تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,572 |
تعداد مقالات | 71,031 |
تعداد مشاهده مقاله | 125,500,999 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,764,179 |
تحلیل فضایی سطوح توسعهیافتگی استانهای ایران | ||
پژوهشهای جغرافیای انسانی | ||
دوره 55، شماره 4، دی 1402، صفحه 1-15 اصل مقاله (1.34 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhgr.2022.332277.1008394 | ||
نویسندگان | ||
نگین فلاح حقیقی* 1؛ قاسم رمضانپور نرگسی1؛ غلامحسین عبداللهزاده2؛ زینب شریفی3 | ||
1گروه مطالعات تکنولوژی، پژوهشکده مطالعات فناوریهای نوین، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، تهران، ایران. | ||
2گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران. | ||
3گروه مدیریت توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران. | ||
چکیده | ||
ایران بهعنوان یکی از کشورهای درحالتوسعه از نظر برخورداری از شاخصهای مختلف توسعه دارای عدم تعادل زیادی است. نخستین گام در فرایند برنامهریزی منطقهای، شناخت سطوح توسعه مناطق کشور بهمنظور تشخیص و رفع تنگناها و محدودیتهای مناطق میباشد. لذا هدف این پژوهش، تحلیل فضایی سطوح توسعهیافتگی استانهای ایران میباشد. بر اساس آمار موجود در سال 1397، 84 شاخص در چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیربنایی استفاده شد. روش مورداستفاده در این تحقیق مبتنی بر ساخت شاخص ترکیبی است. به این منظور از روشهای تحلیل عاملی، تاکسونومی عددی و روش تاپسیس، برای ساخت شاخص ترکیبی توسعه استانها، روش تحلیل مؤلفههای اصلی برای وزندهی به شاخصهای انفرادی، تحلیل سلسله مراتبی AHP نیز برای وزندهی به ابعاد چهارگانه استفاده شد. در نهایت برای طبقهبندی سطح توسعه استانها از قابلیت سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل خوشهای سلسله مراتبی استفاده شد. بر اساس نتایج وزندهی ابعاد توسعه، به ترتیب وزن نسبی بعد اقتصادی 0.536، بعد زیربنایی 0.219، بعد اجتماعی 0.162 و بعد فرهنگی 0.083 به دست آمد. نتایج سطحبندی شاخص ترکیبی کل توسعه نشان میدهد الگوی فضایی ایران شامل مناطق توسعهیافته با شاخص ترکیبی بین 0.344-0.95 (شامل 3 استان)، مناطق با سطح متوسط توسعهیافتگی با شاخص ترکیبی بین 0.15-0.34 (شامل 11 استان) و مناطق توسعهنیافته با شاخص ترکیبی بین 0.011-0.15 (شامل 17 استان) میباشد. نتایج تحلیل خوشهای سلسله مراتبی نیز مؤید وجود شکاف توسعه بین استانهای ایران است. بنابراین لازم است در هرگونه تخصیص بودجه برای برنامه توسعه، استانهای کمتر توسعهیافته و توسعهنیافته موردتوجه برنامهریزان و متولیان توسعه قرار گیرند. | ||
کلیدواژهها | ||
الگوی فضایی؛ برنامهریزی توسعه؛ توسعه منطقهای؛ سطحبندی توسعه؛ شاخص ترکیبی | ||
مراجع | ||
ابراهیمزاده، عیسی و رئیسپور، کوهزاد. (1390). بررسی روند تغییرات درجه توسعهیافتگی مناطق روستایی سیستان و بلوچستان با بهرهگیری از تاکسونومی. جغرافیا و توسعه، 9 (24)، 76-51. https://doi.org/10.22111/gdij.2011.529 ابراهیمی، جعفر؛ ازکیا، مصطفی و رسولزاده، صمد. (1398). تحلیل جامعهشناختی توسعهیافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی با توجه به فضای اجتماعی- جغرافیایی. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 11 (2)، 83-65. آزادی، عباس؛ دلانگیزان، سهراب و فلاحتی، علی. (1398). بررسی توسعه منطقهای از دولتهای سوم تا یازدهم (1360-1392) در ایران. پژوهشهای اقتصاد و توسعه منطقهای، 26 (17)، 32-1. https://doi.org/10.22067/erd.v26i17.72964 اسماعیلزاده، حسن؛ صفرخانی، رضوان و اسماعیلزاده، یعقوب. (1396). تحلیل سطوح برخورداری و رتبهبندی شهرستانهای استان همدان با استفاده از مدل-های چند معیاره TOPSIS و KOPRAS. برنامهریزی منطقهای، 7 (25)، 28-15. آمار، تیمور؛ خداداد، مهدی و معمری، ابراهیم. (1397). ارزیابی توزیع فضایی مؤلفههای توسعه پایدار در بین شهرستانهای استان ایلام با استفاده از تکنیک SAW-VIKOR. برنامهریزی منطقهای، 8 (29)، 78-65. Dor:20.1001.1.22516735.1397.8.29.6.4 پاپلییزدی، محمدحسین و ابراهیمی، محمد امیر. (1390). نظریههای توسعه روستایی. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی. پیری، سیما و صارمی، حمیدرضا. (1397). تحلیل ساختار فضایی جمعیت منطقه کلانشهری تبریز. مدیریت شهری و روستایی، 17 (53)، 92-77. تقوایی، مسعود و صبوری، محمد. (1391). تحلیل تطبیقی سطح و میزان توسعهیافتگی اجتماعی شهرستانهای استان هرمزگان. جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 23 (2)، 68-53. تقوایی، مسعود؛ طهماسبی پور، راضیه و مرادی هوسین، نصرت. (1390). تعیین و تحلیل سطوح برخورداری شهرستانهای استان بوشهر با استفاده از مدل اسکالوگرام. آمایش جغرافیایی فضا، 1 (2)، 74-59. توکلینیا، جمیله و شالی، محمد. (1391). نابرابریهای منطقهای در ایران. آمایش محیط، 5 (18)، 15-1. خادمی، حسین و زارعپور، فاطمه. (1396). سنجش درجه توسعهیافتگی دهستانهای شهرستان نیریز با روش تاکسونومی عددی. پژوهشهای جغرافیای انسانی، 49 (1)، 80-69. https://doi.org/10.22059/jhgr.2017.53656 رحیمی، محمد؛ کاکادزفولی، امین و کاکادزفولی، انیس. (1396). سنجش میزان توسعهیافتگی استانهای کشور از نظر شاخص آموزشی با استفاده از تکنیکهای تصمیمگیری چند شاخصه. مطالعات برنامهریزی آموزشی، 5 (10)، 29-12. https://doi.org/10.22080/eps.2017.1613 شماعی، علی و احمدی، باقر. (1395). تحلیل فضایی سطوح توسعهیافتگی شهرستانهای استان کردستان. آمایش جغرافیایی فضا، 6 (20)، 128-117. ضرابی، اصغر و ایزدی، ملیحه. (1392). تحلیلی بر توسعه منطقهای استانهای کشور. برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، 3 (1)، 116-101. Dor:20.1001.1.22287485.1392.3.1.6.3 عبداللهزاده، غلامحسین و شریفزاده، ابوالقاسم. (1391). سطحبندی توسعه منطقهای در ایران (کاربرد رهیافت شاخص ترکیبی). مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، 4 (13)، 62-41. علیایی، محمدصادق و عزیزی، سمیه. (1397). تحلیل سطح توسعهیافتگی نواحی روستایی با روش تحلیل عاملی (مطالعه موردی: دهستان وکیلآباد استان کرمان). آمایش محیط، 42، 115-97. فتحالهی، جمال؛ کفیلی، وحید و تقیزادگان، علیرضا. (1396). شکاف توسعه استانهای ایران. پژوهشهای اقتصاد توسعه و برنامهریزی، 5 (2)، 118-99. Dor:20.1001.1.22516263.1395.5.2.5.2 فیروز، توفیق. (1395). در برنامهریزی منطقهای باید از طرح کالبدی و آمایش سرزمین درس آموخت، پایگاه خبری اتاق ایران آنلاین، قابلدسترس در https://otaghiranonline.ir/news/7591 قنبری، یوسف؛ برقی، حمید و حجاریان، احمد. (1390). تحلیل سطوح برخورداری دهستانهای شهرستان اصفهان. روستا و توسعه، 14 (3)، 112-93. https://doi.org/10.30490/rvt.2018.59153 کلانتری، خلیل. (1392). برنامهریزی و توسعه منطقهای (تئوریها و تکنیکها)، انتشارات خوشبین. چاپ پنجم، 288 صفحه. کلانتری، خلیل. (1391). مدلهای کمی در برنامهریزی (منطقهای، شهری و روستایی)، انتشارات فرهنگ صبا. چاپ اول، 376 صفحه. محمدی دهچشمه، مصطفی و اکرامی، نعیم. (1395). سنجش تطبیقی شاخصهای توسعه آموزشی در استان بوشهر. مطالعات برنامهریزی آموزشی، 5 (10)، 155-137. https://doi.org/10.22080/eps.2017.1619 محمدی، جمال؛ عبدلی، اصغر و فتحی بیرانوند، محمد. (1391). بررسی سطح توسعهیافتگی شهرستانهای استان لرستان به تفکیک بخشهای مسکن و خدمات رفاهی-زیربنایی، کشاورزی و صنعت. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12 (25)، 150-127. مختاریخانیکی، زهرا. (1393). تعیین درجه توسعهیافتگی استانهای کشور ایران. پایاننامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه پیام نور، واحد تهران غرب. 225 صفحه. مرصوصی، نفیسه؛ حکمتنیا، حسن؛ پورمحمدی، محمدرضا و نظمفر، حسین. (1389). تحلیل استراتژیهای توسعه منطقهای در آذربایجان شرقی. پژوهشهای بومشناسی شهری، 1 (2)،50-42. ملکی، سعید و حسینی، نبیالله. (1395). سطحبندی شهرستانهای استان ایلام از لحاظ شاخصهای توسعه با استفاده از تکنیک فازی. فرهنگ ایلام، 17 (50)، 36-23. میرزازاده، حجت و پریزادی، طاهر. (1397). توسعه منطقهای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18 (50)، 198-179. https://doi.org/10.29252/jgs.18.50.179 میرسندسی، زینب و امینزاده، بهناز. (1399). تحلیل تعادل منطقهای بر مبنای شاخصهای ترکیبی نظریه مرکز-پیرامون و گردشگری پایدار (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی). هویت شهر، 14 (43)، 102-89. https://doi.org/10.30495/hoviatshahr.2020.16290 نظمفر، حسین و علیبخشی، آمنه. (1397). تحلیل نابرابری فضایی شاخصهای توسعه در نواحی روستایی استان اردبیل. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 7 (2)، 164-145.
References Abdollahzade, G., & Sharifzadeh, A. (2012). Classifying regional development in Iran (application of composite index approach). Journal of Urban Regional Studies and Research, 4 (13), 41-62. [In Persian] Abdollahzadeh, G., Kalantari, K., Asadi, A., Fisher, R., & Daneshvar Ameri, Z. (2012). Spatial patterns of agricultural development: application of the composite index approach (a case study of Fars province). Journal of Agricultural Science and Technology, 14 (1), 51-64. Dor:20.1001.1.16807073.2012.14.1.13.3[In Persian] Amar, T., Khodadad, M., & Moammari, E. (2018.) The evaluation of spatial distribution of sustainable development principles among the townships of Ilam province using VIKOR-SAW technique. Regional Planning, 8 (29), 65-78. Dor:20.1001.1.22516735.1397.8.29.6.4 [In Persian] Arora, R. U., & Anand, P. B. (2021). Regional financial disparity in India: can it be measured?. Journal of Institutional Economics, 17 (5), 836-860. https://doi.org/10.1017/S1744137421000291 Azadi, A., Delangizan, S., & Falahati, A. (2019). Study regional development in the third to eleventh (1981-2013) governments in Iran. Journal of Economics and Regional Development, 26 (17), 1-32. https://doi.org/10.22067/erd.v26i17.72964 [In Persian] Azadi, A., Delangizan, S., & Falahati, A. (2021). The role of governments in Iran regional development (Case study: tenth government), Iranian Economic Review, 25 (1), 1-20. https://doi.org/10.22059/ier.2021.81856 Biranvandzadeh, M., Heshmati Jadid, M., & Sorkhkamal, K. (2015). Assessment of development level of sistan and baluchistan province compared to other Iran’s provinces, International Journal of Architecture and Urban Development, 5 (1), 69-76. Dor:20.1001.1.22287396.2015.5.1.8.8 Bockstaller, C., & Girardin, P. (2003). How to validate environmental indicators. Agricultural Systems, 76 (2), 639-653. https://doi.org/10.1016/S0308-521X(02)00053-7 Bondzie, E. A., Fosu, G. O., & Obu-Cann, E. (2013). Poverty and Regional Inequality in Ghana: A Review. Cörvers, F., & Mayhew, K. (2021). Regional inequalities: Causes and cures. Oxford Review of Economic Policy, 37 (1), 1-16. https://doi.org/10.1093/oxrep/graa067 Ebrahimi, J., Azkia, M., & Rasoulzadeh Aghdam, S. (2019). Sociological