بیماری­‌های دستگاه ­تنفسی­ از مهم‌ترین بیماری­‌های منجر به بروز خسارت اقتصادی در صنعت دامپروری می­باشند. در تحقیقات انجام شده در کشور‌های مختلف میزان شیوع بیماری‌‌های تنفسی در گله‌‌های گاو بین 10 تا 70 درصد گزارش شده است. خسارات اقتصادی حاصل از بیماری شامل: هزینه­‌های درمانی، پیشگیری، کاهش ضریب تبدیل غذایی، کاهش رشد و مرگ و میر می‌باشند (3،4،18). بیماری تنفسی علاوه بر خسارات اقتصادی آشکار ناشی از مرگ و میر و هزینه­‌های درمانی، اثرات دراز مدت غیر آشکاری چون کاهش اضافه وزن، طولانی شدن زمان اولین زایش و کاهش طول عمر اقتصادی دام را به همراه دارد و بدین ترتیب خسارات سنگین‌تری بر صنعت دامپروری وارد می­سازد. پنومونی گوساله­ گاو شیری (Dairy Calf Pneumonia) یک بیماری چندعاملی است که نتیجه عملکرد پیچید‌ه‌ای از محیط، میزبان و جرم بیماریزا است (7،13،15،20). ترکیبی از عوامل عفونی (ویروس، باکتری، مایکوپلاسما)، اختلال در سیستم­ دفاعی میزبان و شرایط محیطی در بروز بیماری ایفای نقش می­کنند (3،4،6،7). عوامل­عفونی زمانی توان ایجاد بیماری پیدا می­کنند که سیستم ­دفاعی میزبان، به خصوص پاکسازی باکتریایی توسط ماکروفاژ‌های آلوئولی در اثر استرس، کمبود‌های تغذیه‌ای و یا عفونت ویروس­‌های تنفسی کاهش یابد (13،15،19). ویروس­ها و مایکوپلاسما­ها احتمالاً عوامل بیماریزای اولیه هستند و گونه­‌های باکتریایی عفونت­‌های ثانویه را موجب می­شوند (17،24). برای کنترل عفونت­‌های ثانویه از ترکیبات آنتی­میکروبیال استفاده می­شود.

به طور کلی درمان دام­‌های مبتلا به پنومونی با سه هدف صورت می­گیرد 1) از بین بردن باکتری­‌های بیماریزای مهاجم 2) محدود ساختن واکنش­آماسی 3) درمان حمایتی و مراقبت و پرستاری از دام بیمار. هدف از رژیم ­درمانی موفقیت آمیز، درمان کامل در 80 تا 85 درصد مبتلایان می­باشد. موفقیت درمان بستگی به آغاز درمان در مراحل اولیه پنومونی و ثابت نگه­داشتن مقدار غلظت درمانی داروی ضدمیکروبی مؤثر در سرم برای مدت کافی دارد. متداول‌ترین علت شکست­‌های درمانی به ترتیب اهمیت شامل آغاز درمان در مراحل پیشرفته بیماری، مقدار ناکافی غلظت درمانی دارو، دوره درمانی کوتاه و مقاومت باکتری­ها نسبت به دارو‌های ضدمیکروبی می­باشد (16). داروی فلورفنیکل به عنوان یکی از دارو‌های وسیع الطیف آنتی میکروبیال در درمان مبتلایان به پنومونی گوساله گاو شیری استفاده می­شود. فلورفنیکل یکی از آنالوگ­‌های ساختاری کلرامفنیکل و تیامفنیکل می­باشد. ویژگی فارماکوکینتیک فلورفنیکل موجب نفوذ فوق­العاده دارو به داخل برونش می­شود که خود دلیل محکمی برای انتخاب این دارو به عنوان گزینه‌ای مناسب در درمان بیماری­‌های عفونی دستگاه تنفس می­باشد (18،20). همچنین به عنوان درمان کمکی در کنار ترکیبات آنتی­میکروبیال از دارو‌های ضدالتهاب استروئیدی و غیراستروئیدی مانند دگزامتازون، فنیل بوتازون و دگزافنیل (دگزامتازون+فنیل بوتازون) استفاده می‌شود. دگزامتازون یک داروی ضد التهاب استروئیدی است که دارو‌های این دسته کاربردها و مزایای متعددی در طب نشخوارکنندگان دارند. خواص ضدالتهابی و اثرات سرکوب­گری سیستم ایمنی در درمان بیماری­‌های متعددی در این حیوانات حائز اهمیت است (1). در کنار این اثرات مفید، مصرف دوز بالا یا طولانی مدت این داروها می­تواند اثرات سوء و عوارض جانبی زیادی به همراه داشته باشد. یکی از مشکلاتی که بر سر استفاده از دارو‌های ضدالتهاب استروئیدی وجود دارد، سرکوب­گری غیر انتخابی آن‌هاست. به طوری که آن بخش از التهاب و پاسخ ایمنی (مثل انفیلتراسیون ماکروفاژها) را که در رابطه با کنترل بیماری یا حذف اجزای مولد عفونت می­باشند نیز تحت تأثیر قرار می­دهند. به علت کاهش پاسخ ایمنی و افزایش توانایی ارگانیسم در عفونت مجدد حیوان پس از بهبودی لازم است همزمان با درمان کورتیکواستروئیدی از آنتی­بیوتیک استفاده شود (1،2).

