پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,533 |
| تعداد مقالات | 70,519 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,133,917 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,240,063 |
سیالیت بن‌مایه‌ها در شعر صائب تبریزی و سبک هندی (بررسی موردی بن‌مایۀ سرو و قمری) | ||
| ادب فارسی | ||
| دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 30، اسفند 1401، صفحه 121-139 اصل مقاله (559.25 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2023.351034.2123 | ||
| نویسندگان | ||
| سعید رحیمی* 1؛ علیرضا امامی2 | ||
| 1استادیار زبان و ادبیات فارسی، مرکز زبان‌ها و زبان‌شناسی، دانشگاه صنعتی شریف | ||
| 2استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| بن‌مایه‌ها یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های ساختاری و وحدت‌بخش آثار هنری هستند. در حوزۀ ادبیات نیز، بن‌مایه‌ها به‌عنوان عناصر تکرارشوندۀ سبک‌ساز، ازجملۀ عناصر مهم بسیاری از متون، اعم از شعر و داستان، هستند. با مطالعۀ دقیق‌تر شعر دورۀ صفویه، موسوم به شعر سبک هندی، درمی‌یابیم که کاربرد بن‌مایه‌ها بسامد بالا و معنی‌داری یافته است. شاعران این دوران علاوه‌بر استفادۀ فراوان از این عنصر ادبی، در جهت ایجاد تمایز بین سخن خود و سنّت شعر فارسی، تغییراتی را نیز در بن‌مایه‌ها ایجاد کردند. یکی از مهم‌ترین این شاعران، صائب تبریزی، شاعر سدۀ یازدهم، است. وی تمایل زیادی به مضمون‌پردازی ازطریق کاربرد بن‌مایه‌های شعری دارد. جدا از آن، آنچه دیگر شاخصۀ شعر او را رقم می‌زند، تغییراتی است که در دلالت بن‌مایه‌ها به نسبت شعر پیش از خود ایجاد می‌کند. در تحقیقات ادبی فارسی، از این دلالت‌های بن‌مایه‌ها با عنوان تداعی یاد شده است. در تحقیق حاضر کوشش شده است، با تطبیق مفهوم اصطلاح تداعی با اصطلاح انگیزش در آثار ژرار ژنت، نظریه‌پرداز معاصر فرانسوی، تحول بن‌مایه‌های شعری از دیدگاهی جدید بررسی شود. درنهایت با مبنا قرار دادن بن‌مایۀ سرو و قمری/ فاخته، در غزلیات صائب تبریزی، این نتیجه حاصل شده است که یکی از ویژگی‌های سبک فردی صائب و در سطحی کلی‌تر، سبک دوره‌ای وی این است که تمایل فراوان ایشان به خلق انگیزش‌های جدید و بدیع برای بن‌مایه‌های شعری، سبب ویژگی‌ای شده است که در تحقیق حاضر «سیالیت بن‌مایه‌ها» نامیده شد. این ویژگی در موارد بسیار باعث شده است، انگیزش‌های متعدد و گاه آشفته و متناقض برای بن‌مایه‌ای واحد انتزاع شود. درواقع می‌توان سیالیت بن‌مایه‌ها را روی دیگر افراط در مضمون‌پردازی و تخیل‌های مهارگسیخته در شعر دورۀ مورد نظر دانست و واکنشی به فقدانی احتمالی که شاعران این دوره در نگاه به شاعران بزرگ پیش از خویش احساس می‌کرده‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شعر فارسی؛ سبک هندی؛ صائب تبریزی؛ بن‌مایه؛ تداعی؛ انگیزش | ||
| مراجع | ||
|
آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیک (1337)، آتشکدۀ آذر، چاپ سیدجعفر شهیدی، تهران، نشر کتاب.
اشرف مازندرانی (1373)، دیوان، چاپ سید محمدحسن سیدان، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
امیر معزی (1318). دیوان، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
بهار، محمدتقی (1349)، سبک‌شناسی، ج 3، تهران، امیرکبیر.
ـــــــــــــــ (1382)، بهار و ادب فارسی، به کوشش محمد گلبن، ج 2، تهران، علمی و فرهنگی.
پاینده، حسین (1389)، داستان کوتاه در ایران، ج 2، تهران، نیلوفر.
تقوی، محمد و دهقان، الهام (1388). موتیف چیست و چگونه شکل می گیرد؟. نقد ادبی، ش ۲ (۸) ص 7-31.
حافظ (1362)، دیوان، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران، خوارزمی.
پارسانسب، محمّد (1388)، «بن‌مایه: تعاریف، گونه‌ها، کارکردها و ... »، نقد ادبی، ش ۲ (۵)، 40-7.
حسن‌پور آلاشتی، حسین (1384)، طرز تازه، تهران، سخن.
خاقانی (1373)، دیوان، چاپ ضیاء‌الدین سجادی، تهران، زوار.
خجندی، کمال‌الدین مسعود (1337)، دیوان، چاپ عزیز دولت‌آبادی، تبریز، کتابفروشی تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366)، شاعر آینه‌ها، تهران، آگاه.
صائب تبریزی (1371)، دیوان، چاپ محمد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی.
فرخی سیستانی (1371)، دیوان، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار.
فردوسی (1384)، شاهنامه، چاپ آ. برتلس و سعید حمیدیان، ج 9، تهران، قطره.
کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی (1399)، دیوان (غزلیات و رباعیات)، چاپ محمدرضا ضیاء، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
مصاحب، غلامحسین (1381)، دایرةالمعارف فارسی، تهران، امیر کبیر.
نظیری نیشابوری (1389)، دیوان، چاپ محمدرضا طاهری، تهران، نگاه.
وحشی بافقی (2535)، دیوان، چاپ حسین نخعی، تهران، امیرکبیر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 239 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 240 |
||