علل وقوع زلزله از نگاه متقدمان دورۀ اسلامی (اواخر قرن دوم تا یازدهم) و کیفیت توجه به ‌مخاطرات آن

[1]. ابن‌القاسم، یحیی‌بن‌الحسین‌بن القاسم‌بن‌محمد (1968م)، غایت‌الأمانی فی أخبارالقطرالیمانی، تحقیق سعید عاشور (1و2): القاهره، ج1،ص308.

[2]. ابن‌الدیبع، عبدالرحمن بن‌علی (1977م). قره‌العیون بأخبارالیمن المیمون، تحقیق محمدبن علی الأکوع، المطبة السلفیة، القاهره، ج1، ص362.

[3]. ابن‌بطریق، یحیی (1967م)‌. الآثارالعلویه، ترجمه متئورولوگیکای ارسطو، به‌کوشش کازیمیر پترایتس، بیروت، ص74.

[4]. ابن‌رشد، محمدبن‌احمد (1994م). رساله الآثار العُلویه، مقدمه و تصحیح و تعلیق، رفیق‌العجم و جیرار جهامی، چ اول، بیروت: دارالفکر اول، ص64، 122.

[5]. ابن‌سهلان ساوی، زین‌الدین عمر (1337ش). آثار علوی الرساله السنجریه فی الکائنات العنصریه، دیباچه و تصحیح و حواشی به کوشش محمد تقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین، ص43، 44.

[6]. ابن‌سینا (1404ق)، الشفاء (الطبیعیات)، 3ج، ج2، تحقیق سعید زاید و...، قم: مکتبة آیه‌الله المرعشی النجفی، ص15،16،17،18،19.

[7]. ابن‌سینا (1400ق). عیون‌الحکمة (رسائل ابن‌سینا )، قم: انتشارات بیدار، ص۲۳.

[8]. ابن‌سینا (1379ش). النجاة، مصحح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ، ص۳۱۳-314.

[9]. ابن‌کمونه، سعدبن‌منصور (1378ش). الکاشف (الجدید فی‌الحکمة)، محقق، ناجی اصفهانی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ص ۲۴8،247.

[10]. ابن‌ندیم، ابی‌الفرج محمدبن ابی‌یعقوب اسحاق(1971م). الفهرست، شرح و تعلیق، یوسف علی طویل، بیروت: دارالکتاب العلیمه، ص421.

 [11]. ابوریده، محمد عبدالهادی (1950م). رسائل الکندی الفلسفیة «رسالة الکندی فی کمیة کتب أرسطوطالیس و ما یحتاج الی‌ها فی تحصیل الفلسفة»، القاهرة، ص368.

 [12]. الغنیم، عبدالله‌یوسف (2002م) سجل الزلازل العربی، طبع1، الکویت: الجمعیة الجغرافیة الکویتیة، موسسه الکویت للتقدم، ص22-21 ،350.

[13]. بغدادی، ابوالبرکات (1373ش) المعتبر فی‌الحکمة، 3ج، ج2و3چاپ دوم، اصفهان: دانشگاه اصفهان، ص221-222.

[14]. اخوان‌الصفا (1387ش). مجمل‌الحکمۀ (ترجمه گونه‌ای کهن از رسائل اخوان‌الصفا)، به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص167-170.

[15]. اخوان‌الصفا (1412ق). الرسالة الخامسة من الجسمانیات الطبیعیات فی بیان تکوین المعادن (رساله 18)، ج۲، چاپ اول، بیروت، ص۹1.

[16]. اخوان‌الصفا (1412ق). الرسالة التاسعة و الثلاثون من رسائل،4ج، ج3، چاپ اول، بیروت: الدارالإسلامیة، ص۳۲۵.

[17]. ارسطو (‌1388ش). آثار علوی، مترجم اسماعیل سعادت، چاپ اول، تهران:انتشارات هرمس، ص9-‌10،148،152به‌بعد.

[18]. اسفزاری، خواجه ابوحاتم مظفربن اسماعیل(2536ش). آثار علوی، به‌تصحیح و تحشیه محمدتقی مدرس‌رضوی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ص12-13.

[19]. الخزرجی، علی‌بن‌الحسن(1981م). العسجد المسبوک فیمن ولی الیمن من‌الملوک (ط2مصورة)، دمشق: دارالفکر، ج2،ص131،310-311.

