تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,501 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,099,309 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,206,842 |
بررسی نقش عوامل طبیعی بر امنیت رودخانه های مرزی ایران | ||
پژوهشهای جغرافیای انسانی | ||
دوره 53، شماره 2، تیر 1400، صفحه 767-792 اصل مقاله (1.04 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhgr.2021.323148.1008291 | ||
نویسنده | ||
حسن کامران دستجردی* | ||
دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
مسئلة آب در میزان توسعه و امنیت کشورها تأثیر زیادی دارد. بنابراین، توجه به منابع آب در کشور و مسائل رودخانههای مرزی و مطالعۀ نقش آب در رفتارهای سیاسی بسیار حائز اهمیت است. در طول چند دهۀ اخیر، تنشهای امنیتی زیادی در خاورمیانه در اثر آبهای مرزی یا رودخانههای مرزی وجود داشتهاست. کشور ایران از این تنشها و درگیریها مستثنا نیست. برقراری امنیت در مناطق مرزی مستلزم طراحی و تدوین برنامهها و سیاستهای گوناگون است که به نوع مرز و چگونگی پیدایش مرز بستگی دارد. در این میان، رودخانهها، بهعنوان مرزهای طبیعی دو واحد سیاسی، به دلیل ماهیت تغییرپذیری و تنوع مورفولوژیکی خود، آثار محسوسی بر روابط سیاسی دو کشور، بهویژه بر سر مسائل مرزی، دارند. تغییرات این رودها، که مرزهای ایران و همسایگان را تشکیل دادهاند، به دلایل مختلف از زمان شکلگیری مرز همواره روابط دو کشور دو سوی مرز را بهشدت تحت تأثیر قرار داده و کاهش سهم هر کدام پیامدهای امنیتی بسیاری در پی داشته است. این پژوهش بنیادی با روش توصیفی- تحلیلی در صدد بررسی این موضوع است که عوامل طبیعی بر شکل رودخانههای مرزی و در نهایت امنیت ملی تأثیرگذارند. درواقع، مرزهایی که از مناطق کوهستانی، باتلاقها، یا جنگلهای متراکم عبور میکنند کمتر باعث منازعه و کشمکش میشوند. اما، مرزهایی که از مناطق دشتی و کمارتفاع عبور میکنند، بهویژه رودخانهها، دارای اهمیت بیشتری هستند. بنابراین، هر عامل و مسئلهای که در تحدید و تغییر مرز اثرگذار باشد باید مورد توجه و بررسی قرار گیرد. از جمله عوامل جغرافیایی مؤثر در سیمای رودخانهها عبارت است از: روابط مکانی و فضایی، توپوگرافی و زهکشی، زمینشناسی و خاک، پوشش گیاهی، آب و هوا (اقلیم)، و انواع فرسایش. نتایج تحقیق نشان میدهد تغییر خصوصیات و سیمای طبیعی رودخانهها در طول زمان باعث بروز اختلافات مرزی و به چالش کشیدن امنیت در دو طرف مرز شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
امنیت؛ ایران؛ عوامل طبیعی؛ رودخانه؛ مرز | ||
مراجع | ||
اطاعت، جواد و ورزش، اسماعیل، 1391، هیدروپلیتیک هیرمند: دلایل، آثار، و پیامدها، پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 80، تابستان 1391، صص193-212. باهک، بتول؛ روحی، ابراهیم و مهدویزاده، مهدی، 1398، جایگاه هیدروپلیتیک رودخانة هیرمند در امنیت ج.ا.