پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,573 |
| تعداد مقالات | 71,037 |
| تعداد مشاهده مقاله | 125,519,707 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,778,961 |
تحلیل گفتمان ایدئولوژی در لایه‌های سبکی غزلیّات مدحی حافظ | ||
| ادب فارسی | ||
| دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 29، شهریور 1401، صفحه 1-22 اصل مقاله (746.54 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2022.344408.2068 | ||
| نویسنده | ||
| نرگس اسکویی* | ||
| دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران | ||
| چکیده | ||
| اگرچه مدح به‌مثابه وصلۀ ناجوری در دیوان لسان‌الغیب، بر چشم و طبع حافظ دوستان گرانی می‌کند، و نیز درست است که ماهیّت مدح در مغایرت با مرام رندی و مشرب آزاده‌خویی حافظ قرار می‌گیرد، امّا خواه‌ناخواه باید پذیرفت که پای مدح به دیوان حافظ رند هم باز شده و آن را در معرض انواع قضاوت‌های منتقدان نهاده است. مسئلۀ اصلی این تحقیق، خوانشی دوباره و بدون پیش‌داوری از غزلیّات مدحی حافظ با رویکرد سبکشناسی انتقادی با هدف کشف سازوکار گفتمانی پنهان در لایه‌های سبکی چهارگانۀ زبانی، نحوی، بلاغی و گفتمانیِ این غزلیّات بوده است. به‌منظور انجام این تحقیق از روش ترکیبی (توصیفی، تحلیلی، آماری) برای بررسی 54 غزل مدحی منتخب دیوان حافظ استفاده شد و این نتایج به دست آمد: در لایۀ زبانی، غلبۀ رمزگان رندی دووجهی و کاربرد کمتر شاخص‌های شخصی، واژگان حسّی و واژگان خاصّ که لازمۀ شعر مدحی است، از رنگ و بوی مدح در غزلیّات مدحی حافظ به میزان زیادی کاسته است؛ در لایۀ نحوی، وجهیّت عاطفی و تمنّایی که مناسبت بیشتری با مدح دارد، فراوانی بسیارکمی دارد؛ در اگرچه مدح به‌مثابه وصلۀ ناجوری در دیوان لسان‌الغیب، بر چشم و طبع حافظ دوستان گرانی می‌کند، و نیز درست است که ماهیّت مدح در مغایرت با مرام رندی و مشرب آزاده‌خویی حافظ قرار می‌گیرد، امّا خواه‌ناخواه باید پذیرفت که پای مدح به دیوان حافظ رند هم باز شده و آن را در معرض انواع قضاوت‌های منتقدان نهاده است. مسئلۀ اصلی این تحقیق، خوانشی دوباره و بدون پیش‌داوری از غزلیّات مدحی حافظ با رویکرد سبکشناسی انتقادی با هدف کشف سازوکار گفتمانی پنهان در لایه‌های سبکی چهارگانۀ زبانی، نحوی، بلاغی و گفتمانیِ این غزلیّات بوده است. به‌منظور انجام این تحقیق از روش ترکیبی (توصیفی، تحلیلی، آماری) برای بررسی 54 غزل مدحی منتخب دیوان حافظ استفاده شد و این نتایج به دست آمد: در لایۀ زبانی، غلبۀ رمزگان رندی دووجهی و کاربرد کمتر شاخص‌های شخصی، واژگان حسّی و واژگان خاصّ که لازمۀ شعر مدحی است، از رنگ و بوی مدح در غزلیّات مدحی حافظ به میزان زیادی کاسته است؛ در لایۀ نحوی، وجهیّت عاطفی و تمنّایی که مناسبت بیشتری با مدح دارد، فراوانی بسیارکمی دارد؛ در لایۀ بلاغی، ابتکار و تلاش چندانی برای ابداع ابزارهای بلاغی به‌منظور تأیید و تأکید گفتمان مدحی به چشم نمی‌آید؛ در لایۀ گفتمانی اولویّت با کنش‌های تصریحی و ترغیبی است که آن هم در خدمت تبلیغ ارزش‌های گفتمانی حافظ (و نه ممدوح) قرار می‌گیرد؛ بنابراین، می‌توان نظر داد که تفاوت معنی‌داری در هیچ‌یک از لایه‌های سبکی و گفتمانی غزلیّات مدحی حافظ با سایر غزلیّات او وجود ندارد و مجموع این عوامل باعث کم‌رنگ‌شدن مدح و خاصّیت مدّاحی در شعر حافظ بوده است. لایۀ بلاغی، ابتکار و تلاش چندانی برای ابداع ابزارهای بلاغی به‌منظور تأیید و تأکید گفتمان مدحی به چشم نمی‌آید؛ در لایۀ گفتمانی اولویّت با کنش‌های تصریحی و ترغیبی است که آن هم در خدمت تبلیغ ارزش‌های گفتمانی حافظ (و نه ممدوح) قرار می‌گیرد؛ بنابراین، می‌توان نظر داد که تفاوت معنی‌داری در هیچ‌یک از لایه‌های سبکی و گفتمانی غزلیّات مدحی حافظ با سایر غزلیّات او وجود ندارد و مجموع این عوامل باعث کم‌رنگ‌شدن مدح و خاصّیت مدّاحی در شعر حافظ بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حافظ؛ غزل مدحی؛ سبکشناسی انتقادی؛ گفتمان انتقادی؛ لایه‌های سبکی | ||
| مراجع | ||
|
آقاگل‌زاده، فردوس (1389)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران، علمی و فرهنگی.
