![سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران](./data/logo.png)
تعداد نشریات | 162 |
تعداد شمارهها | 6,579 |
تعداد مقالات | 71,072 |
تعداد مشاهده مقاله | 125,680,934 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,911,298 |
گسترش یک روایت در منابع تاریخی و نقش آن در تصحیح و گزارشِ مصراعی از شاهنامه | ||
پژوهش های ایران شناسی | ||
مقاله 6، دوره 11، شماره 1، شهریور 1400، صفحه 79-94 اصل مقاله (284.87 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
نویسنده | ||
خلیل کهریزی* | ||
دانشآموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی رازی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران. | ||
چکیده | ||
داستانهای ملّی، در دورههای گوناگون، نقل و کتابت و بازنویسی شدهاند و از همین روی روایتهای مختلفی از آنها شکل گرفتهاست که بررسی آنها میتواند سیرِ دگرگونیِ روایتهای ملّی را به دست دهد. یکی از دگرگونیهای رایج در این روایتها گسترش آنهاست که گاه با هدفِ توضیح و تفسیر یک جمله یا بخشی از روایتِ اصلی، در قالبِ داستانی فرعی، انجام شدهاست. این داستانهای فرعی میتوانند به گشودن گرههای متنی نیز کمک کنند؛ زیرا درکِ تاریخی از یک جمله یا واژه را در قالبِ روایتی فرعی به دست میدهند. یکی از مواردِ گسترش روایت، داستانی است که در پارهای از منابع تاریخی در بحث از اصلاحاتِ مالی انوشیران آمدهاست. خطِ روایتِ شاهنامه و بیشتر تواریخ در اصلاحاتِ مالی انوشیروان چنین است که با اشارۀ کوتاهی به وضعیّت خراج در دورۀ پادشاهان پیشین، از آغاز شدنِ اصلاحات در روزگارِ قباد سخن میرود که با مرگِ او ناتمام میماند و انوشیروان این اصلاحات را ادامه میدهد. بعضی از تواریخ در این خط بُرشی زدهاند و پیش از آنکه سخن از اصلاحات انوشیروان را آغاز کنند، داستانی نقل کردهاند که بر پایۀ آن در روزگارِ قباد، یک زنِ روستایی، پیش از حساب و شمارشِ محصولِ درختان توسط مأمورانِ مالیاتی، به کودکش اجازه نمیدهد به میوه دست بزند. در این تواریخ، همین داستان سببِ دلسوزی قباد به حالِ رعیّت و انگیزۀ اصلی او برای اصلاحات مالی نمایانده شدهاست. جملۀ کانونیِ این روایت، «ممنوعیتِ دست زدن به میوه» است که در مصراعی از شاهنامه نیز به صورتِ «نه کس دست را سوی رسته پسود» بازتاب یافته و در چاپها و دستنویسهای این کتاب وضعیّتی آشفته دارد. در این مقاله، نخست، با کمکِ این روایتِ جنبی، دربارۀ ضبط و معنای درست این مصراع از شاهنامه سخن گفته شدهاست. پس از آن نیز دربارۀ اصالتِ نقلی و خاستگاهِ این روایت در بخش دوم مقاله بحث شده و بدین شکل یکی از نمونههای گسترش روایت در روایتهای ملّی نشان داده شدهاست. | ||
کلیدواژهها | ||
روایتهای ملّی؛ قباد؛ انوشیروان؛ اصلاحاتِ مالی؛ شاهنامه؛ تصحیح | ||
مراجع | ||
آیدنلو، سجاد،1394، دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامۀ فردوسی)، چاپ دوم، تهران، سخن.
ابن اثیر، علی بن محمد،1384، تاریخ کامل، ترجمۀ سیدمحمدحسین روحانی، چاپ سوم، تهران، اساطیر.
ابن بلخی،1385، فارسنامه، تصحیح و تحشیه گای لسترنج و رینولد الن نیکلسون، چاپ اوّل، تهران، اساطیر.
ابن مسکویه، احمد بن محمد،1379، تجارب الامم (المجلد الاول)، حققه و قدّم له الدکتور ابوالقاسم امامی، الطبعة الثانیه، طهران، دار سروش للطباعه و النشر.
اصفهانی، حمزه بن حسن،1346، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، چاپ اوّل، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
بلعمی، ابوعلی محمد،1392، تاریخ بلعمی، تصحیح ملکالشعرای بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی، چاپ پنجم، تهران، زوار.
البنداری، الفتح بن علی،1970، الشاهنامه، نظمها بالفارسیه أبوالقاسم الفردوسی، قارنها بالاصل الفارسیّ و أکمل ترجمتها فی مواضع و صححها و علّق علیها و قدّم لها الدکتور عبدالوهاب عزام، طهران، طبعه بالافست.
تجارب الأمم فی اخبار ملوک العرب و العجم،1373، تصحیح رضا انزابینژاد و یحیی کلانتری، چاپ اوّل، مشهد، دانشگاه فردوسی.
تفضّلی، احمد،1376، تاریخ ادبیّات ایران پیش از اسلام، چاپ اوّل، تهران، سخن.