[20]. الجزار، ابوالحسن علی بن‌محمد(1947م) تحصین المنازل من هول الزلازل، مقدمة المحقق مصطفی انور طاهر، القاهرۀ: مجلة حولی‌ات إسلامیة، ص139-140،143.

[21]. العیدروسی، محی‌الدین عبدالقادربن‌شیخ‌بن‌عبدالله (1985م). تاریخ‌النورالمسافر، بیروت: دارالکتب‌العلمیه، ص50.

[22]. امیران حسینی اصفهانی، غیاث الدین علی‌بن علی(1393ش). دانشنامۀ جهان، تحقیق و تصحیح نیکی ایوبی‌زاده، چاپ، اول، تهران: کتابخانۀ موزه و اسناد مجلس شورای اسلامی، ص70.

[23]. بربریان، مانوئل(1369ش). «انگاره باد زندانی، یونانی است یا ایرانی؟»، ایران‌شناسی، سال2، ش4، ص834.

[24]. برجیان،حبیب، زمستان(1385ش). «زمین‌لرزه در پندار و اندیشه‌ایرانی»، نامۀ فرهنگستان، ،ش32، ص8-24.

[25]. بهمنیاربن‌مرزبان(1375). التحصیل، مصحح: مطهری، مرتضی. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ص۷۱۷-718.

[26]. بیرونی، ابوریحان(1362ش). التفهیم لاوائل صناعۀ التنجیم، چاپ جلال‌الدین همائی، تهران، ص504.

[27]. پلوتارک/ فلوطرخس (1954م). الآراءالطبیعیة، ترجمة قسطا بن لوقا، همراه فی النفس ارسطو، به‌کوشش عبدالرحمان بدوی، بیروت/کویت، ص151-152.

[28]. جابربن‌حیان(2009م). رسائل، پاریس: دار بیبلیون، ص۹۶.

[29]. جابربن‌حیان (1971م). ثلاثون کتاباً و رسالۀ ًفی الکیمیاء والإکسیر والفلک والطبیعیة، إعداد، احمد فرید المزیدی، بیروت: دارالکتب العلمیه،ص290.

[30]. دَفّاع، علی‌عبدالله؛ و شوقی، احمد (1382ش). مشاهیر فیزیک، مترجم رضا محمدزاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص136.

[31]. رازی، شهمردان‌بن ابی‌الخیر (1362ش). نزهت‌نامه علایی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ص444-445.

[32]. زارع، مهدی؛ رحمانی، رؤیا؛ و هاشمی، احمد (بهار 1394ش). تحلیل خطر زمین‌لرزه و تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی شتاب در محدوده جزیره خارک، مخاطرات محیط طبیعی، شمارۀ 5، ص 2-1.

[33]. زارع، مهدی (1398). تولد یک علم، روزنامه شرق، شمارۀ3607، پنج شنبه ۵ دی. به این نشانی:

 https://sharghdaily.com/fa/Main/Detail/255715

[34]. زارع، مهدی (تابستان 1395). چرا دانش مخاطرات؟، مدیرت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دوره 3، شمارۀ 2 ، ص91 -92.

[35]. سهروردی، شیخ اشراق (1373). حکمت‌الاشراق، در مجموع مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص195.

[36]. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن (1987م). کشف الصلصلة عن وصف الزلزلة، تحقیق محمد کمال‌الدین عزالدین، قاهره: عالم‌الکتب. ص135-136.

 [37]. شمس‌الدین آملی، محمدبن‌محمود (1381ش). نفائس‌الفنون فی عرائس‌العیون، مصحح ابوالحسن شعرانی و ابراهیم میانجی، ج2، تهران: اسلامیه، ص541.

[38]. شهرزوری، شمس‌الدین محمدبن محمود (1383ش). رسالة فی العلوم الطبیعیة (الشجرة الإلهیة)، مصحح: نجفقلی حبیبی، 3ج، ج2، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ص۴۹، 296-۲۹۷.

[39]. شیروانی، محمدبن‌حسن(1033-1098ق). آثارعلوی-کائنات‌جو، نسخه خطی فارسی تهران،کتابخانه مجلس شورای ملی، شمارۀ ف. 1937.

[40]. عضدالدین ایجی، عبدالرحمان‌بن‌احمد (1325ق- 1907م). شرح المواقف، شارح، جرجانی، علی‌بن‌محمد،مصحح: نعسانی حلبی، محمد، محشی:سیالکوتی، عبدالحکیم‌بن‌شمس‌الدین و چلبی و حسن‌بن‌محمد،8ج، ج7، قم:الشریف‌الرضی، ص۲۱۸.

