نانو تکنولوژی یک شاخه رو به رشد از علم بوده که در زمینه‌های مختلف از زندگی در جهان گسترش یافته است. منظور از مقیاس نانو ابعادی در حدود 1 تا 100 نانومتر است. یکی از نمونه‌های نانو، ترکیبات نانو نقره می‌باشد که در الکترونیک، صنعت ساختمانی و تکنولوژی شیمیایی و در داروسازی به‌عنوان یک عنصر ضد باکتریایی و ضد قارچی تأثیرگذار است (20). اندازه کوچک SNP در حالت جامد یا کلوئیدی، اثرات بالای ضد میکروبی را به نسبت نمک‌های نقره نشان داده است (21، 8). SNP می‌تواند رشد و تکثیر باکتری و قارچ را با باند کردن DNA آن‌ها مهار کرده و تنفس سلولی آن‌ها را با مسدود کردن آنزیم‌های تنفسی و مؤلفه‌های سیستم انتقال الکترون سرکوب نماید؛ همچنین عملکرد غشای میکروبی را با اتصال به سطح باکتری تغییر می‌دهد (28). گزارش شده است که استفاده‌ مداوم از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان پروموتورهای رشد، ابقاء آن را در بافت‌های حیوان تقویت می‌نماید و در نتیجه مصرف محصولات دامی، فرآیندهای مقاومت آنتی‌بیوتیکی را به‌طور بالقوه‌ای افزایش می‌دهد (22). لذا، ترکیبات نقره، به‌عنوان جایگزین بالقوه‌ی برخی از افزودنی‌های خوراک مانند اسیدهای آلی، الیگوساکاریدها، عصاره‌های گیاهی و غیره ظاهر گردید و چالش اصلی ایمنیت استفاده از یک افزودنی در تغذیه طیور، نقش مؤثر آن به‌عنوان عامل ضد میکروبی است (13).

SNP عمدتاً در ژژنوم توسط انتقال فعال جذب می‌شوند. به دلیل میل ترکیبی بالای SNP به گروه‌های سولفوهیدریل (–SH)، در گردش خون به آلبومین و متالوتیونین‌ها متصل می‌شود (25). Taghizadeh و همکاران در سال 2011 گزارش کردند که استفاده از SNP در خوراک در مقایسه با استفاده در آب آشامیدنی تأثیری بیشتری داشته است. به‌طور‌کلی، استفاده از هر دو روش خوراکی و آشامیدنی، هیچ‌گونه تأثیر منفی بر عملکرد مرغ‌های تخم‌گذار نداشته است (35).

بهبود عملکرد تولیدمثلی بلدرچین‌های مولد به‌واسطه‌ی تزریق SNP در آب آشامیدنی گزارش شده است (10). اگرچه مطالعات محدودی در ارتباط با تأثیر SNP در پرندگان انجام شده، اما مطالعه‎ای راجع به اثر SNP در آب آشامیدنی روی پارامترهای تولید‌مثلی بلدرچین ژاپنی انجام نشده است. لذا هدف از مطالعه حاضر، بررسی اثر SNP بر عملکرد تولیدی و تولید‌مثلی در بلدرچین ژاپنی مولد بود.