برهانی، مهدی (1365)، «نظری انتقادی بر مدیحه‌سرایی در دیوان حافظ»، حافظ‌شناسی، ج 3، به‌کوشش سعید نیاز کرمانی، تهران، پاژنگ، 27-95.
بهرام‌پور، شعبانعلی (1379)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، مجموعۀ مقالات، به کوشش محمّدرضا تاجیک، تهران، فرهنگ گفتمان.
تجریشی، حمید (1368)، گذار به کوی عشق، تهران، زرّین.
حافظ (1378)، دیوان (حافظ به سعی سایه)، چ 6، تهران، کارنامه.
حیدری، علی و مهرنوش دژم (1392)، «جایگاه تخلّص در غزل‌های مدحی حافظ»، شعرپژوهی، سال 5، ش 4، 67-90.
درگاهی، محمود (1373)، مزاج دهر تبه شد، تهران، ستارگان.
دشتی، علی (1352)، کاخ ابداع، چ 3، تهران، جاویدان.
روشنفکر، کبری و فاطمه اکبری زاده (1390)، «تحلیل گفتمان انتقادی خطبهی فدک حضرت زهراس، منهاج، سال 7، ش 12، 125-145.
سجودی، فرزان (1387)، نشانهشناسی کاربردی، تهران، علم.
سلطانی، علی‌اصغر (1384)، قدرت گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، نی.
شعیری، حمیدرضا (1395)، نشانه‌معناشناسی ادبیّات، تهران، دانشگاه تربیّت مدرّس.
شمیسا، سیروس (1384)، کلیّات سبکشناسی، تهران، میترا.
شیبانیاقدم، اشرف (1394)، کلیدواژههای سبکشناسی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
غنی، قاسم (1383)، تاریخ عصر حافظ، تهران، زوّار.
فتوحی، محمود (1391)، سبکشناسی نظریّهها، رویکردها و روشها، تهران، سخن.
فرشیدورد، خسرو (1382)، دستور مفصّل امروز بر پایۀ زبانشناسی جدید، تهران، سخن.
فرقانی، محمّدمهدی (1382)، راه دراز گذار، تهران، فرهنگ و اندیشه.
کیانوش، محمود (1367)، راز درون پردۀ حافظ: سه مقاله دربارۀ حافظ، لندن، بی‌نا.
مالمیر، تیمور و محمّدخانی، فاطمه (1391)، «نقد و بررسی مدیحه‌سرایی حافظ»، متن‌پژوهی ادبی، ش 51، 9-32.
مرتضایی، سیّدجواد (1398)، زمینه‌های تاریخی/مدحی اشعار حافظ، چ 2، تهران، امیرکبیر.
مسکوپ، شاهرخ (1387)، در کوی دوست، چ 3، تهران، خوارزمی.
مصفّی، ابوالفضل (1364)، «وظیفه در شعر حافظ»، حافظ‌شناسی، ج 1، به کوشش سعید نیاز کرمانی، تهران، گنج کتاب.
نکوروح، حسن (1385)، «تفاوت جهان‌بینی سعدی و حافظ و نقش آن در مدحیّات دو شاعر»، سعدی‌شناسی، ش 9، 63-69.
نورگارد، نینا و همکاران (1394)، فرهنگ سبکشناسی، ترجمۀ احمد رضایی جمکرانی و مسعود فرهمندفر، تهران، مروارید.
نیاز کرمانی، سعید (1367)، «سر به آزادگی»، حافظ‌شناسی، ج 7، تهران، پاژنگ، 5-13.
همایون‌فرّخ، رکن‌الدّین (1369)، حافظ خراباتی، ج 1، چ 2، تهران، اساطیر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 575 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 540 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب