2استاد گروه حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران، ایران
3استادیار، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
چکیده
با مفروض دانستن این اصل که شهروندان در خصوص معماری شهر واجد حقوق هستند، مسئلۀ چگونگی اجرا و تحقق‌پذیری این حقوق، مطرح می‌شود. یکی از ساختارهای تحقق‌پذیری این حقوق، مشخص کردن نوع مسئولیت مجریان، در برابر این حقوق است. اندیشمندان به‌منظور روشن شدن نوع مسئولیت، حقوق را به حقوق منفی، مثبت و جمعی طبقه‌بندی می‌کنند. این تفکیک اگرچه موضوع نزاع است، بررسی آن به لحاظ مفهوم، ماهیت و ارکان می‌تواند راهنمای مناسبی در تسهیل تحقق‌پذیری این حقوق باشد. مسئلۀ محوری این نوشتار، روشن کردن نسبت حقوق شهروندان با معماری شهر، و به‌تبع آن شفاف شدن نوع وظیفه و مسئولیت طراحان و برنامه‌ریزان شهری با حقوق مزبور است. در این تحقیق به‌منظور گردآوری داده‌ها از روش مطالعــات اســنادی کتابخانه‌ای و در مقام تحلیل نیز از روش تحلیل محتوای کیفی و استدلال منطقی استفاده شد. براساس نتایج، حقوق شهروندان نسبت به معماری شهری به سه دستۀ عمده شامل حقوق منفی، حقوق مثبت و حقوق جمعی قابل طبقه‌بندی است؛ به اقتضای این حقوق، وظیفه و نقش طراحان و برنامه‌ریزان شهری نسبت به دستۀ اول عدم مداخله و ممانعت از تعدی دیگران، نسبت به دستۀ دوم مداخله و تأمین و نسبت به دستۀ سوم مشارکت و هم‌پیوندی است. البته این تفکیک به معنای جدایی یا تفوق دسته‌ای از حقوق بر دیگری نیست، بلکه ناظر بر نحوۀ اجرا و نحوۀ تحقق‌پذیری این حقوق است.
حبیبی، سید محسن؛ امیری، مریم (1394)، «حق به شهر؛ شهر موجود و شهر مطلوب آنچه هست و آنچه باید باشد»، پژوهشهایانسانشناسیایران. ص 30-9.
حکمت‌نیا، محمود (1393)، «قواعد بنیادین در حقوق و روش‌شناسی احراز و توسعۀ آنها»، حقوق اسلامی، ص 31-1.
خزائی، احمدرضا؛ مرادخانی، احمد(1394)، «زمینه‌های حقوق شهروندی در قرآن»، پژوهشنامۀ قرآن و حدیث، ص 97-67.
رستمی، ثریا (1392)، «حقوق شهروندی و آزادی‌های مشروع»، پژوهشنامۀ فقه اسلامی و مبانی حقوق، ش 1، ص 162-141.
رفیعیان، مجتبی؛ الوندی‌پور، نینا (1394)،«مفهوم‌پردازی اندیشۀ حق به شهر؛ در جست‌وجوی مدلی مفهومی»، مجلةجامعهشناسیایران، ص 25-4.
رمضانی، علی (1390)، «معنای حق در نگاه اندیشمندان مسلمان»، معرفت حقوقی، سال اول، ش 2، ص 111-89.
روستایی، علیرضا (1390)، ژنوساید فرهنگی در نظام حقوق بین‌الملل معاصر، پایان‌نامۀکارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران، استاد راهنماستار عزیزی.
زارع، ذکریا؛ ملک‌پور، فاطمه (1395)، «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر آگاهی از حقوق شهروندی در بین شهروندان شهر سنندج»، فصلنامۀ پژوهشهایاطلاعاتیوجنایی، ش 44 ص 180-161.
شم‌آبادی، ابوالقاسم (1391)، «بررسی نسل‌های سه‌گانه حقوق بشر»، وبلاگ تخصصی فقه و حقوق.
صلح‌چی، محمدعلی؛ درگاهی، رامین (1392)، «بررسی ماهیت حقوق همبستگی، حقوق مردمی یا جمعی»، حقوق عمومی، ش 41، ص 168-144.
طالبی، محمدحسین (1392)، «واکاوی مفهوم حق، به‌مثابۀ موضوع دانش فلسفۀ حق»، فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی، ش 75-74، ص 193-175.
طحان نظیف، هادی؛ محمدی احمدآبادی، حسین؛ مجتهدی، محمدحسین (1395)، «تأمین حقوق شهروندی در سایۀ طراحی یک الگوی با ثبات تقنینی در ایران»، فصلنامۀ حقوق بشر اسلامی. پاییز و زمستان، ش 22، ص 112 – 93.
طهماسبی، مریم (1392)، «حقوق بشر و توسعه»، خبرنامۀ دانشکدۀ مطالعات جهان دانشگاه تهران، سال دوم، بهار،ص 32-28.
عباسی، محمود؛ کلهرنیا گلکار، میثم؛ صدر طباطبایی، سید محمدعلی (1395)، «تأملی بر جلوه‌های حقوق شهروندی در آموزه‌های قرآن و نهج‌البلاغه»، مجلۀ علمی - پژوهشی اخلاق زیستی، ش 21، ص 22-9.
عظیمی هاشمی، مژگان؛ رضوی‌زاده، ندا؛ جوان جعفری، عبدالرضا (1393)، «منشورهای شهری؛ بستر تحقق حق شهرنشینی»، مجلۀ علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، ص 76-51.
عظیمی هاشمی، مژگان؛ رضوی‌زاده، ندا (1389)، «حقوق شهروندی و فضای شهری»، کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری مشهد.
غیاث‌وند، احمد (1394)، «گونه‌شناسی شهروندی در ایران، فرصت‌ها و تهدیدهای آن»، فصلنامۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، ش 68. ص 150-118.
کشتکار، مهران؛ حاتمی، حمیدرضا (1394)، «الگوی مفهومی مشارکت سازمان‌یافتۀ مردمی برای تحقق استحکام ساخت درونی قدرت نظام»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی بسیج، سال هجدهم، ش 39-67.