مواد و روش کار

در مطالعه حاضر، تعداد 96 قطعه بلدرچین ژاپنی در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تیمار و شش تکرار و هر تکرار شامل چهار قطعه پرنده (سه پرنده ماده و یک پرنده نر) به داخل قفس‌های تخم‌گذاری منتقل شدند. دسترسی پرندگان به آب و خوراک آزاد بوده و مراقبت‌های لازم تا حد امکان مطابق با روش‌های توصیه شده تجاری صورت گرفت. پرندگان آزمایشی از شروع تا پایان دوره، مقادیر صفر، 4، 8 و 12 پی‌پی‌ام SNP را دریافت نمودند. SNP (نانوسید L2000، مایع کلوئید، شماره کالا: 357) از کمپانی نانو نصب پارس (تهران، ایران) خریداری شد. در مطالعه حاضر سطوح مختلف نانو‌ذره توسط رقیق‌سازی نمونه از پودر نانوسید انجام گرفت.گروه‌های آزمایشی به‌صورت آشامیدنی در اختیار پرندگان قرار گرفت. به‌منظور کاهش اثرات وزن بدن و وضعیت فیزیولوژیک، فقط پرندگان با وزن مشابه (120 تا 130 گرم) استفاده شدند. پرندگان در سالن پرورش با دمای 25 درجه سانتی‌گراد و دوره نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی پرورش یافتند. در طول دوره آزمایش، پرندگان دسترسی آزاد به آب و خوراک داشتند. جیره غذایی بر پایه ذرت و سویا و مطابق احتیاجات مواد مغذی توصیه شده به‌وسیله (1994) NRC برای کل دوره آزمایش تنظیم شد. ترکیب جیره غذایی در طول دوره آزمایش در جدول 1 ارائه شده است.

اجزاء لاشه: در پایان دوره آزمایش (20 هفتگی)، پس از اعمال محدودیت غذایی حدود 6 ساعت، وزن‌کشی با ترازوی دیجیتالی با دقت 01/0 گرم انجام شد. اندازه‌گیری صفات مربوط به لاشه‌ی 3 قطعه بلدرچین از هر تکرار بعد از ذبح و پرکنی و تفکیک لاشه صورت گرفت و قسمت‌های مختلف لاشه نیز با ترازوی دیجیتالی توزین شدند. درصد اجزای لاشه بر حسب وزن زنده محاسبه گردید.

تولید تخم: تخم‌ها جمع‌آوری شده و تولید تخم بر اساس روز مرغ اندازه‌گیری شد. سپس تولید تخم به‌طور روزانه در همان زمان ثبت گردید.

صفات کمی و کیفی تخم: صفات کمی و کیفی تخم در این مطالعه شامل وزن زرده، وزن سفیده، وزن آلبومین، وزن پوسته، ضخامت پوسته، سطح و حجم تخم بود که به‌صورت روزانه توزین شدند. استحکام پوسته با استفاده از دستگاه مقاومت سنج الکتریکی، ضخامت پوسته تخم‌ها با استفاده از ریزسنج (FE20) ساخت آلمان با دقت  01/0 میلی‌متر در وسط تخم و در سه نقطه پوسته در فواصل مناسب دو انتهای تخم اندازه‌گیری شد.

باروری و جوجه درآوری: برای اندازه‌گیری درصد باروری و جوجه درآوری، از نسبت جوجه‌های از تخم خارج شده (سالم و غیرسالم) به‌کل تخم‌های گذاشته شده در هر پرنده استفاده شد؛ بدین منظور، تخم‌های تولیدی به‌صورت هفتگی (هفته‌های اول تا هشتم) جمع‌آوری شدند و پس از انجام عملیات بهداشتی و ضدعفونی با گاز فرمالدئید، در داخل دستگاه جوجه‌کشی (ستر) قرار گرفتند. تخم‌ها به مدت 14 روز درون ستر با دمای 5/37 درجه سانتی‌گراد و رطوبت 70 درصد و چرخش اتوماتیک با تشکیل زاویه 45 درجه به راست و چپ هر 30 دقیقه یک بار قرار گرفتند. پس از آن تخم‌ها برای مدت 3 روز به دستگاه هچری با دمای 37 درجه سانتی‌گراد و رطوبت 75 درصد انتقال داده شدند؛ پس از اتمام دوره جوجه‌کشی، تخم‌های تفریخ نشده شکسته شده و بر اساس مشاهده یا عدم مشاهده جنین، درصد باروری برای هر بلدرچین ماده محاسبه شد.

آنالیز آماری: داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه آماری قرار گرفتند. در صورت معنی‌دار بودن اثرات مربوطه، آنالیز میانگین مربوط به اثرات ساده با آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح احتمال 05/0P˂ انجام گرفت.