فنیل­بوتازون جزء دسته دارو‌های ضدالتهاب غیراستروییدی (NSAID) می­باشد. ضدالتهاب‌‌های غیراستروییدی داروهایی هستند که حداقل یکی از مسیر‌های متابولیکی آراشیدونیک­اسید را مهار می­کنند (برخلاف‌کورتیکواستروئیدها که­ مسیر‌های متعددی را مهار می‌کنند) (1،8). اثرات دارویی ضد التهاب‌های غیراستروییدی به سه دسته ضد دردی، ضدتب و کنترل التهاب تقسیم­بندی می­شود که این نقش را با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز و جلوگیری از ساخت پروستاگلاندین­ها و ترومبوکسان‌ها انجام می­دهند. این داروها در دوز‌های پایین اثرات ضد تبی و ضد دردی داشته و در دوز‌های بالا برای کنترل التهاب به کار برده می­شوند. قدرت ضد درد این داروها، از مخدرها کمتر است، بنابراین در برابر درد ملایم تا متوسط مؤثرند. دگزافنیل (دگزامتازون+فنیل بوتازون) نیز دارای مقادیری از دگزامتازون و فنیل­بوتازون است، بنابراین هم دارای اثرات دارو‌های استروییدی و هم غیراستروییدی می­باشد (1،21). بدین منظور، مطالعه حاضر با هدف مقایسه اثرات دارو‌های ضدالتهابی ­استروئیدی و غیراستروئیدی در درمان ­گوساله­‌های مبتلا به پنومونی گوساله گاو شیری انجام گرفته است.         

مواد و روش کار

مطالعه حاضر بر روی40 راس گوساله ­مبتلا به بیماری پنومونی گوساله گاو شیری انجام شده است. همه­ی گوساله­ها بین 3 تا 6 ماه سن داشتند. این گوساله­ها از گاوداری­‌های اطراف شهرستان مشهد با روش همسان‌سازی گروه‌‌های مطالعه (Matching Group) انتخاب شدند. شرط اساسی ورود گوساله‌ها به این مطالعه عدم وجود ابتلا به بیماری قبلی (حتی بیماری­‌های غیر تنفسی همچون اسهال) بود. همچنین در انتخاب و گروه­بندی تیماران مشابهت سنی و جنسی و شدت ابتلا به بیماری لحاظ گردید. گوساله­ها بر اساس سابقه بیماری، مشاهده، انجام معاینات­ بالینی و اطمینان از عدم وجود اختلال در سایر دستگاه­‌های بدن انتخاب شدند. پس از انجام معاینه بالینی و اخذ علائم حیاتی (TPR) حیوانات جهت مطالعه شاخص­‌های ارزیابی شده درجه بندی شدند. سیستم امتیاز بندی، برمبنای سیستم معرفی شده توسط دانشگاه ویسکانسین که برای شناسایی و تفکیک گوساله­‌های ­مبتلا به بیماری تنفسی از گوساله­‌های سالم طراحی شده است انتخاب شد (جدول 1). معیار این درجه بندی بر اساس شاخص‌‌هایی همچون دما، سرفه، ترشحات بینی، ترشحات چشم و وضعیت قرار گرفتن گوش­ها می­باشد. با توجه به این معیارها شدت بیماری گوساله­ها نمره­دهی شدند (22). پس از انجام معاینه و دادن امتیاز نمونه­‌های خون توسط سرنگ 10 سی سی از ورید وداج اخذ شد. سپس اقدام به وزن­کشی و بعد از آن گوساله­ها تحت درمان قرار گرفت. برای درمان گوساله­ها در این مطالعه آنتی­بیوتیک فلورفنیکل به صورت زیرجلدی تجویز شد. همچنین به عنوان درمان کمکی ضدالتهاب­‌های دگزامتازون (شرکت داروسازی ابوریحان، درهرمیلی‌لیتر حاوی 2 میلی‌گرم دگزامتازون)، فنیل بوتازون (شرکت داروسازی ابوریحان، در هرمیلی‌لیتر حاوی 200 میلی‌گرم فنیل بوتازون)، دگزافنیل (دگزامتازون + فنیل بوتازون) (شرکت رازک، در هر میلی‌لیتر حاوی فنیل بوتازون 180 میلی‌گرم و دگزا متازون 35/0) و آب مقطر به شرح ذیل به گوساله‎‌های بیمار چهار گروه درمانی تزریق گردید.

گروه A، 10 راس با داروی فلورفنیکل با دوز 40 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، یک بار تزریق زیرپوست ناحیه گردن + داروی دگزامتازون با دوز 2/0 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، یک­بار تزریق به صورت عضلانی

 گروه B، 10 راس با داروی فلورفنیکل با دوز 40 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، یک­بار تزریق زیرپوست ناحیه گردن + داروی دگزافنیل (دگزامتازون+فنیل بوتازون) 5 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، یک­بار تزریق به صورت وریدی

 گروه C، 10راس با داروی فلورفنیکل با دوز 40 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، یک­بار تزریق زیرپوست ناحیه گردن+ داروی فنیل­بوتازون 5 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، یک­بار تزریق به صورت داخل وریدی

 گروه D، 10راس با داروی فلورفنیکل با دوز 40 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، یک­بار تزریق زیرپوست ناحیه گردن + آب مقطر، یک­بار تزریق به صورت وریدی درمان شدند.