ا، فصلنامة دانش امنیتی، س 5، ش 9. بای، یارمحمد، 1385، هیدروپولیتیک رودهای مرزی ایران، تهران: انتشارات مؤسسة فرهنگی مطالعات تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر. بیرانوند، سعیده، 1396، بررسی نقش عوامل ژئومورفیک در فرسایش کناری رودخانهها، فصلنامة علوم زمین، س ۵، ش ۱. پاپلی یزدی، محمدحسین و وثوقی، فاطمه، 1390، نگاهی به دیپلماسی آب ایران، مشهد: پاپلی. پارسا، بهزاد، 1391، بررسی تطبیقی دیپلماسی آب بر روابط ایران با کشورهای همسایة شرقی و غربی (هیدروپولیتیک رودخانههای مرزی)، پایاننامة کارشناسی ارشد علوم سیاسی، به راهنمایی بهزاد پارسا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز. پاکنژاد متکی، حمیدرضا و فرجی راد، عبداالرضا، 1389، هیدروپولیتیک رودخانة مرزی ارس و تأثیر آن بر امنیت استان اردبیل، فصلنامة جغرافیایی سرزمین، س ۷، ش ۲۸، صص 95-79. پاکنژاد متکی، حمیدرضا و عزتی، عزتاله، 1390، هیدروپولیتیک رودخانة مرزی اترک و تأثیر آن بر روابط ایران و ترکمنستان، چشمانداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، س ۶، ش 14، صص ۱۹-37. پیرعلی، علیرضا و سیادت، سعیده، 1392، تدابیر راهبردی ناجا در گسترش امنیت پایدار مرزهای جنوب شرق کشور، موردمطالعه: استان سیستان و بلوچستان، فصلنامة پژوهشنامة مطالعات مرزی، ش ۱. حافظنیا، محمدرضا، 1385، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: پاپلی. حافظنیا، محمدرضا و نیکبخت، مهدی، 1381، آب و تنشهای اجتماعی- سیاسی، مطالعة موردی: گناباد، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، س ۱۷، ش 6۵-6۶. حسینی، نرجس سادات، 1396، بررسی امنیت رودخانة مرزی هیرمند، دیپلماسی آب و فرصتهای هیدروپلیتیک غرب آسیا، 8 و 9 اسفندماه، دانشگاه خوارزمی. حیدری ساربان، وکیل و صائب، شراره، 1395، عوامل مؤثر بر ارتقای امنیت مرز از دیدگاه ساکنان محلی (مورد مطالعه: شهرستان گرمی)، فصلنامة علمی- ترویجی علوم و فنون مرزی، دورة ۱، ش 19. خالدی، حسین و همکاران، 1393، بررسی نقش رودخانههای مرزی در روابط ایران و عراق (مورد مطالعه: اروندرود)، فصلنامة علوم و فنون مرزی، س ۵، ش 3، صص ۵۳-81. رحیمی، مسعود، 1392، بررسی عوامل مؤثر در تغییرات بستر رودخانة ارس (میل مغان تا خروجی رود از ایران)، پایاننامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران. رحیمی هرآبادی، سعید؛ احمدی فیروزجایی، میثم و هداییآرانی، مجتبی، 1391، بررسی تأثیر ویژگیهای الگوی رودخانهای در مسائل و اختلافات مرزی، دانشگاه گلستان، مجموعه مقالات اولین همایش توسعه پایدار نواحی مرزی با رویکرد مرزنشینان. زارعزاده، محمد، 1395، همکاری استراتژیک ایران و افغانستان در حوضة هلمند برای اختصاص بیشتر آب به محیط زیست و کنترل کشت تریاک با استفاده از روش تئوری بازی، تحقیقات منابع آب ایران، دورة 12، ش 3. سبزهای، محمدتقی و کلیوند، شکیبا، 1396، بررسی جامعهشناختی مسئلة اجتماعی آب در ایران با نگرش توسعة پایدار، فصلنامة علوم اجتماعی، ش 77، صص 404-433. ستاره، جلال؛ اسماعیلی، شاهین و علیپور، حسین، 1392، بررسی تأثیر عوامل جغرافیایی بر امنیت مرزها (مورد مطالعه: منطقة مرزی گرمی)، پژوهشنامة مطالعات مرزی، س 1، ش 1. سیمون، پاول، 1380، اندیشههای ژئوپلیتیک در قرن بیستم، ترجمة محمدرضا حافظنیا و هاشم نصیری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی. سینایی، وحید، 1390، هیدروپولیتیک، امنیت، و توسعة همکاریهای آبی در روابط ایران، افغانستان، و ترکمنستان، روابط خارجی، س ۳، ش ۲، صص 185-211. شریفیکیا، محمد، 1389، پایش تغییرهای تراز آبی در دریاچة هامون، مبتنی بر تحلیل سری زمانی تصاویر سنجش از دوری، برنامهریزی و آمایش فضا، دورة 14، ش 3. فدایی، سیداحمد و چکنگی، علیرضا، 1384، سد دوستی نماد پیوند دو ملت، مشهد: شرکت آب منطقهای خراسان. قیدیی، امیر و پورروشن، علیاصغر، 1398، نقش