نتایج

اجزاء لاشه: افزودن SNP به آب آشامیدنی بر وزن زنده و درصد وزن نسبی اندام‌های مختلف پرندگان در جدول 2 نشان داده شده است. اثر گروه‌های آزمایشی بر وزن بدن معنی‌دار نشد (05/0P>). روند مشابهی برای وزن نسبی سنگدان نیز مشاهده گردید. از سوی دیگر، افزودن SNP به آب آشامیدنی بر وزن قلب و طحال پرندگان اثر معنی‌داری نداشت (05/0P>).

نتایج جدول 1 بیانگر آن است که بطن چپ در گروه آزمایشی 8 پی‌پی‌ام SNP، وزن نسبی بالاتری را در مقایسه با گروه آزمایشی شاهد نشان داد (05/0P<)، همچنین، وزن نسبی کبد و کلیه به ترتیب در گروه‌های آزمایشی 4 و 8 پی‌پی‌ام SNP در مقایسه با گروه شاهد بیشتر بود. بیشترین وزن نسبی ژژنوم در گروه آزمایشی 8 پی‌پی‌ام SNP مشاهده شد (05/0P<). نتایج مطالعه حاضر نشان داد که وزن نسبی روده بزرگ در گروه آزمایشی 8 پی‌پی‌ام SNP در مقایسه با گروه شاهد بالاتر بود (جدول 1). همچنین وزن نسبی پیش‌معده در پرندگان دریافت‌کننده SNP در مقایسه با گروه شاهد افزایش پیدا کرد (05/0P<).

تولید تخم: نتایج مربوط به اثر سطوح مختلف SNP بر تولید تخم در جدول 3 ارائه شده است. تولید تخم (هفته‌های اول تا سوم) در پرندگان دریافت‌کننده SNP در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافت (05/0P<). نتایج نشان داد که به‌استثناء هفته پنجم که وزن تخم در گروه آزمایشی 12 پی‌پی‌ام SNP بالاتر بود اما در هفته‌های اول تا سوم، وزن تخم در گروه شاهد به‌طور معنی‌داری افزایش یافت (05/0P<). در کل می‌توان بیان نمود که علی‌رغم افزایش وزن تخم در گروه شاهد، اما وزن جوجه در گروه‌های 4، 8 و 12 پی‌پی‌ام SNP در مقایسه با شاهد روند افزایشی پیدا کرد (05/0P<).

خصوصیات کمی و کیفی تخم: نتایج اثر گروه‌های آزمایشی بر صفات کمی و کیفی تخم در جدول 4 نشان داده شده است. وزن نسبی زرده در پرندگان دریافت‌کننده 4 و 8 پی‌پی‌ام SNP در مقایسه با گروه شاهد افزایش یافت (جدول 4). اثر گروه‌های آزمایشی مختلف بر وزن آلبومین تخم معنی‌دار شد (05/0P<)؛ به‌طوری‌که، گروه‌های 4، 8 و 12 پی‌پی‌ام SNP وزن آلبومین کمتری را در مقایسه با گروه شاهد نشان دادند (جدول 2). اثر گروه‌های آزمایشی حاوی SNP بر نسبت زرده/آلبومین در مقایسه با گروه شاهد تفاوت معنی‌داری را نشان داد (05/0P<). وزن آلبومین در گروه‌های دریافت‌کننده SNP در مقایسه با شاهد به‌طور قابل‌توجهی کاهش پیدا کرد (05/0P<). ضخامت پوسته تخم در پرندگان دریافت‌کننده گروه‌های آزمایشی 4، 8 و 12 پی‌پی‌ام SNP در مقایسه با گروه شاهد کاهش یافت (05/0P<). شاخص شکل تخم اختلاف معنی‌داری را در بین گروه‌های آزمایشی مختلف نشان داد (05/0P<)؛ به‌طوری‌که، بیشترین شاخص تخم در گروه شاهد و کمترین نیز مربوط به 4 پی‌پی‌ام SNP بود. حجم و سطح تخم پرندگان تحت تأثیر گروه‌های آزمایشی قرار نگرفت.

