1استاد، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران
2دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران
چکیده
چالش‌های توسعه ایران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با دو متغیر بنیادین ارتباط دارد. نخست، ایران تلاش دارد تا فراتر از توزیع قدرت در ساختار نظام بین‌الملل برای خود جایگاه اقتصادی، سیاسی و راهبردی برتری در منطقه به‌دست آورد، و چنین رویکردی می‌تواند موازنه قدرت در اقتصاد و سیاست جهانی را با چالش روبه‌رو کند. دوم، ایران رویکرد سیاسی خود را در تقابل با ساختار، و نظام سلطه قرار داده است و الگوی حاکم بر آن را ناعادلانه می‌داند. تجربه تاریخی نشان داده است که نظام سرمایه‌داری جهانی نیز با نیروهای انتقادی و چالشگر برخورد مقابله‌جویانه داشته و دارد. بنابراین، محور اصلی تأخیر در توسعه‌یافتگی ایران در سال‌های پس از انقلاب 1357 را باید در جهت‌گیری تقابل‌جویانه نظام بین‌الملل به‌ویژه امریکا در برابر ایران دانست. هدف اصلی این پژوهش پاسخ به پرسش‌های پژوهشی زیر است: 1. ماهیت تعامل جمهوری اسلامی ایران با نظام بین‌الملل چه بوده است؟ 2. دلایل تقابلگرایی در برخورد ایران با نظام بین‌الملل چیست؟ 3. تا چه اندازه این نوع مواجهه ایران با نظام بین‌الملل بر توسعه کشور در دوره پساانقلاب اسلامی تأثیر گذاشته است؟ در فرضیه پژوهش، استدلال می‌شود که چگونگی مواجهه نظام بین‌الملل با ایران و واکنش کنشگران مهم به رفتار سیاست خارجی کشور بر توسعه ایران تأثیر منفی گذاشته است. با بهره‌گیری از نظریه واقع‌گرایی انتقادی روی باسکار، پیامدهای چگونگی مواجهه ایران با ساخت نظام بین‌الملل، براساس نحوه تعامل تقابلی کارگزار داخلی با اجزای نظام بین‌الملل (ساختار، نهادها و هنجارهای آن) برای توسعه ایران تبیین می‌شود. با تحلیل داده‌های موجود در گزارش‌های رسمی ارائه‌شده در زمینه عملکرد اقتصادی از سوی نهادهای دولتی ایرانی و بین‌المللی، و نیز بررسی ارزیابی‌های کارشناسان مسائل اقتصاد سیاسی بین‌المللی چگونگی رابطه بین توسعه ایران و موانع یا عوامل محدودکننده در سطوح ملی و نظام بین‌الملل تبیین می‌شود. نتایج نشان‌دهنده این است که ناهمسویی و تضاد ایدئولوژیک نظام بین‌الملل به کند شدن روند توسعه کشور منجر شده است.
Broker contrast-Structure Reaction: A Study of Development in Iran Based on Critical Realism Theory
نویسندگان [English]
Ibrahim Mottaghi1؛ Golnaz Narimani2
1Professor, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Iran
2A PhD Candidate in Political Science, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Iran
چکیده [English]
The development challenges of Iran in the years after the victory of the Islamic Revolution are related to two fundamental issues: First, Iran is trying to gain an advantageous economic, political and strategic position in the region far more than its allocated share in the international division of labor. Such an approach challenges the balance of power in the global economic order and the western-dominated world. Second, Iran has decided to follow a political path in opposition to the structure, institutions and norms of the international system because it considers the current system to be unjust and untenable. Historical experience has shown that the global capitalist system has worked against the actors which have attempted to oppose and undermine its foundations. Therefore, the main obstacle to Iran's development in the post-revolution era has been the non-compromising orientation of Iran's foreign policy. The behavioral pattern of Iran (as an agent)’s interactions with the structure of the international system has worked against its development plans. The main purpose of this article is to answer two questions: 1. How has Iran interacted with the international system since 1979? 2. What are the consequences of the confrontational agent-structure interaction which have characterized Iran’s foreign relations during 1979-2021 time period? 3. To what extent has this type of interaction with the international system affected Iran’s development? In the research hypothesis, the authors assert that confrontational agent-structure interaction between Iran and the international system has adversely affected Iran’s development. Using Baskar’s theory of critical realism, the nature of Iran’s domestic system (e.g., the nature of its political elites and their worldviews, type of political system, and foreign policy orientation) as well as Iran’s interactions with the components of the international system (i.e., structure, institutions and norms) are discussed. Then, the implications of such interactions are analyzed by the use of a qualitative content analysis of documents and texts of speeches and comments made by key Iranian decisionmakers. The results indicate the negative impact of the ideological inconsistency and contradiction between Iran’s domestic agents and their interaction with the structure, institution and normative dimensions of the international system; and this has in turn led to the slow-down of the country’s development.
اصغرزاده، شیدا. (1395، اسفند 9) «بررسی سند برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1399-1395)، 6. توسعه پایدار با تأکید بر محیط زیست،» گزارش‌های کارشناسی، مرکز پژوهش‌های مجلس. در: https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1011033
افروغ، عماد. (1394) شرحی بر دیالکتیک روی باسکار. تهران: علم.
بصیری، محمدعلی؛ حمید احمدی‌نژاد. (1395) «تبیین دیپلماسی فرهنگی سید محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد در نظام بین‌الملل،» فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 7، 46: 47-9. در: https://piaj.sbu.ac.ir/article_99464.html
جعفری، انوش. (1382) ناکارامدی ساختار اداری ایران در ریاست مدیریت. تهران: رژین.
جمالزاده، محمدعلی. (1362) گنج شایگان اوضاع اقتصادی ایران. تهران: سخن.
جوادی ارجمند، محمدجعفر؛ مصدق گنج‌خانلو. (1399، بهار) «الگوی روابط عوامل کلیدی تأثیرگذار بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران،» فصلنامه سیاست، 50، 1: 21-4، .
دفتر مطالعات اقتصادی، مرکز پژوهش‌های مجلس. (1391، 27 دی) «موقعیت شاخص‌های اقتصادی ایران و جهان-3. رشد اقتصادی،» در: https://rc.majlis.ir/fa/report/show/828473
ستوده، محمد. (1372) تحولات نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
سیف، علی. (1391) تولید مالی، چالش‌ها و راهکارها. تهران: دانشگاه دفاع ملی.
فولر، گراهام. (1377)قبلهعالم ژئوپولیتیک ایران، ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
قادری، رضا؛ و دیگران. (1399، پاییز) «مطالعه تطبیقی برنامه‌های توسعه ایران و کره جنوبی در چهار دهه گذشته با تأکید بر توسعه اقتصادی-سیاسی»، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 12، 4: 107-89. در:https://jisds.srbiau.ac.ir/article_16592.html
کریمی فرد، حسن؛ و دیگران. (1394، 29 دی) «درباره برنامه ششم توسعه (15) شاخص‌های توسعه‌یافتگی سیاسی: پیشنهادهایی برای برنامه ششم توسعه کشور،» گزارش‌های کارشناسی، مرکز پژوهش‌های مجلس. در: https://rc.majlis.ir/fa/report/show/951741
مرکز پژوهش‌های مجلس. (1382، 13 آبان) «چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی،» در: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/132295
مرکز پژوهش‌های مجلس. (1399، 19 آبان) «وضعیت تجارت و ظرفیت‌های همکاری اقتصادی دوجانبه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا،» در: https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1627599
موثقی، سید احمد؛ داود بیات. (1399، پاییز) «علل و عوامل عقب‌ماندگی و توسعه ملی در ایران از نگاه عزت‌الله سحابی،» فصلنامه سیاست 50، 3: 1014-991، <DOI:10.22059/JPQ.2020.223142.1006982>.
مؤمنی، فرشاد. (1395، بهار) «بنیه تولید ملی؛ بررسی انتقادی برنامه‌های توسعه و عملکرد اقتصاد،»مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 5، 1: 169-147، .<DOI:10.22059/jisr.2016.5838a>
نقدی، فرزانه؛ و دیگران. (1399) «تدوین راهبرد سیاستگذاری پویا در تعاملات بین‌المللی برای توسعه اقتصادی ج.ا. ایران»، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک، 16، 58: 31-7،.
ب) انگلیسی
Batrawy, Aya. (2020, November 11) “Saudi King Points to Iran as Top Threat in Policy Speech,” ABC News. Available at: https://abcnews-go-com.cdn. ampproject.org/v/s/abcnews.go.com/amp/International/wireStory/saudi-king-points-iran-top-threat-policy-speech-74163345 (Accessed 5 May 2021).
Bhaskar, Roy. (1979) The Possibility of Naturalism. Brighton: Harvester Press.
Bhaskar, Roy. (1975) A Realist Theory of Science. Brighton: Harvester Press.
Bhaskar, Roy. (1986) Scientific Realism and Human Emancipation. London: Verso.
Bhaskar, Roy. (1998) Introduction, in Critical Realism, EssentialReadings. London: Routledge.
Jessop, Bob. (1990) State Theory: Putting the Capitalist State in its Place. Cambridge: Polity Press.
Katzman, Kenneth. (2021, January 11) "Iran’s Foreign and Defense Policies," CRS Report R44017. Available at: https://sgp.fas.org/crs/mideast/R44017.pdf (Accessed 11 September 2021).
Kregel, Jan. (2004) “Two Views on the Obstacles to Development,” Social Research 71, 2: 279-292. Available at:www.jstor.org/stable/40971695 (Accessed 25 July 2021).
Salehi-Isfahani, Djavad. (2019, March 14) "Iran's Economy 40 Years after the Islamic Revolution," brookings.edu (Brookings Institution). Available at: https://www. brookings.edu/blog/order-from-chaos/2019/03/14/irans-economy-40-years- after-the-islamic-revolution/ (Accessed 25 July 2021).
Salehzadeh, Alan. (2013) "Iran’s Domestic and Foreign Policies," Working Papers 49, 4. National Defence University Department of Strategic and Defense Studies, Finland. Available at: https://www.doria.fi/bitstream/ handle/10024/ 92615/Alan%20Salehzadeh%20-%20Iran%20%28verkko% 29.pdf?sequence=2&isAllowed=y (Accessed 30 July 2021).
Snyder, Robert S. (1999) “The U.S. and Third World Revolutionary States: Understanding the Breakdown in Relations,” International Studies Quarterly 43, 2: 265–90. Available at: http://www.jstor.org/stable/2600756 (Accessed 30 July 2021).
Soltani, Fakhreddin; and Reza Ekhtiari Amiri. (2010, September) “Foreign Policy of Iran after Islamic Revolution,” Journal of Politics and Law 3, 2: 199-206. <DOI:10.5539/jpl.v3n2p199>.