شاخصهای ژئوپلیتیکی در امنیت شهرهای مرزی، جغرافیای انتظامی، س 7، ش 28. کامران، حسن؛ یاری، احسان و عابدی، مرضیه، 1396، امنیت زیستمحیطی و امنیت ملی ایران در بستر تحولات هیدروپولیتیک مرزی، مطالعة موردی: هریرود، جغرافیا، س15، ش 52، صص ۳۰۵-328. کاویانی راد و همکاران، 1398، شناسایی و تحلیل متغیرها و شاخصهای مؤثر در اهمیت راهبردی هریرود برای ایران با رویکرد تحلیل تأثیرات متقابل، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، س ۱۹، ش 55. کریمیپور، یدالله، 1394، جغرافیا؛ نخست در خدمت صلح (نگرشی به مناسبات ایران و همسایگان)، تهران: تشر انتخاب. کلیفورد، مری لوئیس، 1386، سرزمین افغانستان، ترجمة مرتضی اسعدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. لطفی، حسین، موسیزاده، 1397، واکاوی نقش عوامل طبیعی بر امنیت مرزهای ایران، جغرافیای انتظامی، س 6، ش 23. مجتهدزاده، پیروز، 1374، آب، محیط زیست، و ژئوپولیتیک، فصلنامة خاورمیانه، ش 6، صص ۸۲۸-837. مجتهدزاده، پیروز، 1387، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمة حمیدرضا ملکمحمدی، تهران: نشر شیرازه. مجتهدزاده، پیروز، 1389، سیاستهای مرزی و مرزهای بینالمللی ایران، تهران: سمت. محسنی، بهرام و رحیمیپور، مهدی، 1391، تأثیر هیدروپولیتیک شطالعرب بر مناسبات آیندة ایران و عراق، س 1، ش 3، صص ۱۵۷-180. مختاری، حسین، 1392، هیدروپلیتیک ایران، جغرافیای بحران آب در افق سال 1404، فصلنامة ژئوپلیتیک، س 9، ش3. مرادی، عزیز، 1397، ارزیابی و سنجش تأثیر ابعاد ژئوپلیتیک مهاجرت غیرقانونی بر نظم و امنیت در مناطق مرزی شرق کشور، فصلنامة جغرافیای انتظامی، س 6، ش 7. مسیبی، محمد، 1378، دیباچهای بر منابع آب، اصفهان: ارکان اصفهان. موسیزاده، حسین؛ ایزساک، ایوا و حسینی امینی، حسن، 1397، تحلیل نقش رودخانهها بر امنیت مناطق مرزی با رویکرد پدافند غیرعامل، سیزدهمین کنگره انجمن جغرافیایی ایران، سازمان جغرافیایی ایران. مهکویی، حجت، 1396، تحلیل بر بحران منابع آب در کشورهای اسلامی منتخب، فصلنامة مطالعات سیاسی جهان اسلام، ش 22، صص 169-199. نامی، محمدحسین و محمدپور، علی، 1389، بررسی هیدروپولیتیک حوضههای غرب کشور (نمونه: زاب، سیروان، و الوند)، مجلة جغرفیا و توسعة ناحیهای، ش 14، ص ۱۳۳-165. نیرومندفرد، فریبا و شهیدی، علی، 1397، هیدروپولیتیک ایران و عراق و بهینهکردن مصرف آبهای مشترک مرزی، فصلنامة سیاست جهانی، دورة ۷، ش 2، صص ۲۳۳-259. نوبهار، الهام و کبیری، محبوبه، 1399، بررسی مسئلة هیرمند، رهیافت نظریة بازیها، فصلنامة ژئوپلیتیک، س 16، ش 1، صص 183-207. یاری، احسان و اسفندیاری، مهدی، 1396، تحلیل عوامل ژئوپلیتیکی مؤثر بر تکوین مرزهای شرقی و جنوب شرقی ایران، فصلنامة علمی- ترویجی علوم و فنون مرزی، س 21، ش 8. یمانی، مجتبی و شرفی، سیامک، 1391، ژئومورفولوژی و عوامل مؤثر در فرسایش کناری رودخانة هررود در استان لرستان، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دورة 23، ش ۱ (پیاپی 45)، صص 15-32. یوسفی، پروین، 1394، بحران آب، دومین همایش ملی راهکارهای پیش روی بحران آب در ایران و خاورمیانه، شیراز، صص ۱-۷. هاگت، پیتر، 1379، جغرافیا ترکیبی نو، ترجمة شاپور گودرزینژاد، ج ۲، تهران: سمت. Etaat, Javad. Sports, Ismail (2012). Helmand Hydropolitics: Reasons, Effects and Consequences, Human Geography Research, No. 80 , pp. 193-212.