باروری و جوجه درآوری: نتایج مربوط به درصد باروری و جوجه درآوری در جدول 5، نشان داده شده است. درصد باروری به‌طور معنی‌داری تحت تأثیر گروه‌های آزمایشی قرار گرفت؛ به‌طوری‌که، درصد باروری در تخم پرندگان دریافت‌کننده سطوح مختلف SNP، روند افزایشی را در مقایسه با گروه شاهد نشان دادند (05/0P<). اثر سطوح مختلف SNP بر درصد جوجه درآوری تخم پرندگان معنی‌دار نبود، اما نتایج گروه‌های 8 و 12 پی‌پی‌ام SNP، درصد جوجه درآوری بالاتری را نشان داد.

بحث

نقره و نمک‌های نقره در سراسر بدن توزیع و در آن‌ها تجمع می‌یابند و اثرات سمی را در اندام‌ها و بافت‌ها نشان می‌دهند (27). با این حال گزارش شده است که سمیت عنصر نقره به شکل نانو ذرات می‌تواند تقلیل یابد (30). اثر SNP بر وزن لاشه و اوزان نسبی اندام‌ها در جدول 4 نشان داده شده است. وزن بدن در پرندگان دریافت‌کننده SNP تغییر معنی‌داری پیدا نکرد. گزارش شده است که نقره در فرم نانو ذرات (5، 15 و 25 پی‌پی‌ام/کیلوگرم) فاقد اثر معنی‌دار بر افزایش وزن جوجه‌های گوشتی می‌باشد (2) که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد. Sawosz و همکاران در سال 2007، وزن بدن آغازین 40 گرم در بلدرچین ژاپنی را بعد از 12 روز تغذیه SNP بین 9/98 تا 2/102 گرم گزارش کردند (29). در مطالعه‌ای دیگر، بهبود وزن بدن جوجه‌های گوشتی تغذیه شده با جیره‌های SNP معنی‌دار گزارش شده است (5) که مخالف با نتایج مطالعه حاضر است و این عمل ممکن است به دلیل اثر نقره یونی روی باکتری‌های مضر در روده کوچک و در نهایت جذب بهتر مواد مغذی باشد. روند مشابهی برای وزن نسبی سنگدان در مقایسه با گروه شاهد مشاهده شد. استفاده از SNP در جیره‌های آلوده شده به آفلاتوکسین در جوجه‌های گوشتی منجر به بهبود عملکرد پرندگان شده است (31). از سوی دیگر افزودن SNP به آب آشامیدنی بر وزن، قلب و طحال تأثیری نداشت. در مقایسه با گروه آزمایشی شاهد، اثرSNP  بر میزان چربی شکمی معنی‌دار نشد. به همین ترتیب،Ahmadi  و Rahimi در سال 2011 گزارش کردند که سطوح 4، 8 و 12 میلی‌گرم در هزار لیترSNP  باعث افزایش وزن روده کوچک در مقایسه با گروه شاهد شد و تأثیر معنی‌داری بر افزایش وزن کبد نداشت (3) که مخالف با نتیجه مطالعه حاضر است.

تحقیقات نشان داده است که استفاده از SNP در سطوح 8/0 و 6/1 پی‌پی‌ام بر عملکرد و خصوصیات لاشه جوجه‌های گوشتی بدون تأثیر معنی‌دار بوده است (38). وزن پایین بورس فابرسیوس و افزایش وزن طحال در جیره‌های حاوی SNP مشاهده شده است (2).  Felehgariو همکاران در سال 2013 بیان کردند که SNP به‌طور قابل توجهی وزن روده کوچک و کبد را افزایش داد اما اثری بر وزن قلب، سنگدان، پیش معده و پانکراس نداشت (12). درحالی‌که، Andi و همکاران در سال 2011 گزارش کردند که نقره (به‌ویژه در شکل نانو ذرات) دارای اثرات منفی روی وزن نسبی کبد است (5). در این رابطه گزارش شده که یون‌های نقره میل ترکیبی بالایی را برای سلول‌های کبد نشان می‌دهند (9)، که احتمالاً کاهش وزن کبد بدین سبب بوده است. آسیب SNP به سلول‌های مغزی (17) و سلول‌های کبدی (16) نیز گزارش شده است. این نتایج ممکن است ناشی از اثر SNP بر جمعیت میکروبی باشد و احتمالاً نسبت بین ارگانیسم‌های بیماریزا و غیر بیماریزا در سکوم تغییر پیدا کند. امروزه، SNP می‌تواند به‌عنوان یک افزودنی خوراکی در تغذیه خوک استفاده شود (13).