بعد از 5 روز، گوساله‌ها معاینه بالینی و نمره­دهی ‌شدند. سپس اقدام به خونگیری از ورید وداج شد و همانند نمونه‌گیری بار اول، خون گرفته شده در دو لوله (حاوی ماده ضدانعقاد و بدون ماده ضدانعقاد) در کنار یخ خشک به آزمایشگاه ارسال شد.

بعد از انتقال نمونه­ها به آزمایشگاه کلینیکال پاتولوژی دانشکده دامپزشکی، دانشگاه فردوسی مشهد، بر روی نمونه­‌های خون حاوی ماده ضد انعقاد، آزمایشات خون شناختی شامل شمارش کل گلبول­‌های سفید، اندازه گیری هماتوکریت، پروتئین تام، فیبرینوژن و شمارش تفریقی گلبول­‌های سفید به روش دستی انجام شد. همچنین با استفاده از دستگاه اتوماتیک شمارش سلولی  Biotecnica (Cell counter) مدل BT1500 ساخت (Rome) Italy میزان گلبول­‌های قرمز و نیز پلاکت­ها تعیین گردید. اندازه­گیری هاپتوگلوبولین با کیت سنجش هاپتوگلوبولین ساخته شده توسط شرکت Shanghai crystal Day Biotech انجام شد. همچنین اندازه‌گیری آلبومین نیز با استفاده از دستگاه اتوآنالیز Nikhon Koden مدل Cell TakαMEK6450K ساخت (Tokyo) Japanو به روش BCG یا بروموکرزول­گرین و با کیت ساخته شده توسط شرکت پارس آزمون انجام گرفت ( 9).

نتایج حاصل از این مطالعه ابتدا وارد نرم افزار ذخیره اطلاعات اکسل (Excel) گردید. پس از کنترل صحت ورود اطلاعات با استفاده از نرم افزار 20SPSS مورد تجزیه تحلیل آماری قرار گرفت. ابتدا داده‌ها از نظر توزیع نرمال بررسی شدند. بررسی توزیع داده­ها بر اساس منحنی ترسیم شده و دو معیارSkewness و Kurtosis انجام گرفت. با توجه به اینکه پارامتر‌های اندازه­گیری شده از چهار گروه مختلف گوساله بدست آمده بود، برای واکاوی آماری از آزمون Repeated measuresو Paired t test استفاده شد. سطح معنی‌داری 05/0 در نظر گرفته شد.

همچنین با آزمون مربع کای اثر مخدوش گری جنس مورد بررسی قرار گرفت. درضمن بررسی‌متغیر‌هایی که توزیع نرمال نداشتند ­با ­آزمون ­ویلکاکسون­تجزیه تحلیل شد.

نتایج

سن: سن گوساله­‌های این مطالعه بر اساس روز به ترتیب در گروه­ دگزامتازون (7/10±8/96)، گروه دگزافنیل (1/9± 102)، گروه فنیل­بوتازون (3/8±3/101) و گروه آب مقطر (1/10±9/97) بود. در واکاوی آماری مشخص گردید، فاکتور سن روی تغییرات در زمان، اثر معنی­داری نداشته است (5/0P-value=).

جنس: در این مطالعه سعی شده است پراکندگی جنس بین گروه­‌های مختلف رعایت شود و چهار گروه از نظر جنس تفاوت زیادی با هم نداشته باشند. گروه دگزامتازون از 7 راس گوساله ماده و 3 راس گوساله نر تشکیل شد. در گروه­‌های دگزافنیل، فنیل بوتازون و آب مقطرهم 6 گوساله ماده و 4 گوساله نر قرار گرفتند. در واکاوی آماری مشخص گردید، فاکتور جنس روی تغییرات در زمان، اثر معنی­داری نداشته است (7/0P-value=).

نمره­دهی: نمره­دهی گوساله­ها بر اساس شاخص­‌های تعریف­ شده در سیستم دانشگاه ویسکانسین انجام شد. گوساله‌‌های بیمار نمره 0 تا 3 را دریافت کردند. در واکاوی آماری مشخص گردید در تمامی گوساله­ها بین نمره قبل و بعد درمان­، اختلاف معنی­داری وجود داشت (00/0=P-Value). نمره تمام گوساله­ها تنزل یافته بود، ولی در بین گروه­‌های درمانی اختلاف معنی­داری مشاهده نشد (05/0P-Value˃).

شاخص­‌های فیزیکی: نتایج واکاوی آماری نشان داد که هر سه شاخص درجه حرارت، تعداد تنفس و تعداد ضربان قلب در تمام گروه‌های درمانی نسبت به قبل از درمان کاهش معنی­داری داشت (05/0P˂). ولی در بین هر چهار گروه درمانی اختلاف معنی­داری مشاهده نشد (05/0P˃) (جدول 2).