[41]. علامه حلی (1337ش). إیضاح المقاصد، سایر پدیدآورندگان کاتبی قزوینی، علی‌بن عمر مصحح، منزوی، علی نقی. تهران: نشردانشگاه تهران، ص۳۵۶.

[42]. علامه حلی (1387). الأسرار الخفیة فی العلوم العقلیة، پدیدآورندگان: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. مرکز احیای آثار اسلامی، قم: بوستان کتاب، ص۳۵۹.

[43]. غفاری، محمدخالد (1380). فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ‌اشراق، چ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ص157.

[44]. فخر رازی، محمدبن‌عمر (1370). مباحث‌المشرقیة، ج2، چ دوم، قم: انتشارات بیدار، ص205-207.

[45]. قاسمی، حمید و گروه مؤلفین(1399). مرجع پژوهش، چاپ اول، ویراست هفدهم، اندیشه آرا، ص 309-310.

[46]. قزوینی، زکریا (1340ش). عجایب المخلوقات (فارسی)، تصحیح و مقابله نصرالله سبوحی، تهران: کتابخانه و چاپخانه مرکزی ناصرخسرو، ص154.

[47]. قزوینی، زکریا (1973م). عجائب‌المخلوقات (عربی)، تصحیح فارق‌سعد، الطبعۀ‌الاولی بیروت: دارالافاق الجدیده، ص198.

[48]. قطب‌الدین‌شیرازی، محمودبن مسعود (1369ش). درة‌التاج، تصحیح سیدمحمد مشکوة، چ سوم، ج3و4، تهران: حکمت، ج 4،ص656،655، 107، ج3، ص۲۱۲-213.

[49]. قهرودی تالی، منیژه (زمستان 1395ش). «چرا دانش مخاطرت (ضرورت استفاده از دیدگاه ژئوفرکتال در ردیابی مخاطرات)؟»، مدیرت مخاطرات محیطی، دورۀ 3، شمارۀ 4، ص 198.

[50]. کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1380ش). مجموعه رسائل و مصنفات، مقدمه و تصحیح و تعلیق مجید هادی‌زاده، چ دوم، تهران: میراث مکتوب، ص293.

[51]. کرامتی، یونس (1387ش). جایگاه ابوحاتم اسفزاری و ابن‌خمار در سنت آثارعلوی دورۀ اسلامی، تاریخ علم، شمارۀ 6، ص 111-112.

[52]. کرامتی، یونس (شهریور1390ش). «مروری بر آثار ایرانیان در زمینه آثار علوی»، کتاب ماه علوم وفنون، دورۀ دوم، سال پنجم، شمارۀ 5، ص 24 و28.

[53]. کرامتی، یونس (1378ش). آثار دانشمندان ایرانی دربارۀ آثار علوی و تأثیر نظریات طبیعی‌دانان یونانی بر آنها، تاریخ علم در اسلام و نقش دانشمندان ایرانی، به‌کوشش محمد علی شعاعی و محسن حیدرنیا، تهران ، ص200-220 و 228-240.

[54]. گواهی، عبدالرحیم (زمستان1393ش). (چرا دانش مخاطرات؟2)، مخاطره‌شناسی و آینده‌پژوهی، دانش مخاطرات، دوره 1، شمارۀ 2 ، ص 127.

[55]. لاری، محمد مصلح‌الدین (قرن10). حاشیه بر هیأت قوشچی، نسخه خطی، تهران: مدرسه سپهسالار، ش7426، ص150.

[56]. مسعودی مروزی، شرف‌الدین (1377ش). رساله آثارعلوی، به‌کوشش محمد تقی دانش پژوه، تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین، ص118.

[57]. مصاحب، غلامحسین(1383ش). دایرة‌المعارف فارسی، ج1،‌ تهران: امیرکبیر و شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ص1176.

[58]. مطر، أنیس (دیماه 1395، اسفند 1395، تیرماه 1396). «زلزله و دلایل بوقوع پیوستن آن از دیدگاه بوعلی سینا»، مترجم إسراء مبارکه، نشریه لذت فیزیک، شمارۀ 41 و 42 و43، ص4.

