پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,241 |
| تعداد مقالات | 67,874 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,492,443 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,270,037 |
نشانه شناسی درون فرهنگی نقشمایه ترکیبی پرنده_با_سر_زن در انگشتری‌های فلزی سپهرنشانه‌ای سلجوقیان ایران | ||
| زن در فرهنگ و هنر | ||
| دوره 14، شماره 4، دی 1401، صفحه 519-543 اصل مقاله (1.94 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jwica.2022.343422.1793 | ||
| نویسندگان | ||
| معینه السادات حجازی* 1؛ پریسا شاد قزوینی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنراسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران ، ایران | ||
| چکیده | ||
| نقش‌مایه‌های ترکیبی انسان-پرنده مفاهیم گسترده و گاه متضادی در تمدن بشری دارند. در دوران اسلامی با وجود تحریم صورتگری، همچنان نقوش انسانی و حیوانی، دستمایۀ تزئینات آثار هنر اسلامی بوده و در آثاری چون انگشتری به صورت‌های مختلف به‌کار رفته است. انگشتر در فرهنگ اسلامی اعتباری خاص دارد و بازتاب‌دهندۀ خصایص فرهنگی و باوری مستور در آن است. در میان حکومت‌های مسلمان در ایران، سلجوقیان از جمله اولین حکومت‌هایی هستند که با گستردگی جغرافیایی خود به شکوفایی فرهنگی رسیدند و در سپهر نشانه‌ای آنان، نقش‌مایۀ پرنده با سر زن در انگشتری‌ها هویتی قابل‌اعتنا داشت. این مقاله در ارتباطات درون‌فرهنگی سپهر نشانه‌ای سلجوقیان، پدیداری نقش‌مایۀ پرنده با سر زن در انگشتری این دوره را مطالعه می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌دهد که در بازنمود این نقشینه چه معنای باورمداری از منظر سپهر نشانه‌ای مستتر است. در این مجال، از روش تحلیل نشانه‌شناسی فرهنگی مکتب تارتو با استفاده از نظریۀ سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان استفاده شده است. رهیافت بحث بدین معنا منتج شد که محیط چندفرهنگی تمدن سلجوقیان ایران در درون خود متشکل از سه سپهر نشانه‌ای اسلامی، ترکی و ایرانی است. گفت‌وگوی درون‌فرهنگی موجب پدیداری نقشینۀ پرنده با سر زن با دو ترکیب بصری شد. نقوش همنشین با این نقشمایه به مفاهیم باروری، قدرت، رشد و نیک‌خواهی اشاره دارد که ارتباط این‌گونه انگشتری را با خاستگاه‌های زنانه قوت می‌بخشد. ارتباطات درهم‌تنیدۀ اشتراکات فرهنگی مستتر در باورهای مذهبی اسلامی، تفکرات قومی ترکی و اندیشه‌های ایرانی موجب ایجاد هویتی یکپارچه در انگشترهای سلجوقیان ایران شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سپهرنشانه‌ای سلجوقیان؛ ایران؛ انگشتر؛ نقشمایه پرنده با سر زن | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Intra-Cultural Semiotics of a Combined Bird-with-Female-Head Motif in Metal Rings of the Semiosphere of the Seljuks of Iran | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Moeine ossadat Hejazi1؛ Parisa Shad Ghazvini2 | ||
| 1PhD student in Comparative and Analytical History of Islamic Art, . Faculty of Art. Alzahra University. Tehran, Iran. | ||
| 2Associate Professor, Department of Painting, Faculty of Arts, Alzahra University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Human-bird hybrid motifs have broad and sometimes conflicting meanings in many parts of the world. In the Islamic era, despite the prohibition of human and animal motifs, this motif is still used in works such as rings of the Seljuk period with a female-bird nature. The Seljuks were one of the first Muslim governments in Iran to achieve cultural prosperity. The ring, which has a special prestige in Islamic culture, reflects the hidden cultural features of this period. The issue is what identity the bird-with-female-head motif in the rings reflects in the Seljuk Semiosphere. In this regard, Semiosphere theory is used in the analytical method of cultural semiotics. The main question is, what is the belief in the representation of the bird-with-female-head phenomenon in the intercultural communications of the Seljuk semiosphere? This article has been done by a descriptive-analytical method. Four samples of rings with bird-female motifs with intertextual symbols on pottery and metal objects of this period were adapted, and the concepts of accompanying motifs were read with it. The result was that the motif of bird-with-the-head-of-woman on the Seljuk semiosphere rings was drawn in two ways. The Seljuks semiosphere of Iran consists of three Iranian, Islamic and Turkish sphere within themselves. They have reached a semantic and morphological agreement through intra-cultural dialogue. Companion designs often refer to the concepts of goodness, blessing and fertility, which reinforce the femininity of this type of ring. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Semiosphere of the Seljuks of Iran, ring, bird-motif-with-female-head, cultural semiotics | ||
| مراجع | ||
|
افضل طوسی، عفت‌السادات (1391). «گلیم حافظ نگارۀ بز کوهی از دوران باستان»، فصلنامۀ نگره، د 7، ش 21، صص 55-67.
