تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,573 |
تعداد مقالات | 71,037 |
تعداد مشاهده مقاله | 125,515,504 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,776,626 |
نسبت دستورزبان و منطق در نظر ابونصر فارابی | ||
فلسفه | ||
دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 39، بهمن 1401، صفحه 135-158 اصل مقاله (747.45 K) | ||
نوع مقاله: علمی -پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jop.2022.347592.1006736 | ||
نویسنده | ||
فاطمه شهیدی* | ||
استادیار گروه مطالعات ابن سینا، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
فارابی در مباحث زبانشناسانۀ رایج در محافل علمی جامعۀ اسلامی با لحاظ کردن مسائل فلسفی-زبانشناختی پیشین منظر جدیدی اتخاذ کرد و برای مسائل پدید آمده پاسخهایی فلسفی یافت. منازعۀ میان منطق و دستورزبان عربی پیشتر و در پی ترجمۀ آثار منطقی و فلسفی یونانیان در جامعۀ اسلامی درگرفته بود. فارابی در این نزاع موضع سومی برگزید که احتمالا آن را با تأمل در مباحث زبانشناسانۀ دوران باستان و قرون وسطای متقدم پیش از دورۀ اسلامی بهویژه وارو و پریسکیانوس اتخاذ کرده بود. او به وجود گونهای علم اللسان مشترک میان همه امتها نظر داد که به دلیل این اشتراک، همسنخ منطق و چه بسا جزئی از آن بهشمار میرود. بدین ترتیب منطق و دستورزبان دارای جزء مشترکی شدند که برای همۀ زبانها مشترک است. قوانین این گونه از علم اللسان که بیش از همه در قواعد صرف و اشتقاق نمایانده میشود دال بر روابط معانی و مقولاتی است که خود برگرفته از موجودات عالم هستی هستند و از همینرو میتوانند دستورزبانی جهانشمول را رقم بزنند. بدینترتیب میتوان فارابی را در قول به وحدت وجوه هستی، وجوه معانی و وجوه دلالت و همچنین قول به دستورزبان جهانشمول مقدم بر وجوهیان دانست؛ مشربی زبان شناختی در قرون وسطای متأخر که بیش از همه در تاریخ اندیشه متأثر از پریسکیانوس هستند و تفکرشان تا دوران معاصر ادامه داشته است. | ||
کلیدواژهها | ||
منطق؛ دستور زبان؛ مناظرۀ متّی و سیرافی؛ الفاظ مثال اول و مشتق؛ مارکوس ترنتیوس وارو؛ پریسکیانوس؛ دستورزبان جهانشمول؛ وجوهیان | ||
مراجع | ||
آذرنوش، آذرتاش (1386)، تاریخ زبان و فرهنگ عربی، تهران، سمت.
افلاطون (1380)، دورۀ آثار افلاطون، ج3، ترجمۀ محمّدحسن لطفی، خوارزمی، تهران
اندرس، جیرهارد (1977)، «المناظرة بین المنطق الفلسفی والنحو العربی فی عصور الخلفاء»، تاریخ العلوم العربیة، المجلد الأول، العدد الثانی، 339-351.
توحیدی، ابوحیان، (1425)، الإمتاع والمؤانسة، تصحیح غریدیوسف شیخمحمد و ایمانیوسف شیخمحمد، دار الکتاب العربی.
روبینز، آر. اچ. (1370)، تاریخ مختصر زبانشناسی، ترجمۀ علیمحمّد حقشناس، تهران، نشر مرکز.
سورن، پیتر آ. ام. (1392)، تاریخ زبانشناسی (بخشی از کتاب زبانشناسی در غرب)، ترجمۀ علیمحمّد حقشناس، تهران، سمت.
شهیدی، فاطمه (1400)، «نسبت الفاظ و معانی در نظر فارابی با تکیه بر کاربرد اسامی مثال اوّل و مشتقّ در بیان معانی فلسفی»، فلسفه، ش 1، بهار و تابستان، 108-129.
عابد، شکری (1383)، زبان در تاریخ فلسفۀ اسلامی، ج4 ، زیر نظر سیدحسین نصر و الیور لیمن، تهران، حکمت.
عفیفی، زینب (1997)، فلسفة اللغة عند الفارابی، القاهره، دار قباء.
فارابی (1970)، کتاب الحروف، حققه و قدّم له وعلّق علیه محسن مهدی، بیروت، دار المشرق.
ــــــــــــــ (1381)، احصاء العلوم، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران، علمی فرهنگی.
ــــــــــــــ (1408)، المنطقیّات للفارابی، مقدمه و تحقیق محمدتقی دانشپژوه، ج 1 و 2، قم، مکتبة آیةالله مرعشی نجفی.