شاخص­‌های خون­شناختی: نتایج واکاوی آماری نشان داد که از بین فاکتور‌های خونی تعداد لنفوسیت، MCV ،MCHC و نسبت N/L (نسبت نوتروفیل به لنفوسیت) به طور معنی­داری در طول زمان دو نمونه­گیری تغییر کرده‌اند (05/0P˂) ولی در بین گروه­‌های درمانی اختلاف معنی­داری وجود نداشت (05/0P˃). فقط میزان PCV گروه­‌های مختلف بسته به درمان با هم متفاوت (01/0P-value=) شد. در آزمون بونفرونی اختلاف بین گوساله­‌های گروه دگزامتازون و فنیل‌بوتازون (01/0P-value=) و همچنین گروه دگزافنیل و فنیل‌بوتازون (03/0P-value=) مشاهده گردید. آزمون Paired t test نشان داد که PCV در گروه دگزامتازون برخلاف سه گروه دیگر به طور معنی­داری کاهش یافته است (00/0P-value=) و در سه گروه دیگر افزایش یافت که این افزایش در گروه فنیل بوتازون معنی‌دار شد (03/0P-value=).

شاخص­‌های بیوشیمیایی: نتایج واکاوی آماری نشان داد که از بین شاخص­‌های بیوشیمیایی، فیبرینوژن و پروتئین­تام به طور معنی­داری در طول زمان دو نمونه­گیری تغییر کرده­اند (05/0P˂) ولی در بین گروه­‌های درمانی اختلاف معنی­داری وجود نداشت (05/0P˃) فقط نسبت TP-Fib/Fib بود که در بین گروه­ها تفاوت معنی­دار داشت.که این تفاوت بین گروه­‌های فنیل­بوتازون و آب مقطر بود (01/0P-value=) (جدول 3).

بحث

پنومونی گوساله گاو‌های شیری بیماری چند عاملی است که در رخداد آن عوامل بیماریزایی ویروسی، باکتریایی و شرایط محیطی، مدیریتی و حساسیت گوساله نقش دارد. خسارات اقتصادی حاصل از وقوع بیماری به دلیل مرگ و میر و تحمیل هزینه‌‌های درمانی، کاهش اضافه وزن و کاهش طول عمر اقتصادی دام‌‌های مبتلا به بیماری بسیار قابل توجه می‌باشد (18،20).

امروزه اهم محور‌های راهبردی کنترل بیماری بر حول اصلاح شاخص‌‌های مدیریتی، کاهش حساسیت گوساله (واکسیناسیون) و درمان متمرکز شده است. در این بین درمان نقش کامل کننده برنامه‌‌های کنترلی را ایفا می­کند. هدف از درمان از بین بردن عامل بیماریزا و کنترل تب و افسردگی حاصل از واکنش­‌های التهابی می­باشد. لذا برای ممانعت از خطر ایجاد آسیب‌‌های پیشرفته و مزمن شدن بیماری تا حد ممکن باید هرچه سریع‌تر درمان دام‌‌های مبتلا آغاز شود. با این حال عدم وجود یک معیار دقیق که نشانگر آغاز بیماری و پیشرفت جراحات وارده باشد، موجب شده است تا ارزیابی شدت بیماری و میزان کشندگی موارد ابتلا به بیماری تنفسی و پاسخ به درمان دشوار گردد. تشخیص دیر هنگام بیماران شرایطی را فراهم می­آورد که دام‌های مبتلا با گذر از فرم حاد بیماری به مراحل مزمن و تلف شدن از بیماری برسند. با توجه به این مهم محققان به‌دنبال معیار‌هایی می­باشند تا با تشخیص زود هنگام بیماری به کمک روش‌‌های سریع بادقت و درجه اطمینان بالا در سطح واحد‌های پرورش مانع از بروز این زیان‌های اقتصادی شوند. امروزه ارزیابی سلامت گوساله‌ها از نظر ابتلا به بیماری‌‌های تنفسی در سیستم‌های تولیدی متمرکز و بزرگ، بیشتر بر اساس مشاهده علائم بالینی همچون افسردگی و درجه حرارت بدن در مقایسه با علائم اختصاصی­تر بیماری مانند ترشحات بینی، سرفه و یا دیسپنه تنفسی صورت می­گیرد (9،23).

ارزیابی شاخص‌های فیزیکی: در این مطالعه با انتخاب گوساله­‌های همسان از هر گاوداری تلاش گردید اثر فاکتور تورش ساز (Bias) تا حد امکان کاهش یابد. لذا یکسان بودن ترکیب گروه‌ها از نظر فاکتور جنس گوساله و نداشتن اختلاف معنی‌دار آماری از نظر سن قرار گرفتن در هرگروه (05/0˃P) به این مهم توجه شده است. گروه‌های مبتلا به بیماری تنفسی با توجه به معیار‌های عینی چون درجه حرارت بدن، تعداد تنفس انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. در ضمن با استفاده از شاخص‌های آزمایشگاهی قابل اعتماد و استفاده از آن‌ها به‌عنوان تست بیمار یاب (Screening) اقدام به آزمایش‌های خون شناختی و بیوشیمیایی بر روی نمونه‌های اخذ شده از گروه‌های مبتلا به برونکوپنومونی گردید.