analysis of development of east Azerbaijan cities regarding socio-geographical space. Journal of Iranian Social Development Studies, 11 (2), 65-83. [In Persian] Ebrahimzadeh, I., & Raeispoor, K. (2011). Review the trend of changes for development grade in rural areas of sistan & baluchestan by the use of numerical taxonomy during the decades of 1996 and 2006. Geography and Development, 9 (24), 51-76. https://doi.org/10.22111/gdij.2011.529 [In Persian] Esmaeilzadeh, H., Safarkhani, R., & Esmaeilzadeh, Y. (2017). Evaluating development levels and ranking of hamadan province's counties via Topsis and Kopras models. Journal of Regional Planning, 7 (25), 15-28. [In Persian] Fatholahi, J., Kafili, V., & Tagizadegan, A. (2018). Development gap in Provinces of Iran, Economy of Development and Planning, 5 (2), 99-118. dor:20.1001.1.22516263.1395.5.2.5.2 [In Persian] Firooz, T. (2016). In regional planning, it should be learned from physical design and land use management, Iran Online Room news site, available at https://otaghiranonline.ir/news/7591. [In Persian] Ghanbari, Y., Barghi, H., & Hajjarian, A. (2011). An analysis of access level of Isfahan county subdistricts. Village and Development, 14 (3), 93-112. https://doi.org/10.30490/rvt.2018.59153 [In Persian] Kalantari, Kh. (2013). Regional Planning and Development (Theories and Techniques). Khoshbin Publications. Fifth edition, 288 pages. [In Persian] Kalantari, Kh. (2012). Quantitative Models in Planning (Regional, Urban And Rural), Farhang Saba publications. First edition, 376 pages. [In Persian] Karakoç, Ö., Es, H. A., & Fırat, S. Ü. (2019). Evaluation of the development level of provinces by grey cluster analysis. Procedia Computer Science, 158, 135-144. https://doi.org/10.1016/j.procs.2019.09.036 Khademi, H., & Zarepour, F. (2017). Evaluation of development levels in the villages, Neyriz Township with taxonomy model. Human Geography Research Quarterly, 49 (1), 69-80. https://doi.org/10.22059/jhgr.2017.53656 [In Persian] Maleki, S., & Hosseini, N. (2016). Assessment and regionalization of the cities of Ilam using fuzzy techniques. Ilam Culture, 17 (50), 23-36. [In Persian] Marsousi, N., Hekmatnia, H., Pourmohammadi, M., & Nazmfar, H. (2011). Investigation and analysis of space inequalities from regional planning view. Journal of Urban Ecology Researches, 1 (2), 42-50. [In Persian] Mirsondosi, Z. & Aminzadeh, B. (2020). Regional equilibrium analysis based on the combined indices of core-periphery theory and sustainable tourism (Case study: Khorasan-e-Razavi province). Hoviate Shahr, 14 (43), 89-102. https://doi.org/10.30495/hoviatshahr.2020.16290 [In Persian] Mirzazadeh, H., & Parizadi, T. (2018). Analysis of factors affecting regional development in Iran. Researches in Geographical Sciences, 18 (50), 179-198. https://doi.org/10.29252/jgs.18.50.179 [In Persian] Mohammadi Dehcheshme, M., & Akrami, N. (2016). Comparative evaluation of educational development indicators in Bushehr province. Journal of Educational Planning, 5 (10), 137-155. https://doi.org/10.22080/eps.2017.1619 [In Persian] Mohammadi, J., Abdoli, A., & Fathi Biranvand, M. (2012). The review of development level in counties of Lorestan province with emphasis on sanitarian and educational sectors. Journal of Geographical Sciences, 12 (25), 127-150. [In Persian] Mokhtarikhaniki, Z. (2014). Determining the Degree of Development of Provinces in Iran. MS thesis in Economic Sciences, University of Tehran, West of Tehran. 