[59]. مطیعی لنگرودی، حسن (ا1396). چرا دانش مخاطرات؟ (ضرورت پرداختن به‌مخاطرات انسانی؛ بیکاری). مدیریت مخاطرات محیطی، (دانش مخاطرات سابق) دوره 4 شمارۀ 2 ، ص 1.

[60]. معتمد، احمد (1367ش). زمین‌شناسی عمومی. چ دوم: انتشارات دانـشگاه تـهران، ص317.

[61]. مقدسی، مطهربن‌طاهر(1901م). البدء و التاریخ، به‌کوشش کلمان هوار، ج 2، پاریس، ص36-37.

[62]. مقیمی، ابراهیم (1396ش). «چرا دانش مخاطرات (مخاطره‌شناسی امری فطری است)؟»، مدیریت مخاطرات محیطی، دوره 4 شمارۀ 1، ص 1.

[63]. مقیمی، ابراهیم (1395ش). «چرا دانش مخاطرات (دیدگاهی جدید برای درک مخاطرات)؟»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 3، شمارۀ 3، ص 196.

[64]. منصوریان، علی (1395ش). «چرا دانش مخاطرات؟، (تأکیدی بر لزوم پژوهش و همکاری‌های بین‌رشته‌ای برای شناخت بهتر مخاطرات و توسعه)»، مدیریت مخاطرات محیطی، دورۀ 3، شمارۀ 1، ص 1.

[65]. مولانا، جلال‌الدین بلخی (1376ش). مثنوی معنوی، به‌کوشش و اهتمام رینولد الین نیکلسون، چ پنجم، تهران: طلوع، ص 693-694.

[66]. هاشمی لشنلو، میرحمید؛ و موسوی، آرش (تابستان1399ش). «تبیین علل وقوع زلزله در آثار ابن‌سینا و تأثیرپذیری قطب‌الدین شیرازی و شیروانی از آن»، نشریۀ تاریخ فلسفه، سال یازدهم، شمارۀ اول، ص 96.

[67]. هروی، محمد شریف نظام‌الدین احمد (1363ش). انواریه (ترجمه و شرح حکمت الاشراق سهروردی)، مقدمۀ حسین ضیائی، چ دوم، تهران: امیر کبیر، ص107، 105-104.

[68]. همدانی (طوسی)، محمدبن‌محمود (1375ش). عجایب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات، ویراستار جعفر مدرس صادقی، چ اول، تهران: نشر مرکز، ص163.

]69[. Ambraseys, N.N. & C.P. Melville. (2005). A History of Persian Earthquakes,

Cambridge, New York, p.3.

]70.[ Ben-Menahem, Ari, (1995)."A Concise History of Mainstream Seismology: Origins, Legacy, and Perspectives" (PDF). Bulletin of the Seismological Society of America Vol. 85, No. 4. pp. 1201-1202-1204-1206- 1207–1225.

]71.[ Kant, Immanuel. (2012). Edited by Eric Watkins, University of California, SanDiego. Cambridge University Press, DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139014380.009, pp. 327-336.

]72[. Lettinck, Paul. (1999). Aristotle's Meteorology and Its Reception in the Arab World: With an Edition and Translation of Ibn Suwār's Treatise on Meteorological Phenomena and Ibn Bājja's Commentary on the Meteorology: Brill, pp: 212,213,209,210.

]73[. Michell, John. (2012). The History and Philosophy of Earthquakes Accompanied by John Michell's Conjectures Concerning the Cause, and Observations upon the Phenomena of Earthquakes, Cambridge University Press, ISBN: 9781108059909.

]74[. Oldroyd, David; Amador, Filomena; Kozak, Jan; Carneiro, Ana; & Pinto, Manuel (2007). “The Study of Earthquakes in the Hundred Years Following the Lisbon Earthquake of 1755”, Earth Sciences History: Journal of the History of the Earth Sciences Society, 26(2)

DOI: 10.17704/eshi.26.2.h9v2708334745978.

]75[. Petraits, C. (1966). The Arabic Version of Aristotale's Meteorology, Beirut, pp. 53-57.

]76[. Rosenthal, F. (2003). The Classical Heritage in Islam: Routledge, pp.180-181.

]77[. Udías Agustín, Arroyo, Alfonso López, (2008). “The Lisbon earthquake of 1755 in Spanish Contemporary Authors”, In Mendes-Victor, Luiz A; Oliveira, Carlos Sousa; Azevedo, João; Ribeiro, Antonio, revisited. 2008, Springer. ISBN: 9781402086090. p. 14