Bahak, Batool; Rouhi, Ebrahim and Mahdavizadeh, Mehdi, 1398, The Hydropolitical Position of the Helmand River in the Security of the Islamic Republic of Iran.
Bay, Yar Mohammad, 1996, Hydropolitics of Iranian Border Rivers, Tehran: Abrar Contemporary International Research Studies Cultural Institute Publications.
Biranvand, Saeedeh, 2017, Investigating the role of geomorphic factors in river erosion. Quarterly Journal of Earth Sciences, Vol. 5, No. 1.
Papli Yazdi, Mohammad Hossein and Vosoughi, Fatemeh, 1390, A Look at Iranian Water Diplomacy, Mashhad: Papli Publications.
Parsa, Behzad, 2012, A Comparative Study of Water Diplomacy on Iran's Relations with Eastern and Western Neighboring Countries (Hydropolitics of Border Rivers), Master Thesis in Political Science, supervised by Behzad Parsa, Islamic Azad University, Central Tehran Branch.
Paknejad Mottaki, Hamid Reza and Faraji Rad, Abdolreza, 2010, Hydropolitics of Aras border river and its effect on security of Ardabil province, Sarzamin Geographical Quarterly, Vol. 7, No. 28, PP. 79-95.
Pakonejad Mottaki, Hamid Reza and Ezzati, Ezzatullah, 2011, Hydropolitics of Atrak Border River and Its Impact on Iran-Turkmenistan Relations, Geographical Perspective (Human Studies), Vol. 6, No. 14, PP. 19-37.
Pirali, Alireza and Siadat, Saeedeh, 2013, NAJA Strategic Measures in Promoting Sustainable Security of the Southeastern Borders of the Country, Study: Sistan and Baluchestan Province, Quarterly Journal of Border Studies, No. 1.
Hafeznia, Mohammad Reza, 1385, Principles and Concepts of Geopolitics, Mashhad: Papoli Publications.
Hafeznia, Mohammad Reza and Nikbakht, Mehdi, 1381, Water and Socio-Political Tensions, Case Study: Gonabad, Quarterly Journal of Geographical Research, Vol. 17, No. 66-65.
Hosseini, Narjes Sadat (1396). Investigation of Helmand border river security, water diplomacy and hydropolitical opportunities in West Asia, March 8 and 9, Kharazmi University.
Heidari Sarban, Vakil and Saeb, Sharareh, 1395, Factors affecting the promotion of border security from the perspective of local residents (Case study: Garmi city). Journal of Border Science and Technology, Vol. 1, No. 19.
Khaledi, Hossein et al., 2014, Investigating the Role of Border Rivers in Iran-Iraq Relations (Case Study: Arvand River), Border Science and Technology Quarterly, Vol. 5, No. 3, PP. 53-81.
Rahimi, Massoud, 2013, Investigating the effective factors in the changes of Aras riverbed (Mill Moghan to the river outlet from Iran). Thesis for obtaining a master's degree, Faculty of Geography. University of Tehran.
Rahimi, Herabadi, Saeed; Ahmadi, Firoozjaei, Meysam and Hedayi Arani, Mojtaba, 2012, Investigating the effect of river pattern features on border issues and disputes, Golestan University, Proceedings of the First Conference on Sustainable Development of Border Areas with a Border Residents Approach.