225 pages. [In Persian] Nazmfar, H., & Ali Bakhshi, A. (2018). Analysis of space inequality development indicators in the rural areas of Ardabil province. Space Economy and Rural Development, 7 (2), 145-164. [In Persian] Oliaei, M., & Azizi, S. (2018). Investigating and analyzing the developmental level of rural areas using factor analysis method (A case study of Vakil Abad village in Kerman province). Environmental Based Territorial Planning (Amayesh), 11 (42), 97-115. [In Persian] Paply Yazdi, M. H., & Ebrahimi, M.A. (2011). Rural Development Theories, Organization of Education and Education of Human Sciences of Universities (Samt), Research and Development Center, 306 pages. [In Persian] Piri, S., & Saremi, H.R. (2019). Analysis the population spatial structure of Tabriz metropolitan region (TMR), Urban Management, 17 (53), 77-92. [In Persian] Rahimi, M., Kakadezfoli, A., & Kakadezfoli, A. (2017). Measuring the level of development of the country's provinces in terms of educational indicator using multi-criteria decision making techniques. Educational Planning Studies, 5 (10), 12-29. https://doi.org/10.22080/eps.2017.1613 [In Persian] Saaty, T.L. (1995). Decision Making for Leaders: The Analytic Hierarchy Process in a Complex World. RWS Publications, Pittsburgh. Sakalasooriya, N. (2021). Regional development disparities in Sri Lanka. Open Journal of Social Sciences, 9 (7), 62-91. https://doi.org/10.4236/jss.2021.97006 Shomaee, A., & Ahmadi, B. (2016). Spatial analysis the level of development in townships of Kurdistan province. Geographical Planning of Space, 6 (20), 117-128. [In Persian] Taghvaei, M., & Saboori, M. (2013). Determining and analysis the development levels and degree of townships in Hormozgan province. Geography and Environmental Planning, 23 (2), 53-68. [In Persian] Taghvaei, M., Tahmasebipour, R., Moradi Hussein, N. (2012).Determining and analyzing the levels of possibilities in the cities of Bushehr province using the Scalogram model. Geographical Planning of Space, 1 (2), 59-74. [In Persian] Tavakolinia, J., & Shali, M. (2012). Regional disparities in Iran. Environmental Based Territorial Planning (Amayesh), 5 (18), 1-15. [In Persian] Xiong, N., Wong, S. W., Ren, Y., & Shen, L. (2020). Regional disparity in urbanizing China: empirical study of unbalanced development phenomenon of towns in southwest China. Journal of Urban Planning and Development, 146 (3), 05020013. https://doi.org/10.1061/(ASCE)UP.1943-5444.0000586 Yang, Z., Shao, S., Xu, L., & Yang, L. (2021). Can regional development plans promote economic growth? city-level evidence from China. Socio-Economic Planning Sciences, 83, 101212. https://doi.org/10.1016/j.seps.2021.101212 Zarabi, A., & Izadi, M. (2013). Analysis of Iranian provinces development. Journal of Spatial Planning, 3 (1), 101-116. Dor:20.1001.1.22287485.1392.3.1.6.3 [In Persian] | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 623 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 377 |