در شروع عفونت تنفسی دمای بدن دام به طور قابل توجهی افزایش می­یابد و تب خود موجب لرز در مراحل اولیه، افزایش ضربان قلب و تنفس و درجات مختلف بی‌اشتهایی و افسردگی و... می­شود. در این مطالعه کاهش دمای بدن در روز پنجم با بهبودی علائم بالینی از جمله کاهش ضربان قلب و تنفس همراه بود (نمودار 1).

محققین بیان کرده‌اند که در بیماری­‌های تنفسی اصولاً تظاهرات عینی چون درجه حرارت بدن، تعداد تنفس و تعداد ضربان قلب و تغییرات وزن در طول بیماری شاخص­‌های ارزشمندتری در نشان دادن ضایعات نسجی ریوی می­باشند، تا برخی تظاهرات ذهنی مثل افسردگی و درجه بالینی بیمار، چرا که علی­رغم داشتن مهارت و تجربه در شناسایی بیماران، صد در صد بیانگر میزان ضایعات نسجی ریوی و کبدی شدن ریه نمی­باشند (21).

ارزیابی فاکتور‌های خون­شناختی: محققین معتقدند شمارش کامل سلول­‌های ­خونی (CBC) و همچنین تجزیه بیوشیمیایی سرم در تشخیص بیماری تنفسی ویروسی چندان ارزشمند نمی­باشد (22،23). برخی ویروس­ها ممکن است سبب کاهش گویچه‌های سفید خون شوند، ولی وقتی که پنومونی باکتریایی عفونت اولیه را پوشش می­دهد، تعداد گویچه‌های سفید غالباً در بالاترین مقدار طیف طبیعی تا مقداری افزایش یافته همراه با انحراف به چپ می‌باشد (9) و یا در پنومونی پاستورلایی، لکوپنی با منشأ نوتروپنی، به علت اثر غیر قابل ­برگشت پاستورلاها بر نوتروفیل‌ها می­باشد که این یافته گزارش شده است (22). همچنین در پنومونی باکتریایی ممکن است لکوگرام التهاب با لکوسیتوز، نوتروفیلی و احتمالاً انحراف به چپ مشاهده شود و در کنار این تغییرات فیبرینوژن خون نیز افزایش یابد. در دام­‌های مبتلا به فرم مزمن پنومونی حتی در صورت وجود ضایعات مشخص آسیب­شناختی، تعداد گلبول­‌های سفید ممکن است در محدوده طبیعی باشد (10). نتایج بررسی پارامتر‌های هماتولوژیک تفاوتی بین گروه­‌های آزمایش نشان نداد (05/0˃P). در مطالعات محققین دیگر نیز شمارش کامل خون (CBC) یا تجزیه بیوشیمیایی سرم به ندرت در تشخیص بیماری تنفسی ارزشمند گزارش شده است (4،13). در پنومونی ناشی از ویروس‌ها ممکن است کاهش گویچه‌های سفید خون مشاهده شود ولی وقتی پنومونی باکتریایی عفونت اولیه را پوشش دهد تعداد گویچه­‌های سفید غالباً در بالاترین مقدار طبیعی حتی به مقداری نیز از حد طبیعی افزایش یافته و با انحراف به چپ ممکن است باشد و یا درپنومونی پاستورلایی لکوپنی با منشاء نوتروپنی به علت اثر غیر قابل برگشت پاستورلا بر نوتروفیل‌ها گزارش شده است (8). گرچه اخذ نمونه خون و شمارش لکوسیت‌ تام ممکن است به شناسایی یک بیماری عفونی کمک کند، با این وجود استفاده از این شاخص جهت تشخیص عفونت‌ها مانند آنچه در سایر گونه‌های دامی مشاهده می­شود، در گاوها کفایت نمی‌کنند (15،19).

ارزیابی فاکتور‌های بیوشیمیایی: بررسی پارامتر‌های بیوشیمیایی سرم خون گروه‌های آزمایش نشان داد که میزان فیبرینوزن و پروتئین تام برخلاف مقادیر هاپتوگلوبین و آلبومین معیار‌های ارزشمندی به عنوان تست‌های بیماریاب در تشخیص و درمان بیماران بودند (نمودار 2). بررسی غلظت پروتئین‌های فاز حاد (هاپتوگلوبین و فیبرینوژن) در گوساله‌های گروه مبتلا به بیماری پنومونی با گوساله‌های سالم اختلاف معنی‌داری را نشان داده بود (05/0˂P) (9).

