پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,500 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,087,177 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,190,279 |
واکاوی نقش خاطره جمعی بر جایگاه و منزلت علوم انسانی در نهاد دانشگاه در ایران با تأکید بر خاطره دارالفنون به عنوان نقطۀ عطف نهاد دانشگاه ایرانی | ||
| پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران | ||
| دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 24، شهریور 1402، صفحه 9-30 اصل مقاله (1.52 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/ijar.2023.354100.459792 | ||
| نویسندگان | ||
| مریم رفعت جاه* 1؛ سارا حسامی2 | ||
| 1دانشیار گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران | ||
| 2دانشجوی دکتری گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| هدف: اگرچه علوم انسانی در رشد بنیان‌های فرهنگی و توسعه پایدار جامعه نقش مهمی ایفا می کند اما در غالب جوامع کمتر توسعه‌یافته از جمله ایران، در جایگاهی پایین تر از علوم طبیعی قرار داده می شود. پل ریکور بر این باور است که به دنبال بروز یک رویداد و در جریان شکل گیری آن خاطره ای جمعی در ذهن مردم ایجاد شده و تداوم می‌یابد. تکرار این خاطره و ذهنیت در زمان حال متضمن فراموشی برخی ابعاد آن رویداد و برجسته کردن برخی جنبه های دیگر و گاه تحریف آن می گردد. در پژوهش حاضر با دغدغه واکاوی ریشه های این نگرش به علوم انسانی، با این پیش‌فرض که رویکرد زمان پیدایش و تکوین نهاد دانشگاه در ایران یعنی از زمان تأسیس دارالفنون تا به امروز بر منزلت کنونی علوم انسانی در خاطره جمعی مردم ما تاثیر گذاشته در پی واکاوی جایگاه این علوم در دارالفنون به عنوان نقطۀ شروع نهاد دانشگاه ایرانی پرداخته ایم. روش‌شناسی: بدین منظور سه نفر از چهره‌های کلیدی دارالفنون، ملکم‌خان ناظمالدوله، اعتضادالسلطنه و اعتمادالسلطنه را برگزیده و دیدگاه و عملکرد آنها را در مورد علوم انسانی با استفاده از مفهوم خاطره جمعی پل ریکور، مورد تحلیل قرار داده ایم. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده های اسنادی و کتابخانه‌ای انجام گرفته است. یافته‌ها: یافته های پژوهش موید آن است که پیدایش و تکوین دارالفنون به عنوان نخستین نهاد آموزشی نوین ایران را می‌توان بر اساس روایتی از توسعه که عقب‌ماندگی ایرانیان را در فن، تکنیک و صنعت می داند، فهم و تفسیر کرد. غفلت دارالفنون از اهمیت علوم انسانی در فرایند مدنیت و توسعة علمی و صنعتی، یکی از زمینه های شکل گیری این نگرش در اذهان مردم و سیاستگذاران ما بوده که هنوز هم در قالب خاطره جمعی جضور دارد و مانع تحقق جایگاه شایسته علوم انسانی در آموزش عالی و فرایند توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ما می شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اعتضادالسلطنه؛ اعتمادالسلطنه؛ خاطره جمعی؛ دارالفنون؛ ریکور؛ علوم انسانی؛ ملکم‌خان ناظمالدوله | ||
| مراجع | ||
|
آبادیان، حسین. (1392)، بحران آگاهی و تکوین روشنفکری در ایران، تهران، کویر.
آبراهامیان، یرواند. (1382)، ایران بین دو انقلاب، درآمدی بر جامعه شناسی ایران، ترجمة احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی قناعی ولیدایی، تهران: نشر نی.
آدمیت، فریدون. (1340)، فکر آزادی و مقدمة نهضت مشروطیت، تهران: سخن.
آدمیت، فریدون. (1356)، اندیشة ترقی و حکومت قانون، عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون. (1362)، امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
آرین‌پور،یحیی. (1355)، از صبا تا نیما، تهران: زوار.
آلداود، سیدعلی(1371)، نامه‌های امیرکبیر، تهران: نشر تاریخ ایران.
آلداود، سیدعلی. (1379)، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
احتشام‌السلطنه. (1367)، خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش سید محمد مهدی موسوی، تهران: زوار.
