استادیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران
چکیده
فقیهان امامیه با استناد به نصوص شرعی همانند فرازهای مختلفی از روایت ظریف بن ناصح، قاعده‌ای اصطیاد کرده‌اند که بر مبنای آن شکستگی استخوان عضوِ دارای دیۀ مقدر، در صورت عدم بهبود یک‌پنجم دیۀ آن عضو را داراست و در صورت بهبود کامل، چهار بیست‌وپنجم دیۀ آن عضو. این قاعده در مادۀ 569 قانون مجازات اسلامی نیز منعکس شده است. با وجود این، در خصوص گسترۀ این قاعده و نیز مستندات شرعی و فقهی آن تأملاتی وجود دارد که پایبندی به آن را با مانع جدی روبه‌رو می‌سازد. تأمل در مستندات قاعدۀ دیۀ شکستگی به تقریری که از سوی فقیهان امامیه ارائه شده است، نشان می‌دهد استخراج این قاعده از روایت ظریف با توجه به فرازهای مختلف این روایت، با چالش جدی مواجه است. اما در عین حال، در این نوشتار اثبات شده است که اگر به هر دلیلی همچون برخی الزامات تقنینی، بنا باشد قاعده‌ای در خصوص دیۀ شکستگی ارائه شود، می‌توان از برخی فرازهای دیگر روایت ظریف قاعده‌ای اصطیاد کرد که بر مبنای آن شکستگی استخوان عضوِ دارای دیۀ مقدر، اگر بدون عیب بهبود یابد، موجب یک‌پنجم دیۀ آن عضو است. در صورت عدم بهبود یا بهبود ناقص شکستگی نیز به‌علت فقدان تقدیر شرعی، ارش ثابت خواهد بود.
The Rule of Blood Money for Fractures: A Reflection on the Distance between the Popular View and the Islamic Traditions
نویسندگان [English]
Mohammad Ja'far Sadeqpour
Researcher of the Office for Forensic Medicine Jurisprudential Studies, Tehran, Iran & Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Law, University of Shahr-e Kord, Shahr-e Kord, Iran
چکیده [English]
Referring to religious texts like different parts of the narration of Dharif ibn Nasih, Imamiyyah jurists extracted a principle based on which the bone fracture of the organ having a definite blood money will have one-fifth of that organ's blood money if not recovered. If it is fully recovered, it will have four-twenty fifth of the blood money for that organ. This rule has been inserted in article 569 of the Islamic Penal Code, as well. Nevertheless, there are certain intricacies on the scope of the rule and its religious and jurisprudential evidence which makes it a challenging one to hold. A contemplation on the evidence of the rule for the blood money of fracture, on Imamiyyah jurists' articulation, reveals that the extraction of this rule from the tradition narrated from Dharif, given the different parts of this tradition, faces some serious challenges. Yet, this paper proves that if, due to any possible causes such as legislative requirements, we were to offer a rule concerning bone fractures, some other parts of the tradition narrated from Dharif can come to help and give us firm grounds to introduce a rule according to which the bone fracture of an organ with determined blood money, if recovered without flaw, will have one-fifth of that organ's blood money. If not recovered or in the case of incomplete recovery of the fracture, due to the lack of a religious determination, Arsh will be prescribed.
کلیدواژه‌ها [English]
fracture, Diah, fracture regulation, subtle Zarif Ibn Naseh narrative
مراجع
ابن‌زهره حلبی، حمزة بن علی (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج 14، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
اسدی حلّی، احمد بن محمد (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ایروانی، باقر (2007). الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، ج 2، چ اول، تهران: نشر قلم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ق). کفایة الأصول، چ اول، قم: مؤسسة آل البیت(ع).
بای، حسینعلی (1394). «تأملی در قاعدۀ دیۀ شکستگی استخوان‌ها»، حقوق اسلامی، سال دوازدهم، ش44، ص 65-31.
تبریزی، جواد بن علی (1428ق). تنقیح مبانی الأحکام - کتاب الدیات، چ اول، قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام‌الله علیها.
حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (1410ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
حلّی، یحیی بن‌سعید (1405ق). الجامع للشرائع، قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
خوانساری، سید احمد بن یوسف (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
خویی، سید ابو القاسم موسوی (1422ق). مبانی تکملة المنهاج، ج 42، چ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
روحانی، سید صادق (1412ق). فقه الصادق(ع)، ج 26، قم: دارالکتاب - مدرسۀ امام صادق(ع).
سبزواری، سید عبدالأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام، ج 29، چ چهارم، قم: مؤسسۀ المنار - دفتر حضرت آیة‌الله.