یکی از مهم‌ترین عواقب پاتوفیزیولوژیک ابتلا به پنومونی گاوان (BRD) آسیب ریوی به دلیل انفیلتراسیون سلول‌های التهابی در بافت پارانشیم ریه، ترشح اندوتوکسین باکتری‌های گرم منفی وآزاد شدن سیتوکین‌ها می‌باشد که می‌توانند منجر به بروز نشانه‌های درمانگاهی: تب، افسردگی، بی اشتهایی و عملکرد غیر طبیعی دستگاه تنفس گردد (5،11،16). حتی در درمان‌های موفقیت‌آمیز نیز ممکن است ضایعات مزمن ریوی از عواقب معمول ابتلا به پنومونی باشد. ضایعات مزمن ریه که پس از کشتار مشاهده شده است با کاهش عملکرد دام‌های مبتلا همراه بوده است. به همین دلایل استفاده همزمان از یک داروی ضد التهابی (AID)  توسط برخی از محققین توصیه شده است تا شدت علائم بالینی را کاهش داده، اشتها را افزایش و آسیب ریه ناشی از التهاب را کاهش دهند، از این طریق تأثیر پنومونی گاوان بر افزایش وزن یا تولید شیر کاهش می‌یابد. کاهش شدت علائم بالینی یا مدت زمان آن نیز ممکن است به عنوان راهی برای بهبود آسایش گاو‌های مبتلا در نظر گرفته شود، بنابراین از این دیدگاه نیز می‌‍‌تواند مورد توجه واقع شود (7).

با وجود پشتوانه نظری مبتنی بر نقش داروهای کمکی ضد التهاب استروئیدی و غیر استروئیدی مختلف بر بهبود سلامت گاو‌های مبتلا به پنومونی گاوان(BRD) ، شواهد تجربی در مورد اثربخشی درمان کمکی دارو‌های ضد التهابی رخداد طبیعی پنومونی گاوان در کار آزمایی‌های محققین مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته است.

Lockwood و همکاران در سال 2003 ، با مطالعه بر روی گوساله‌های نژاد آمیخته گوشتی 197 کیلوگرمی مبتلا به بیماری پنومونی، گروه کنترل را با داروی آنتی میکروبیال سفتی فور گروه‌های آزمایش را علاوه بر تجویز داروی آنتی میکروبیال به ترتیب با دارو‌های ضد التهاب کمکی  فلونکسین مگلومین، کتوپروفن وکارپروفن درمان کردند. دمای مقعدی در گوساله‌های گروه آزمایش سریع کاهش یافت اما تفاوتی در بهبود نشانه‌های بالینی در ابتدا و انتهای مطالعه با گوساله‌های گروه کنترل مشاهده نگردید. در ضمن کبدی شدن کمتری در ریه گوساله‌هایی که فلونکسین مگلومین دریافت کرده بودند مشاهده گردید (16).

Deleforge و همکاران در سال 1994 گوساله‌های نژاد آمیخته گوشتی و شیری مبتلا به پنومونی (209±90 کیلوگرمی) را درگروه کنترل با داروی آنتی میکروبیال اکسی تتراسیکلین و دو گروه آزمایش را علاوه بر تجویز داروی آنتی میکروبیال به ترتیب با داروی ضد التهاب کمکی تلوفنامیک تک دوز و تلوفنامیک دریافت کننده در روز‌های اول و دوم درمان کردند. در ابتدای مطالعه نشانی‌های بالینی در گوساله‌هایی که دو روز داروی تلوفنامیک دریافت کرده بودند نسبت به گروه کنترل بهبود بیشتری مشاهده کردند. اما تفاوتی در افزایش وزن و بهبود نشانه‌های بالینی در انتهای مطالعه با گوساله‌های گروه کنترل نبود (5).

Friton و همکاران در سال 2005 گوساله‌های نژاد برهمن و آمیخته برهمن مبتلا به پنومونی 230 کیلوگرمی را درگروه کنترل با داروی آنتی میکروبیال اکسی تتراسیکلین و گروه آزمایش را علاوه بر تجویز داروی آنتی میکروبیال با دارو‌های ضد التهاب کمکی ملوکسی کام درمان کردند. دمای مقعدی گوساله‌های گروه آزمایش سریع کاهش یافت اما تفاوتی در بهبود نشانه‌های بالینی در ابتدا و انتهای مطالعه با گوساله‌های گروه کنترل دیده نشد. در ضمن افزایش وزن و کبدی شدن کمتری در ریه گوساله‌هایی که ملوکسی کام به آن‌ها تجویز شد در پایان مطالعه مشاهده گردید (10).

Verhoeff و همکاران در سال 1986 گوساله‌های شیری 3 تا 8 ماهه مبتلا به پنومونی را درگروه کنترل با داروی آنتی میکروبیال اکسی تتراسیکلین و در گروه آزمایش علاوه بر تجویز داروی آنتی میکروبیال با دارو‌های ضد التهاب کمکی  فلونکسین مگلومین درمان کردند. دمای مقعدی در گوساله‌های گروه آزمایش سریع کاهش یافت اما تفاوتی در بهبود نشانه‌های بالینی در انتهای مطالعه با گوساله‌های گروه کنترل دیده نشد (25).