اصیل، حجت‌الله. (1376)، زندگی و اندیشة میرزا ملکم‌خان نظام‌الدوله، تهران: نی.
اصیل، حجت‌الله. (1384)، میرزا ملکم ناظم الدوله و نظریه‌پردازی مدرنیته ایرانی، تهران: کویر.
اشراقی، مهدی. (1384)، گفتاری در هویت دارالفنون و جایگاه آن در تاریخ معاصر، تهران: پژوهشکده تعیلم و تربیت.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن. (1367)الف، تاریخ منتظم ناصری، تهران، دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن. (1367)ب، مرآت البلدان، به تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث،تهران: دانشگاه تهران.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن. (1363)، المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
اقبال آشتیانی، عباس. (1340)، میرزا تقی‌خان امیر کبیر، تهران: دانشگاه تهران.
اکبری، محمدعلی. (1374)، میرزا تقی‌خان امیرکبیر در ترازوی تنقیه، تاریخ معاصر ایران، کتاب هفتم، تهران: مؤسسة پژوهش و مطالعات فرهنگی.
الگار، حامد. (1369)، میرزا ملکم، ترجمة جهانگیر عظیما و مجید تفرشی، تهران: شرکت سهامی و با همکاری انتشارات مدرس.
امانت، عباس. (1384)، قبلة عالم: ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمة حسن کامشاد، تهران: کارنامه و مهرگان.
بامداد، مهدی. (1357)، شرح رجال ایران، تهران: زوار.
برک، پیتر. (1390)، تاریخ فرهنگی چیست؟، ترجمه نعمت الله فاضلی و دیگران، تهران؛ پژوهشکده تاریخ اسلام.
بهنام، جمشید. (1375)، ایرانیان و اندیشۀ تجدد، تهران: نشر فرزان روز.
پناهی، محمد حسین. (1388)، «ماهیت علوم انسانی و علوم طبیعی»، مجله اینترنتی فارابی، شمـ 5.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368)، سفرنامة پولاک؛ ایران و ایرانیان، ترجمة کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
تقی‌زاده، سیدحسن. (1368)، زندگی طوفانی، تهران: انتشارات علمی.
توفیق، ابراهیم؛ یوسفی، مهدی؛ حیدری، آرش. (1399)، مسئله علم و علم انسانی در دارالفنون ناصری، تهران: پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
حاج میرزا محمد خان مجدالملک، رسالة مجیدیه، به کوشش سعید نفیسی، تهران: چاپخانة بانک ملی.
خان ملک ساسانی، احمد. (1338)، سیاستگران دورة قاجار، تهران: انتشارات بابک.
خورموجی، محمدجعفر. (1363)، حقایق الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیوجم تهران: نشر نی.
ذهابی، مجتبی، کرمعلی، اکرم، سبحانی، رقیه. (1397)، «تحلیل و تبیین تاریخی اندیشه‌های سیاسی- اقتصادی محمد حسن خان اعتمادالسلطنه»، تاریخ، پاییز 1397، شمـ50، صص. 35-52.
داونهاور، برنارد و دیوید پلاور. (1394)، پل ریکور، ترجمۀ ابوالفضل توکلی شاندیز،تهران: ققنوس.
رائین، اسماعیل. (1350)، میرزا ملکم‌خان؛ زندگی و کوشش‌های سیاسی او، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه.
ریکور، پل. (1374)، «خاطره، تاریخ و فراموشی»، گفتگو، شمـ 8.
ریکور، پل. (1377)، «خاطره و بخشش»، گفتگو، شمـ 22.
ریکور، پل. (1385)، «خاطره و فراموشی»، ترجمة ویکتوربا طهماسبی، سایت اینترنتی دیباچه،
رجایی، فرهنگ. (1382)، مسئلة هویت ایرانیان امروز، ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ،تهران: نشر نی.
رینگر، مونیکا. (1381)، آموزش، دین، و گفتمان اصلاح فرهنگی در ایران، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1388)، آشنایی با تاریخ ایران، تهران: سخن.
سپهر، محمدتقی لسان‌الملک. (1377)، ناسخ‌التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
سیاح، محمدعلی. (1346)، خاطرات حاج سیاح، به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف‌الله گلکار، تهران: کتابخانه ابن سینا.
شیاسی، علیرضا. (1372)، تاریخ برنامه ریزی در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی ایران، تهران: دانشگاه تربیت معلم.
