.
مدنی، علی‌خان بن احمد، الطراز الأول، الجزء الثامن، مشهد مقدس: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1384.
مرتضوی، نجم‌الدین؛ طالبی، سیده فرحناز، آشنایی با مهم‌ترین درختان، درختچه‌ها و پیچ‌های زینتی، مشهد، جهاد دانشگاهی، 1391.
مُطَرِّزی، ناصر بن عبدالسید، المغرب فی ترتیب المعرب، حققه محمود فاخوری و عبدالحمید مختار، الجزء الاول، حلب: مکتبه اسامه بن زید، 1979م.
مظفریان، ولی‌اله، درختان و درختچه‌های ایران، تهران: فرهنگ معاصر، 1383.
مظفریان، ولی‌اله، فرهنگ نامهای گیاهان ایران، لاتینی، انگلیسی، فارسی، چاپ ششم، تهران: فرهنگ معاصر، 1388.
معلوف، لویس، المنجد فی اللغه، الطبعه الثالثه و الأربعون، الجزء الاول و الثانی، بیروت: دارالمشرق، 2008م.
معین، محمد، فرهنگ فارسی (متوسط)، جلد یکم و دوم، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر، 1353.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد بلخی، کلیات شمس تبریزی یا دیوان ک‍ب‍ی‍ر: م‍ش‍ت‍م‍ل بر ق‍ص‍ائ‍د و غزلیات و م‍ق‍طع‍ات فارسی و ع‍رب‍ی و ترجیعات و م‍ل‍م‍ع‍ات، ت‍ص‍ح‍ی‍ح‍ات و ح‍واش‍ی ب‍دی‍ع‌ال‍زم‍ان ف‍روزان‍ف‍ر، تهران: امیرکبیر، 1378.
المیدانی، ابوالفتح احمدبن محمد، السامی فی الاسامی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1345.
نصیر‌الدین طوسی، محمدبن محمد، زبدة الهیئة، طهران: مهدی الحسینی‌بن محمدعلی تاجر کتاب‌فروشی شیرازی، 1321ق.
نفیسی، علی اکبر ناظم‌الاطباء، فرهنگ نفیسی، با مقدمه محمد علی فروغی، جلد سوم، تهران: کتاب‌فروشی خیام، 1355.
هلالی جغتایی، بدرالدین، دیوان هلالی جغتایی با شاه و درویش و صفات العاشقین او، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، چاپ دوم، تهران: کتابخانه سنایی1368.
Loukonine, Vladimir & Ivanov, Anatoli (996), The Lost treasure Persian Art, New York, Parkstone.
Melikian Chirvani, Assadulah Souren (1969), “La Plus Ancienne Mosquee De Balkh”, Arts Asiatiques XX, Pp. 3-20.
URL3: https://www.gardenia.net/plant/populus-alba
URL4:https://merswood.com/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%AA-%D8%B4%D8%A7%D9%84%DA%A9
URL7:http://plants.gardenworks.ca/11190002/Plant/11519/Kashmir_Deodar_Cedar/ | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 200 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 155 |
||