Guzel و همکاران در سال 2010 گوساله‌های هلشتاین 3 تا 5 ماهه مبتلا به پنومونی به وزن 155-60 کیلوگرمی را درگروه کنترل با داروی آنتی میکروبیال تولاترومایسین و درگروه‌های آزمایش علاوه بر تجویز داروی آنتی میکروبیال با دارو‌های ضد التهاب کمکی دیکلوفناک و فلونکسین مگلومین درمان کردند. تعداد تنفس و دمای مقعدی در گوساله‌های گروه آزمایش سریع کاهش یافت اما تفاوتی در بهبود نشانه‌های بالینی تا انتهای مطالعه با گوساله‌های گروه کنترل مشاهده نگردید (12).

Hellwig و همکاران در سال 2000 گوساله‌های پرواری مبتلا به پنومونی 240-180 کیلوگرمی را  درگروه کنترل با داروی آنتی میکروبیال تیل مایکوزین و در گروه آزمایش علاوه بر تجویز داروی آنتی میکروبیال با داروی ضد التهاب کمکی فلونکسین مگلومین درمان کردند. تفاوتی در افزایش وزن و هزینه‌های درمانی همچنین بهبود نشانه‌های بالینی در انتهای مطالعه با گوساله‌های گروه کنترل دیده نشد (14).

نتایج این مطالعه و مطالعات مشابه محققین فوق الذکر نشان می­دهد که استفاده از یک داروی ضدالتهاب به‌عنوان درمان کمکی در کنار آنتی­بیوتیک نتوانسته است تأثیر قابل توجهی نسبت به گروه کنترل در بهبودی گوساله­‌های مبتلا به پنومونی گاوان در انتهای مطالعه داشته باشد. اثر قابل توجه استفاده از داروی ضد التهاب در کاهش سریع دمای معقدی گوساله‌های مبتلا به بیماری پنومونی بوده است. به نظر می­رسد که در درمان پنومونی گوساله گاو­شیری استفاده از آنتی­بیوتیک وسیع­الطیفی همچون فلورفنیکل به تنهایی مؤثر می‌­باشد و درمان‌های کمکی همچون استفاده از دارو‌های ضدالتهاب باعث افزایش هزینه­‌های درمانی می­شود. با این حال باید به این نکته توجه اساسی شود که موفقیت در امر درمان بستگی به آغاز درمان در مراحل اولیه پنومونی و ثابت نگه داشتن غلظت درمانی داروی ضدمیکروبی مؤثر در سرم برای مدت کافی دارد و متداول­ترین علت شکست­‌های درمانی به ترتیب اهمیت شامل آغاز درمان در مراحل پیشرفته بیماری، مقدار ناکافی داروی تجویز شده و دوره درمانی کوتاه و مقاومت باکتری­ها بر علیه دارو‌های ضدمیکروبی می­باشد.

سپاسگزاری

به این وسیله از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه فردوسی مشهد و دانشکده دامپزشکی به خاطر تأمین اعتبار طرح تحقیقاتی شماره 42893/3 تشکر و قدردانی می‌گردد.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