سهرابی درخشانی، مهدی؛ عباسی، مصطفی (1394). قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 از منظر ادارۀ حقوقی و پژوهشگاه قوۀ قضاییه، چ اول، تهران: فکرسازان.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج 15، چ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
صدوق، محمّد بن علی بن بابویه (1413ق). من لا یحضره الفقیه، ج 4، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، ج10، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
عمید زنجانی، عباسعلی (1391). قواعد فقه: بخش حقوق جزا، چ پنجم، تهران: سمت.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 7، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
کیدری، قطب الدین محمد (1416ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
مجلسی اول، محمد تقی (1406). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج 10، چ دوم، قم: مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانپور.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 4، چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
---------------- (1412ق). نکت النهایة، ج 3، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
----------------- (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة، ج 2، چ ششم، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
مدنی کاشانی، حاج آقا رضا (1408ق). کتاب الدیات، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق). المقنعة، چ اول، قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیلة، ج 2، چ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
نائینی، محمدحسین (1352). أجود التقریرات، ج 1، چ اول، قم: مطبعه العرفان.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 43، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العرب.
Refrences
Ardabili, Ahmad. (1982). Majma' al-Fa'eda va al-Burhan fi Sharh Irshad al-Azhan, Qom: Jame'e Modarresin Hoze Elmie Qom. (in Arabic)
Allameh Helli, Hasan (1989). Irshad al-Azhan ila Ahkam al-Iman, Qom: Jame'e Modarresin Hoze Elmie Qom. (in Arabic)
'Amid zanjani, Abbas Ali (2012). the principles of jurisprudence: the section on criminal law, Tehran: Samt. (in Persian)
Akhond Khorasani, Mohammad Kazem (2014). Kefaya al-Osool, Qom: Al al-Bayt Institute. (in Arabic)
Bye, Hossein Ali (2015). A contemplation on the principle of the blood money for bones fractures, Islamic law. (in Persian)
Helli Asadi, Ahmad (1986). Al-Mohazzab al-bare' fi Sharh al-Mokhtasar al-nafe', Qom: Jame'e Modarresin Hoze Elmie Qom. (in Arabic)
Ibn Zohreh Halabi, Hamza (1996). Ghania al-Nozoo' ila Elmay al-Osool va al-Foroo', Qom: Imam Sadeq institute. (in Arabic)
Irvani, Baqer (2007). Al- Haqa al-Thalitha fi Osloobiha al-Thani, Tehran: Nashr Qalam. (in Arabic)
Helli, Yahya ibn Saeed. (1984). Al-Jame' lil Sharae', Qom: Sayyed al-Shohada al-Elmia. (in Arabic)
Khansari, Seyyed Ahmad (1984). Jame' al-madarek fi Sharh Mokhtasar al-nafe', Qom: Ismaeelian Institution. (in Arabic)
Khooyee, Seyyed Abu al-Qasem (2001). Mabani Takmila al-Minhaj. The institution to revive Imam Khooyee's Works. (in Arabic)
Koleini, Abu Ja'far (1986). Al-Kafi(T-Al-Islamia), Qom: Dar al-Ketab al-Islamia. (in Arabic)
Mofid, Mohammad (1992). Al- Al-Moqna'e, Qom: International Congress for the Millennium of Sheikh Mofid. (in Arabic)
Moosawi Khomeini, Seyyed Ruhollah (n.d) Tahrir al-Wasila, Institute of Matboo'at of Dar al-'elm. (in Arabic)
Naeeni, Mohammad Hossein (1973). Ajvad al-Taqrirat, Qom: Matba'a al-'erfan. (in Arabic)
Najafi, Mohammad Hasan (1983). Javahir al-Kalam fi Sharh Sharayi' al-Islam, Beirut: Dar Ihya al-Torath al-Arab. (in Arabic)
Rohani Qommi, Seyyed Sadeq (1991). Fiqh al-Sadeq, Qom: Dar al-Ketab. (in Arabic)
Sabzivari, Seyyed Abd al-A'la (1992). Mohdhab al-Ahkam, Qom: Institute of al-Minār. (in Arabic)
Sohrabi Derakhshan, Mahdi; Abbasi, Mostafa (2015). IPL of 1392 from the perspective of the institute of the Judicature, Tehran: Fekrsazan. (in Persian)
Shahid Thani, Zeyn al-Din (1992). Masalik al-Afham ila Tanqih Sharayi' al-Islam, Qom: Al-Ma'aref al-Islamia institute. (in Arabic)
Sadooq, Mohammad (1992). Man la Yahzoroh al-Faqih, Qom: Jame'e Modarresin Hoze Elmie Qom. (in Arabic)
Tabrizi, Javad (2007). Tanghih Mabani al-ahkam- Ketab al-Diat. Qom: Dar al-Seddigha. (in Arabic)
Toosi, Mohammad (1980). Al-Nihaya fi Mojarad al-Fiqh va al-fatavi, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. (in Arabic)
Toosi, Mohammad (1986). Tahzib al-Ahkam, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamia. (in Arabic)