پرندگان تخم‌گذار برای حفظ حداکثر تولید به کبد نرمال نیاز دارند زیرا که این اندام حیاتی، محل تشکیل لیپید زرده است. عوامل مختلفی مانند مصرف خوراک (کیفی و کمی)، مصرف آب، شدت و مدت زمان دریافت نور، انگل و بیماری، سموم و عوامل محیطی می‌تواند تولید تخم در پرندگان را تحت تأثیر قرار دهد. کاربرد SNP برای مدت زمان طولانی در مزارع مرغ تخم‌گذار یا مادر گوشتی ممکن است دارای عوارض جانبی بر پرندگان ماده و عملکرد تولیدمثلی آن‌ها باشد. بنابراین، ما فرض می‌کنیم که SNP ممکن است تولید تخم در بلدرچین تخم‌گذار را به‌عنوان یک مدل آزمایشگاهی تحت تأثیر قرار دهد. میزان تولید به‌صورت هفتگی و با تعیین روز مرغ در پرندگان دریافت‌کننده سطوح 4، 8 و 12 پی‌پی‌ام SNP در مقایسه با گروه شاهد در طی هفته‌های اول تا چهارم کاهش یافت.

سطوح 4، 8 و 12 پی‌پی‌ام SNP موجب کاهش معنی‌دار وزن زرده در مقایسه با گروه شاهد گردید؛ درحالی‌که، اثر معنی‌داری بر وزن تخم و شاخص‌های عرض و پوسته تخم ایجاد نکردند. یافته‌های مطالعه حاضر گواه بر این ادعاست که کاهش تولید تخم در بلدرچین‌هایی دریافت‌کننده گروه‌های آزمایشی حاوی SNP ممکن است به دلیل اثرات سمی روی سلول‌های اصلی کبد باشد. این ایده با مطالعات برخی از محققین موافق است که گزارش کرده‌اند SNP منحصراً آسیب کشنده را در سلول‌های اصلی کبد موجب می‌شود (7،16).

نتایج مطالعه نشان داد که پارامترهای باروری و جوجه درآوری در پرندگان دریافت‌کننده SNP در مقایسه با گروه شاهد بهبود یافت؛ این نتیجه موافق با مطالعاتی است که نشان دادند تغذیه SNP در بلدرچین (10)، ماهی (33) می‌تواند بر روی زنده‌مانی تخم و جوجه درآوری اثرات مثبتی داشته باشد که احتمالاً به دلیل مهار رشد و تکثیر میکروارگانیسم‌های بیماریزای بالقوه به‌واسطه مصرف SNP باشد. همچنین نرخ بالاتر زنده‌مانی تخم و جوجه درآوری حاصل شده در مطالعه‌ Soltani و همکاران در سال 2011 ممکن است به دلیل انتشار آهسته و مداوم یون‌های نقره و لذا فراهم نمودن فعالیت ضد میکروبی مناسب باشد (33)؛ اما در مطالعه‎های دیگری نیز نرخ باروری کمتر در ماهی قزل‌آلای تغذیه شده با SNP مشاهده گردید (19) که مخالف با نتیجه این مطالعه است.