اقبال‌چهری، محمد؛ بهروزی، مهرناز و موسوی حاجی، سید رسول (1394). «تحلیلی بر هویت پلاک‌های گچی شکار شاهی از چال ترخان-عشق‌آباد». مطالعات باستان‌شناسی، س 7، ش 1، صص 65-84.
بایرام‌زاده رضا و احمدی علیایی، سعید (1395). «تداوم حضور نقش‌مایۀ «هالۀ نور» از دوران باستان تا هنرهای مسیحی و اسلامی». فصلنامۀ علمی-ترویجی نگارینۀ هنر اسلامی، د 3، ش 10، صص 59-69.
بختورتاش، نصرت‌الله (1348). پرچم و پیکرۀ شیر و خورشید، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی.
بزرگ بیگدلی، سعید؛ اکبری گندمانی، هیبت‌الله و محمدی کله‌سر، علیرضا (1386). «نمادهای جاودانگی (تحلیل و بررسی نماد دایره در متون دینی و اساطیری)». نشریۀ پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). س 1، ش 1، صص 79-97.
بهرامی، ایرج (1378). اسطورۀ اهل حق، تهران: آتیه.
بهمنی، پردیس (1396). «بررسی نقوش و نمادهای گیاهی تأثیرگذار در طراحی ظروف خانگی قرون اولیۀ اسلامی ایران»، اولین کنفرانس نمادشناسی هنر ایران، دانشگاه بجنورد.
پوپ، آرتور و آکرمن، فیلیس (1387). سیری در هنر ایران، ج 3، ترجمۀ سیروس پرهام، تهران: علمی و فرهنگی.
توروپ، پیتر (1390). «نشانه‌شناسی فرهنگی و فرهنگـ»، ترجمۀ فرزان سجودی، در مجموعه مقالات نشانه‌شناسی فرهنگی، گروه مترجمان، به کوشش فرزان سجودی، تهران: علم.
جابز، گرترود (1370). سمبل‌ها، ترجمۀ محمدرضا بقاپور، تهران: جهان‌نما.
چیت‌ساز، محمدرضا (1379). تاریخ پوشاک ایرانیان (از ابتدای اسلام تا حملۀ مغول)، چاپ اول، تهران: سمت.
حسنی، پروین و اسدی مهیار (1400). «مطالعۀ تطبیقی نقش‌مایۀ موجود ترکیبی زن-پرنده در هنر ایران عصر سلجوقی با هنر تمدن‌های بین‌النهرین، یونان، هند و آسیای جنوب شرقی»، نشریۀ هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. س 26. ش 2. صص 27-36.
خودی، الدوز (1385). «معانی نمادین شیر در هنر ایران». مجلۀ کتاب ماه هنر. ش 97 و 96. صص 96-105.
دانشجو، حمیده؛ عباسی، جواد و دلریش، بشری (1397). «نقش زنان دربار در سیاست مذهبی دوران سلجوقی، خوارزمشاهی و ایلخانی». فصلنامۀ علمی-پژوهشی تاریخ، س 13، ش 51، صص 37-54.
دیماند، موریس اسون (1389). راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار. تهران: علمی و فرهنگی.
راوندی، ابوبکر محمد بن علی بن سلیمان (1364). راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل‌سلجوق، تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
رحمانی، نجیبه و محمودی، فتانه (1396). «بررسی سیر تحول نقش هارپی در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر»، نشریۀ هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، د 22، ش 1، صص 53-67.
زارعی، محمد (1378). «انگشتری در اسلام»، فرهنگ کوثر، ش 32، صص 15-16.
زاویه، سعید و مرادی، آزاده (1396). «مطالعۀ فلزکاری سلجوقی با تکیه بر رویکرد ویکتوریا دی. الکساندر»، نشریۀ علمی-پژوهشی هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، د 22، ش 1، صص 81-93.
سرفراز، حسین (1392). نشانه‌شناسی فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران: دانشگاه امام صادق.