شیرازی، میرزا صالح. (1347)، سفرنامه، تهران، روزن.
شیرازی، میرزا فضل‌الله خاوری. (1380)، تاریخ ذوالقرنین، به تصحیح ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صدر هاشمی، محمد. (1332)، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان: کمال.
صدیق، عیسی. (1340)، یادگار عمر، تهران: سازمان سمعی و بصری هنرهای زیبای کشور.
ظل‌السلطان، مسعود میرزا. (1368)، خاطرات، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: اساطیر.
عزیزی، نعمت الله. (1385)، درآمدی بر توسعه آموزش عالی در ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
علم، محمدرضا؛ و بی‌صدا، بهاره. (1393)، «مروری بر علل تأسیس چگونگی و تأثیرات مدرسه دارالفنون در جامعه ایران عهد قاجار»، علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره ششم، سال 21، پاییز و زمستان 1393، شمـ 98، 253-274.
فاضلی، نعمت الله. (1396)، علوم انسانی و اجتماعی در ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
فراستخواه، مقصود. (1399)، علوم انسانی و مسئلۀ تأثیر اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فروید، زیگموند. (1382)، «ماتم و ماخولیا»، ترجمه مراد فرهادپور، ارغنون، بهار 1382، شمـ 21،تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، صص. 83-102.
فرهادمیرزا معتمدالدوله(1366)، شرح حال فرهاد میرزا معتمدالدوله، به کوشش اسماعیل نواب صفا، تهران:زوار.
قاسمی‌پویا، اقبال. (1377)، مدارس جدید در دورة قاجاریه: بانیان و پیشروان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
قاضی مرادی، حسن. (1387)، ملکم خان، نظریه‌پرداز نوسازی سیاسی درصدر مشروطه، تهران: اختران.
قاضیها، فاطمه. (1368)، «دارالفنون»، گنجینه (نشریه سازمان اسناد ملی ایران)، تهران: دفتر دوم.
قدسی‌زاد، پروین. (1390)، دانشنامة جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
قدسی‌زاد، پروین. (1391)، دانشنامة جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
گوبینو، ژوزف آرتور. (1383)، سه سال در آسیا: سفرنامه کنت دوگوبینو، ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر قطره.
متولی حقیقی، یوسف. (1381)، وزیر تاریخ‌نگار: پژوهشی پیرامون زندگانی، آثار و شیوة تاریخ‌نگاری محمد حسن‌خان اعتمادالسلطنه، مشهد: محقق.
مجدالملک، محمدخان. ( 1321)، رسالة مجدیه، به کوشش سعید نفیسی، تهران: چاپخانة بانک ملی.
محجوبی اردکانی، حسین. (1370)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
محیط طباطبایی، محمد. (1354)، «دارالفنون و امیرکبیر»، امیرکبیر و دارالفنون، به کوشش قدرت الله روشنی زعفرانلو، تهران: دانشگاه تهران.
مخبر دزفولی، فهیمه. (1388)، «بررسی جایگاه علوم انسانی در نظام آموزشی»، تابناک، 14 شهریور 1388.
مزینانی، محمد صادق. (1389)، تمایزات مشروطه‌خواهان مذهبی و غربگرا، قم، نشر دفتر تبلیغات مذهبی.
مستوفی، عبدالله. (1388)، شرح زندگانی من، تهران:زوار.
ناظم الاسلام کرمانی، محمد. (1379)،تاریخ بیداری ایرانیان، بخش اول، تهران: امیرکبیر.
نورائی، فرشته. (1352)، تحقیق در افکار میرزا ملکم خان ناظمالدوله، تهران: کتابهای جیبی.
وحدت، فرزین. (1385)، رویارویی ایران با مدرنیت، ترجمة مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
یغمایی، اقبال. (1375)، وزیران علوم و معارف و فرهنگ ایران، تهران:نشر دانشگاهی.
یغمایی، اقبال. (1376)، مدرسۀ دارالفنون، تهران: نشر سروا.
Alan, Kirk and Tom Thatcher (2005), Memory, Tradition and Text, uses of the past in early Christianity, U.S.A, Society of Biblical.
Ricoeur. P. (2004), Memory, History, Forgetting, Chicago: University of Chicago Press.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 307 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 165 |
||