1. Bednarik, D., Zdzisinska, B., Kondracki, M., Kanderfer-Szerszen, M. (2003). Effect of steroidal and non-steroidal anti-inflammatory drugs in combination with long-acting oxytetracycline on non-specific immunity of calves suffering from enzootic bronchopneumonia. Vet Microbiol, 96, 53-57. https://doi.org/10.1016/S03781135(03)00203-7 PMID: 14516708
2. Berge, A., Lindeque, P., Moore, D., Sischo, W. (2005). A clinical trial evaluating prophylactic and therapeutic antibiotic use on health and performance of preweaned calves. J Dairy Sci, 88(6), 2166-77. https://doi.org/10.3168/jds.S00220302(05)728927 PMID: 15905446
3. Bleul, U. (2009). Respiratory distress syndrome in calves. Vet Clin North Am Food Anim Pract, 25(1), 179-93. https://doi.org/10.1016/j.cvfa.2008.10.002 PMID: 19174288
4. Buczinski, S., Forté, G., Francoz, D., Bélanger, A.M. (2014). Comparison of thoracic auscultation, clinical score, and ultrasonography as indicators of bovine respiratory disease in preweaned dairy calves. J Vet Intern Med, 28(1), 234-42. https://doi.org/10.1111/jvim.12251 PMID: 24236441
5. Deleforge, J., Thomas, E., Davot, J.L., Boisrame, B. (1994). A field evaluation of the efficacy of tolfenamic acid and oxytetracycline in the treatment of bovine respiratory disease. J Vet Pharmacol Ther, 17, 43–7. https://doi.org/10.1111/j.13652885.1994.tb00520.x PMID: 8196093
6. DeRosa, D., Mechor, G., Staats, J., Chengappa, M., Shryock, T. (2000). Comparison of Pasteurella spp. simultaneously isolated from nasal and transtracheal swabs from cattle with clinical signs of bovine respiratory disease. J Clin Microbial, 38(1), 327-32. PMID: 10618110
7. Edwards, T. (2010). Control methods for bovine respiratory disease for feedlot cattle. Vet Clin North Am Food Anim Pract, 26(2), 273-84. https://doi.org/10.1016/j.cvfa.2010. 03.005 PMID: 20619184
8. Elitok, B., Elitok, Ö.M. (2004). Clinical efficacy of carprofen as an adjunct to the antibacterial treatment of bovine respiratory disease. J Vet Pharmacol Ther, 27(5), 317-20. https://doi.org/10.1111/j.1365-2885.2004.00589.x PMID: 15500569
9. Fathi, E., Mohammadi, G.R., Farahzadi, R., Mohri, M. (2009).Identify relationship among these acute-phase proteins (Hp and Fb), albumin and clinical finding in dairy calf pneumonia (In Persian). J Vet Res, 64 (3), 221-225.
10. Friton, G., Cajal, C., Ramirez-Romero, R. (2005). Long-term effects of meloxicam in the treatment of respiratory disease in fattening cattle. Vet Rec, 156(25), 809-11. https://doi.org/ 10.1136/vr.156.25.809 PMID: 15965005
11. Griffin, D., Chengappa, M., Kuszak, J., McVey, D.S. (2010). Bacterial pathogens of the bovine respiratory disease complex. Vet Clin North Am Food Anim Pract, 26(2), 381-94. https://doi.org/10.1016/j.cvfa.2010.04.004 PMID: 20619191
12. Guzel, M., Karakurum, M.C., Durgut, R., Mamak, N. (2010). Clinical efficacy of diclofenac sodium and flunixin meglumine as adjuncts to antibacterial treatment of respiratory disease of calves. Aust Vet J, 88,236–9. https://doi.org/10.1111/j.17510813.2010. 00575.x PMID: 20553574
13. Härtel, H., Nikunen, S., Neuvonen, E., Tanskanen, R., Kivelä, S., Aho, P., Soveri, T., Saloniemi, H. (2004). Viral and bacterial pathogens in bovine respiratory disease in Finland. Acta Vet Scand, 45(4), 193-200. https://doi.org/10. 1186/1751-0147-45-193 PMID: 15663079
14. Hellwig, D.H., Kegley, E.B., Johnson, Z., Hunsaker, B. (2000). Flunixin meglumine as adjunct therapy for bovine respiratory disease in stocker cattle. AAES Res Ser, 478, 10–2.
15. Jim, G.K., Booker, C.W., Guichon, P.T., Schunicht, O.C., Wildman, B.K., Johnson, J.C., Lockwood, P.W. (1999). A comparison of florfenicol and tilmicosin for the treatment of undifferentiated fever in feedlot calves in western Canada. Can Vet J, 40(3), 179-84. PMID: 10086218
16. Lockwood, P., Johnson, J., Katz, T. (2003). Clinical efficacy of flunixin, carprofen and ketoprofen as adjuncts to the antibacterial treatment of bovine respiratory disease. Vet Rec, 152(13), 392-4. https://doi.org/10.1136/vr.152.13.392 PMID: 12696705
17. Mohammadi, G.R., Ghazvini, K., Abbaspanah, H. (2006). Isolation and Identification of Pasteurella Spp. in the Upper Respiratory Tract of Healthy and Unhealthy Holstein (dairy calf pneumonia) Calves (In Persian).J Vet Res,61(2), 147-153.
18. Mohammadi, G.R., Sharifi, K., Sepahi, S. (2004). Comparison of the therapeutic effects of florfenicol and tilmicosin in Enzootic Calf Bronchopneumonia (In Persian), J Vet Res, 59, 277-282.
19. Mohammadi, G.R., Nazifi, S., Rezakhani, A., Esmailnejad, Z. (2007). Effect of transportation stress on blood and bronchoalveolar lavage fluid components in calves. Comp Clin Path, 16(2), 85-95.
20. Mosier, D. (2015). Review of BRD pathogenesis: the old and the new. Anim Health Res Rev, 15(2), 166-8. https://doi.org/ 10.1017/S1466252314000176 PMID: 25351390
21. MacNee, W. (2001). Oxidative stress and lung inflammation in airways disease. Eur J Pharmacol, 429(1), 195-207. https://doi.org/10.1016/s0014-2999(01)01320-6 PMID: 11698041
22. Poulsen, K.P., McGuirk, S.M. (2009). Respiratory disease of the bovine neonate. Vet Clin North Am Food Anim Pract, 25(1), 121-37. https://doi.org/10.1016/j.cvfa.2008.10.007 PMID: 19174286
23. Rodriguez, F., Bryson, D., Ball, H., Forster, F. (1996). Pathological and immune histochemical studies of natural and experimental Mycoplasma bovis pneumonia in calves. J Comp Pathol, 115(2), 151-62.
24. Thiry, J., González-Martín, J., Elvira, L., Pagot, E., Voisin, F., Lequeux, G., Weingarten, A., de Haas, V. (2014). Treatment of naturally occurring bovine respiratory disease in juvenile calves with a single administration of a florfenicol plus flunixin meglumine formulation. Vet Rec, 174(17), 430-430. https://doi.org/10.1136/vr.102017 PMID: 24603464
25. Verhoeff, J., Wierda, A., van Vulpen, C., Dorresteijn, J. (1986). Flunixin meglumine in calves with natural bovine respiratory syncytial virus infection. Vet Rec, 118, 14–6. https://doi.org/10.1136/vr.118.1.14 PMID: 3511602