شوالیه، ژان. و گربران، آلن (1387). فرهنگ نمادها، اساطیر، رؤیاها، رسوم و ...، ج 5، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
صلواتی، مرجان (1387)، «نمادشناسی بیرق ایران باستان تا آغاز دوران صفوی»، فصلنامۀ نقشمایه، ش 1، صص 61-72.
صمدی، مهرانگیز (1367). ماه در ایران، تهران: اشراقی.
صیادزاده، صغری (1390). موقعیت سیاسی و اجتماعی زن در دورۀ سلاجقه و خوارزمشاهیان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد تاریخ دوران اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، استاد راهنما عبدالحسین میلانی.
طاهری، ثمانه السادات (1395). «بررسی مفهوم سرزمینی ایران در دورۀ سلجوقیان براساس متون تاریخی و جغرافیایی»، کنفرانس بین‌المللی شرق‌شناسی، تاریخ و ادبیات پارسی.
طاهری، صدرالدین (1391)، «کهن‌الگوی شیر در ایران، میان‌رودان و مصر باستان». نشریۀ هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، ش 49، صص 83-93.
عابددوست، حسین و کاظم‌پور، زیبا (1388). «تداوم حیات اسفنکس‌ها و هارپی‌های باستانی در هنر دورۀ اسلامی»، فصلنامۀ تحلیل-پژوهشی نگره، س 4، ش 13، صص 81-91.
فریه، ر. دبلیو (1374) دربارۀ هنرهای ایران، ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران: پژوهش فرزان روز.
کشتگر، ملیحه و طاهری، علیرضا (1393). «تصویر هارپی در هنر اسلامی با تکیه بر آثار فلزی و سفال (قرون پنجم تا ششم ه.ق)»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقشمایه، س 8، ش 21، صص 33-43.
کوپر، جی. سی (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: اساطیر.
گریشمن، رمان (1364). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمۀ عیسی بهنام، چ 2، تهران: علمی و فرهنگی.
لوتمان، یوری (1390). دربارۀ سپهر نشانه‌ای، ترجمۀ فرناز کاکه‌هانی، نشانه‌شناسی فرهنگی (مجموعه مقالات)، تهران: علم.
لیونگبرگ، کریستینا (1390). «مواجهه با دیگری فرهنگی، ترجمۀ تینا امراللهی»، کتاب مجموعه مقالات نشانه‌شناسی فرهنگ، ترجمۀ فرزان سجودی، گروه مترجمان، به کوشش فرزان سجودی، تهران: علم.
مرزبانیان، پانیا (1391). آیکونولوژی بازنمایی آب بر روی سفالینه‌های سلجوقی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ هنر اسلامی گرایش نگارگری، استادان راهنما: بهمن نامور مطلق و ناهید عبدی، دانشگاه هنر اصفهان.
میتفورد، میراندابوروس (1394). دایره‌المعارف مصور نمادها و نشانه‌ها. مترجمان: معصومه انصاری و حبیب بشیرپور. تهران: سایان.
نوری مجیری، مهرداد (1400). «نقش درخت بر مهر و اثر مهرهای ایلامی (3000-539 ق.م)»، دوفصلنامۀ علمی-تخصصی مطالعات ایران کهن، ش 1. صص 127-167.
نیشابوری، ظهیرالدین (1332). سلجوقنامه، تصحیح اسماعیل افشار، تهران: کلالۀ خاور.
ونزل، ماریان (1386). انگشتری‌ها، ترجمۀ غلامحسین علی مازندرانی، تهران: کارنگ.
Brunner, C. J. (1978). Sasanian Stamp Seals in the Metropolitan Museum of Art, New York: Metropolitan Museum of Art Publications.
Canby, S. R., Beyazit, D., & Rugiadi, M. (2016). Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs, New York: The Metropolitan Museum of Art.
Castell, M. (2011). The Rise of Network Society. E-book: Wiley-Blackwell.
Grabar, O. (1992). The Mediation of Ornament, Washington D.C.: The National Gallery of Art.
Lotman, Y. (2005). On the Semiosphere. Translated by: Wilma Clark. Sign System Studies, 33(1), 205-230.
https://images.metmuseum.org/CRDImages/is/original/DP368505.jpg
https://www.britannica.com/biography/Alp-Arslan
https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/materials/metal/art/32-2007
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452831?img=2
https://www.clevelandart.org/art/1933.171
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452831?img=2
https://harvardartmuseums.org/collections/object/216883?position=1 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 276 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 201 |
||