ثعالبی، عبدالملک بن محمود،1385، شاهنامۀ ثعالبی، ترجمۀ محمود هدایت، چاپ اوّل، تهران، اساطیر.
خالقی مطلق، جلال،2537، «ابوعلی بلخی»، دانشنامۀ ایران و اسلام، ج 8، زیر نظر احسان یارشاطر، چاپ اوّل، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ص 1073 ـ 1078.
ــــــــــــــــــ،1386، «از شاهنامه تا خداینامه جستاری دربارۀ مآخذ مستقیم و غیر مستقیم شاهنامه (با یک پیوست: فهرست برخی متون از دست رفته به زبان پهلوی)»، نامۀ ایران باستان، ش 13 و 14، ص 3 ـ 120.
ــــــــــــــــ،1389، یادداشتهای شاهنامه، چاپ اوّل، تهران،مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خطیبی، ابوالفضل،1375، «نگاهی به کتاب نهایة الارب و ترجمۀ فارسی قدیم آن»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ پانزدهم، ش 4، ص 140 ـ 149.
ــــــــــــــ،1385، «کاتب خوشذوق و دردسر مصحّح»، دربارۀ شاهنامه (برگزیدۀ مقالههای نشر دانش 11)، چاپ اوّل، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ص 49 ـ 68.
ـــــــــــــــ،1396، «چرا داستان آرش کمانگیر در شاهنامه نیست؟»، نامۀ فرهنگستان، س 16، ش 1 (شمارۀ پیاپی 61)، پاییز، ص 143 ـ 161.
دینوری، احمد بن داود،1390، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، چاپ هشتم، تهران، نی.
راوندی، مرتضی، 1378، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، نگاه.
شاپور شهبازی، علیرضا، 1389، تاریخ ساسانیان: ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی، چاپ اوّل، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
الطبری، محمد بن جریر، بی تا، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت.
غفوری، فرزین،1397، سنجش منابع تاریخی شاهنامه، چاپ اوّل، تهران، میراث مکتوب.
فردوسی، ابوالقاسم،1970، شاهنامه، ج 8، تصحیح رستم علییف، زیر نظر ع. آذر، مسکو، آکادمی علوم اتحاد شوروی.
ـــــــــــــــــ،1379، شاهنامۀ فردوسی همراه با خمسۀ نظامی، چاپ عکسی از روی نسخۀ متعلق به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی مربوط به سدۀ هشتم هجری قمری، با مقدمۀ دکتر فتحاللّه مجتبایی، چاپ اوّل، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـــــــــــــ،1380، شاهنامه، تصحیح مصطفی جیحونی، چاپ سوم، اصفهان، شاهنامهپژوهی.
ـــــــــــــ،1386، شاهنامه، تصحیح ژول مول، به کوشش پرویز اتابکی، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
ـــــــــــ،1389 الف، شاهنامه، به کوشش جلال خالق مطلق، جلدهای ششم و هفتم با همکاری محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی، چاپ سوم، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـــــــــــ،1389 ب، شاهنامه، نسخهبرگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری (کتابخانۀ شرقی، وابسته به دانشگاه سنژوزف بیروت)، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار، نادر مطلبی.
کاشانی، با مقدمهای از جلال خالقی مطلق، چاپ اوّل، تهران، طلایه.
ـــــــــــ،1390، نامۀ باستان، ج 9، ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی از میرجلالالدّین کزّازی، چاپ دوم، تهران، سمت.
ـــــــــــــ،1391، شاهنامه، تصحیح محمد نوری عثمانوف و دیگران، زیر نظر مهدی قریب، تهران،
سروش با همکاری دانشگاه خاورشناسی مسکو.
ـــــــــــــ،1393، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، چاپ اوّل، تهران، سخن.
قزوینی، محمد،1362، «مقدمۀ قدیم شاهنامه»، هزارۀ فردوسی، تهران، دنیای کتاب، ص 151 ـ 176.
قمی، حسن بن محمد بن حسن، 1385، تاریخ قم، ترجمۀ حسن بن علی بن عبدالملک قمی، تصحیح محمدرضا انصاری قمی، قم، کتابخانۀ آیتالله مرعشی.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی،1384، زینالاخبار، به اهتمام رحیم رضازاده ملک، چاپ اوّل، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نهایة الارب فی اخبار الفرس و العرب، 1375، به کوشش محمدتقی دانشپژوه، چاپ اوّل، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مجملالتواریخ و القصص، 1389، تصحیح و تحشیۀ ملکالشعرای بهار، چاپ اوّل، تهران، اساطیر.
مستوفی، حمدالله، 1377، ظفرنامه به انضمام شاهنامۀ فردوسی، چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی مورخ 807 هجری به شمارۀ or.2833 به خط محمود الحسینی، زیر نظر نصرالله پورجوادی و نصرتالله رستگار، چاپ اوّل، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
مسعودی، علی بن حسین، 1365، التنبیه و الاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
مینوی، مجتبی،1386، فردوسی و شعر او، چاپ چهارم، تهران، توس. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 474 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 328 |