گزارش شده است که تزریق 50 پی‌پی‌ام هیدروکلوئید SNP به داخل تخم مرغ روی مرگ و میر، رشد و توسعه جنین‌های 48 ساعته و 20 روزه فاقد تأثیر است (30). در مطالعاتی دیگر، عدم تأثیرگذاری سن روی تولیدمثل و باروری در مادر گوشتی (11، 4)، و تداخل در سیستم تولیدمثلی نر و ماده در موش (6) گزارش شده است. این مطالعات تأیید نمودند که نانو ذرات ممکن است به‌طور غیر نرمالی، در نظم تولیدمثلی و باروری اختلال ایجاد کنند و همچنین، بسته به‌اندازه، دوز و مدت زمان تأثیرگذاری SNP بر بافت‌های سلولی مختلف، با مکانیسم‌های متفاوت مانند نکروز، آپوپتوزیس، کاهش عملکرد سلولی، و قطعه‌قطعه کردن DNA باعث القاء سمیت در محیط‌های سلولی می‌شود (1).

به‌طورکلی، نتایج این تحقیق نشان داد که SNP در سطح 4 و 8 پی‌پی‌ام اثرات مثبتی بر عملکرد بلدرچین، تولید تخم، جوجه درآوری داشته است. به عبارت دیگر، استفاده‌ از SNP در سطح پایین باعث افزایش توان تولیدمثلی و در نتیجه بهبود عملکرد گله بلدرچین مولد خواهد شد.

سپاسگزاری

نگارندگان بر خود لازم می‌دانند از همکاری کلیه عزیزانی که در انجام این پژوهش فعالیت مؤثری داشته‌اند، تشکر و قدردانی نمایند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