ــــــــــــــ (2005)، احصاء العلوم، حققه وقدم له وعلق علیه عثمان امین، پاریس، دار بیبلیون.
مجتبایی، فتح الله (1383)، نحو هندی و نحو عربی، تهران، کارنامه.
گرمان، نادیا (1397)، «لوگوس بدون واژه ها؟ فارابی دربارۀ زبان و تفکر»، ترجمۀ زهرا دنیایی، سمینار منطق در تفکر اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ورستیگ، کیس (1391)، تاریخ مطالعات زبانشناسان مسلمان، ترجمۀ زهرا ابوالحسنی، تهران، سمت.
یحیی بن عدی بن حمید بن زکریا، (1988)، «تبیین الفصل بین صناعتی المنطق الفلسفی والنحو العربی»، مجموعۀ مقالات یحیی بن عدی الفلسفیة، دراسة وتحقیق سبحان خلیفات، عمان، الجامعة الردنیة.
Abed Shukri B. (1991), Aristotelian Logic and the Arabic Language in Alfarabi, Albany, State University of New York. Abed. Sh. (1383) Language. Tr. Neda Ahkavan. in Seyyed Hosein Nasr & Oliver Limon (eds.) The History of Islamic Philosophy. Hikmat. Tehran (in Persian) Al-Tawḥīdī. Abū Ḥayyān (1425), Book of Enjoyment and Bonhomie. (Al-Imtāʿ wa al-Mu’ānasa). Ed. Gharid yousof sheikh mohammad & iman yousof sheikh mohammad. Dar al-kitab al-arabi (in Arabic) Afīfī. Z. (1997), Philosophy Of Language in al-Farabi. Dar Ghoba, Cairo. (in Arabic) Azarnush. A. (1386), Araabic historiy and culture. Samt, Tehran. (in Persian) Endress. Gerhard (1977), The Debate between Arabic Grammer and Greek Logic in Classical Islamic Thought. Journal for the History of Arabic Science. Vol.1. No.2. Nov.1977. 339-351. (in Arabic) Al-Fārābi, Abū Nasr (1381), Science statistics (Iḥṣāʾ al-ʿulūm), Tr. Hossein Khadivjam, Elmi Farhangi, Tehran (in Persian) ـــــــــــــــــــــ (1408), Al-Farabi's logic. (Al-Manteghīyāt li al-Fārābi). Ed. Mohammad Taghi Daneshpajhuh. Marashi Najafi Library. Qom (in Arabic) ــــــــــــــــــــ (1970), The Book of Letter. ( Kitāb al-Ḥurūf ). Ed. Muhsin Mahdi. Beirut: Dar al-Mashriq. (In Arabic) ــــــــــــــــــــ (2005) . Science statistics (Iḥṣāʾ al-ʿulūm) Ed. Osman Amin. Dar Biblion. Paris. (in Arabic) Germann Nadja (2015-2016), “Imitation – Ambiguity – Discourse: Some Remarks on al-Farabi's Philosophy of Language”, in Mélanges de l'Université Saint-Joseph, No 66, 135-166. ـــــــــــــــــــــ (1397), Logos without Words? al-Fārābiī on the relation of language and thought. Tr. Zahra Donyaei. Seminar on Logic in Islamic Thought. Tehran. Research Institute of Humanities and Cultural Studies. (in Persian) Mojtabaei. F. (1383), Indian syntax and Arabic syntax. Karnameh. Tehran (in Persian) Robins R.H. (1370), A Short History of Linguistic. Tr. Ali Mohammad Haghshenas. Nashr-e Markaz (in Persian) Seuren. Pieter A. M. (1392), A History of Linguistics. Tr. Ali Mohammad Haghshenas. Samt. Tehran (in Persian) Shahidi. F. (1400), The Relationship Between Utterances and Meanings From al-Farabi’s Point Of View Considering The Usage Of “Primitive” and “Derivative” Names In The Expressing Of Philosophical Meanings,Tehran University, Vol.19. No. 3610.22059/JOP.2021.315377.1006575 Philosophy. (in Persian) Thrax Dionysius (1874), “The Grammer, tr. Thomas Davidson”, The Journal of Speculative Philosophy, October, 1874, Vol. 8, No. 4, 326-339. Versteegh. K. (1391), History of Study of Muslem Linguists. Tr. Zahra Abolhasani. Samt, Tehran. (in Persian) Yaḥyá ibn ʿAdī. Abū Zakarīyā (1988), Explaining the separation between the two industries of philosophical logic and Arabic grammar. In A collection of Yahya bin Adi's philosophical articles. Ed. Sobhan Khalifat. The University of Jordan. Oman. (in Arabic) Zimmermann F.W. (1981), Al-Farabi's Commentary and Short Treatise on Aristotle's De Interpretation, trans. With an intr. And notes, London, Oxford University for the British Academy. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 526 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 371 |