1. Ahamed, M., Siddiqui, M.K.J. (2007). Low level lead Exposure and Oxidative Stress. Current Opinion Clin Chim Acta, 383, 57-64. https://doi.org/10.1016/j.cca.2007.04.024 PMID: 17573057
2. Ahmadi, F., Kurdestani, A.H. )2010(. The impact of silver nanoparticles on growth performance, lymphoid organs and oxidative stress indicators in broiler chicks. Global Vet, 5, 366-370.
3. Ahmadi, F., Rahimi, F. (2011). The effect of different levels of nanosilver on performance and retention of silver in edible tissues of broiler. World Appl Sci J,12, 1-4.
4. Aktan, S., Camci, Ö. (2005). Effects of male breeder replacement on hatching results in Japanese quails. Arch.Geflügelk, 69(3), 103–106.
5. Andi, M.A., Mohsen, H., Farhad, A. )2011(. Effects of feed type with /without nanosilver on cumulative performance, relative organ weight and some blood parameters of broilers. Global Vet, 7, 605-609.
6. Asare, N., Instanes, C., Sandberg, W.J., Refsnes, M., Schwarze, P. (2012). Cytotoxic and genotoxic effects of silver nanoparticles in testicular cells. Toxicolo, 291(1-3), 65-72. https://doi.org/10.1016/j.tox.2011.10.022 PMID: 17573057
7. Baldi, C., Minoia, C., Di-Nuici, A., Capodaglio, E., Manzo, L. (1988). Effects of silver in isolated rat hepatocytes. Toxicol Lett, 41, 261–268. https://doi.org/10.1016/0378-4274(88)90063-x PMID: 3376153
8. Choi, O.K., Deng, K., Kim, N.J., Ross, L., Hu, Z.Q. (2008). The inhibitory effects of silver nanoparticles, silver ions, and silver chloride colloids on microbial growth. Water Res, 4, 3066–3074. https://doi.org/10.1016/j.watres.2008.02.021
9. Drake, P.L., Hazelwood, K.J. (2005). Exposure-related health effects of silver and silver compounds: a review. Ann Occup Hyg, 49, 575–585. https://doi.org/10.1093/annhyg/mei019
10. El-Wardany, I., Shourrap, M.I., Madkour, M., Nafisa, A. (2016). Effect of age at mating and silver nanoparticles administration on progeny productive performance and some blood constituents in Japanese quail. International Journal of ChemTech Research, 9(8), 21-34.
11. Farooq, M., Aneela, K., Durrani, F.R., Muqarrab, A.K., Chand, C., Khurshid, A. (2001). Egg and shell weight, hatching and production performance of Japanese broiler Quails. Sarhad J Agri, 17(3), 289-293.
12. Felehgari, K., Ahmadi, F., Rokhzadi, A., Kurdestany, A.H., Khah, M.M. (2013). The Effect of dietary silver nanoparticles and inorganic selenium supplementation on performance and digestive organs of broilers during starter period. Bull Env Pharmacol Life Sci, 2, 104-108.
13. Fondevila, M., Herrer, R., Casallas, M.C., Abecia, L., Ducha, J.J. (2009). Silver nanoparticles as a potential antimicrobial additive for weaned pigs. Animal Feed Sci Technol, 150, 259–269. https://doi.org/10.1016/j.anifeedsci.2008.09.003
14. Grodzik, M., Sawosz, E. (2006). The influence of silver nanoparticles on chicken embryo development and bursa of fabricius morphology. J Animal Feed Sci, 15, 111–114. https://doi.org/10.22358/jafs/70155/2006
15. Gromadzka-Ostrowska, J., Dziendzikowska, K., Lankoff, A., Dobrzynska, M., Instanes, C. (2012). Silver nanoparticles effects on epididymal sperm in rats. Toxicol Lett, 214(3), 251-258. https://doi.org/10.1016/j.toxlet.2012.08.028 PMID: 22982066
16. Hussain, S.M., Hess, K.L., Gearhart, J.M., Geiss, K.T., Schlager, J.J. (2005). In vitro toxicity of nanoparticles in BRL 3A rat liver cells. Toxicol In Vitro, 19, 975–983. https://doi.org/10.1016/j.tiv.2005.06.034 PMID: 16125895
17. Hussain, S.M., Javorina, M.K., Schrand, A.M., Duhart, H.M., Ali, S.F., Schlager, J.J. (2006). The interaction of manganese nanoparticles with PC-12 cells induces dopamine depletion. Toxicol Sci, 92, 456–463. https://doi.org/10.1093/toxsci/kfl020 PMID: 16714391
18. Jianling, S., Qiu, Z., Zhiping, W., Bing, Y. (2013). Effects of nanotoxicity on female reproductivity and fetal development in animal models. Int. J Mol Sci, 14, 9319-9337. https://doi.org/10.3390/ijms14059319 PMID: 23629667
19. Johari, S.A. (2014). Toxicity effect of colloidal silver nanoparticles on fertilization capacity and reproduction success of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). J Nanomed Res, 1(1), 00001.
20. Karla, C., Yogeshkumar, M., Alexander, M.S. (2010). Nano silver as a new generation of nanoproduct in biomedical application. Trends Biotechnol, 28, 580-588. https://doi.org/10. 1016/j.tibtech.2010.07.006 PMID: 20724010
21. Lansdown, A.B. (2006). Silver in health care: antimicrobial effects and safety in use. Curr Probl Dermatol, 33, 17–34. https://doi.org/10.1159/000093928 PMID: 16766878
22. Leeson, S. (2007). Butyrate lancing science versus societal issues in poultry nutrition. Nutr Abstr Rev, 71, 1-5.
23. Manin, O.I., Nikolaev, V.A., Kolomiitsev, A.A., Lebedenko, I.I.U. (2007). Comparative toxicological evaluation of domestic golden alloys for soldering. Stomatologia (Mosk), 86, 64–67. PMID: 17503559
24. McAuliffe, M.E., Perry, M.J. (2007). Are nanoparticles potential male reproductive toxicants? A literature review. Nanotoxicol, 1, 204–210. https://doi.org/10.1080/17435390 701675914
25. McShan, D., Ray, P.C., Yu, H. (2014). Molecular toxicity mechanism of nanosilver. J Food Drug Anal, 22, 116–127. https://doi.org/10.1016/j.jfda.2014.01.010
26. Moretti, E., Terzuoli, G., Renieri, T., Iacoponi, F., Castellini, C. (2013). In vitro effect of gold and silver nanoparticles on human spermatozoa. Andrologia, 45(6), 392-396. https://doi. org/10.1111/and.12028 PMID: 23116262
27. Panyala N.R., Pena-mendez, E.M., Havel, J. (2008). Silver or silver nanoparticles: a hazardous threat to the environment and human health? J Appl Biomed, 6, 117–129.
28. Percival, S.L., Bowler, P.G., Russell, D. (2005). Bacterial resistance to silver in wound care. J Hosp Infect, 60, 1–7. https://doi.org/10.1016/j.jhin.2004.11.014
29. Sawosz, E., Grodzik, M., Grodzik, M., Zielinska, M., Sysa, P., Szmidt, M., Niemiec, T., Chwalibog, A. (2007). Influence of hydrocolloidal silver nanoparticles on gastrointestinal microflora and morphology of enterocytes of quails. Arch Animal Nutr, 61, 444–451. https://doi.org/10.1080/17450 390701664314 PMID: 18069616
30. Sawosz, E., Marta, G., Marlena, Z., Niemiec, T., Boena, O., Chwalibog, A. (2009). Nanoparticles of silver do not affect growth, development and DNA oxidative damage in chicken embryos. Archiv fur Geflugelkunde, 73, 208–213.
31. Shabani, A., Dastar, B., Khomeiri, M., Shabanpur, B., Hassani, S. (2010). Effects of zeolite_hydrocolloidal silver nanoparticles on the performance and serum biochemical parameters in broiler during experimental aflatoxicosis. Proce Aust Soc Anim Prod, 28, 98.
32. Sikorska, J., Szmidt, M., Sawosz, E., Niemiec, T., Grodzik, M., Chwalibog, A. (2010). Can silver nanoparticles affect the mineral content, structure and machanical properties of chicken embryo’s bones?. J Anim Feed Sci, 19, 286-291. https://doi.org/10.22358/jafs/66290/2010
33. Soltani, M., Esfandiary, M., Sajadi, M.M., Khazraeenia, S., Bahonar, A.R., Ahari, H. (2011). Effect of nanosilver particles on hatchability of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) egg and survival of the produced larvae. Iran J Fisheries Sci, 10(1), 167-176.
34. Soto, K.F., Carrasco, A., Powell, T.G., Garza, K.M., Murr, L.E. (2005). Comparative in vitro cytotoxicity assessment of some manufactured nano-particulate materials characterized by transmission electron microscopy. J Nanoparticle Res, 7, 145–169.  https://doi.org/10.1007/s11051-005-3473-1
35. Taghizadeh, F., Karimi-Torshizi, M.A., Rahimi, S. (2011). Comparison of nanosilver and in-feed disinfectants on layer performance and intestinal microflora and yolk cholesterol. J Anim Prod, 13, 49-58.
36. Trop, M., Novak, M., Rodl, S., Hellbom, B., Kroell, W., Goessler, W. (2006). Silver-coated dressing acticoat caused raised liver enzymes and argyria-like symptoms in burn patient. J Trauma, 60, 648–652. https://doi.org/10.1097/01.ta. 0000208126.22089.b6
37. Yamashita, K., Yoshioka, Y., Higashisaka, K., Mimura, K., Morishita, Y., Nozaki, M., Yoshida, T., Ogura, T. Nabeshi, H., Nagano, K. (2011). Silica and Titanium Dioxide nanoparticles cause pregnancy complications in mice. Nature Nanotech, 6, 321–328.
38. Zargaran, H., Sharifi, S.D., Barin A., Afzalzadeh, A. (2010). Influence of silver nanoparticles on performance and carcass properties of broiler chicks. Iran J Anim Sci, 41, 137-143.
39. Zhang, Y., Sun, J. (2007). A Study on the bio-safety for nanosilver as anti-bacterial materials. Chin J Med Instrum, 31, 35–38. PMID: 17432124