Zarezadeh, Mohammad, 2016, Iran-Afghanistan Strategic Cooperation in Helmand Basin to allocate more water to the environment and control opium cultivation using game theory method. Iranian Water Resources Research, Vol. 12, No. 3.
Sabzehaei, Mohammad Taghi and Klivand, Shakiba, 2017, Sociological study of the social problem of water in Iran with the attitude of sustainable development, Social Sciences Quarterly, No. 77, PP. 404-433.
Stare, Jalal; Ismaili, Shahin and Alipour, Hossein, 2013, Investigating the effect of geographical factors on border security (Case study: Garmi border area). Journal of Border Studies, Vol. 1, No. 1.
Simon, Powell, 2001, Geopolitical Thoughts in the Twentieth Century, translated by Dr. Mohammad Reza Hafeznia, Hashem Nasiri, Tehran: Office of Political and International Studies.
Sinaei, Vahid, 2011, Hydropolitics, Security and Development of Water Cooperation in Iran-Afghanistan-Turkmenistan Relations, Foreign Relations, Vol. 3, No. 2, PP. 185-211.
Sharifi Kia, Mohammad, 2010, Monitoring of water level changes in Hamoon Lake, based on time series analysis of remote sensing images, Space planning and planning, Vol. 14, No. 3.
Fadai, Seyed Ahmad and Chakangi, Alireza, 1995, Friendship Dam, a symbol of the bond between two nations, Mashhad: Khorasan Regional Water Company.
Qidi, Amir and Pourroshan, Ali Asghar, 2019, The role of geopolitical indicators in the security of border cities, Disciplinary Geography, Vol. 7, No. 28.
Kamran, Hassan; Yari, Ehsan and Abedi, Marzieh, 2017, Environmental Security and National Security of Iran in the Context of Border Hydropolitical Developments, Case Study: Harirod, Geography, Vol. 15, No. 52, PP.305-328.
Kaviani Rad, 2019, Identification and analysis of variables and indicators affecting the strategic importance of Harirod for Iran with the approach of interaction analysis, Journal of Applied Research in Geographical Sciences, Vol. 19, No. 55.
Karimipour, Yadollah, 2015, Geography; First in the service of peace (an attitude towards relations between Iran and its neighbors), Tehran: Tashr-e-Entekhab .
Clifford, Mary Lewis, 2007, Land of Afghanistan. Translation: Morteza Asadi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Lotfi, Hossein, Musazadeh , 2018, Investigating the role of natural factors in securing Iran's borders. Disciplinary Geography, Vol. 6, No. 23.
Mojtahedzadeh, Pirooz, 1995, Water, Environment and Geopolitics, Middle East Quarterly, No. 6, PP. 828-837.
Mojtahedzadeh, Pirooz, 2008, Border Amirs and the Eastern Borders of Iran, translated by Hamid Reza Malek Mohammadi, Tehran: Shirazeh Publishing.
Mojtahedzadeh, Pirooz, 2010, Iran Border Policies and International Borders, Tehran: Samat Publishing
Mohseni, Bahram and Rahimipour, Mehdi, 2012, The Hydropolitical Impact of the Shatt al-Arabbar Future Relations between Iran and Iraq, Vol. 1, No. 3, pp. 180-157.
Mokhtari, Hossein, 2013, Hydropolitics of Iran, Geography of Water Crisis on the Horizon of 1404, Geopolitical Quarterly, Vol. 9, No. 3.
Moradi, Aziz, 2016, Assessing the impact of the geopolitical dimensions of illegal migration on order and security in the eastern border areas of the country, Quarterly Journal of Disciplinary Geography, Vol. 6, No. 7.
Mosaybi, Mohammad, 1999, An Introduction to Water Resources, Isfahan: The Pillars of Isfahan.
Mousizadeh, Hossein; Isaac, Eva and Hosseini Amini, Hassan, 2018, Analysis of the role of rivers on the security of border areas with a passive defense approach, 13th Congress of the Geographical Association of Iran, Geographical Organization of Iran.
Mahkouei, Hojjat, 2017, Analysis on the crisis of water resources in selected Islamic countries, Quarterly Journal of Political Studies of the Islamic World, No. 22, PP. 169-199.
Name, Mohammad Hussein and Mohammadpour, Ali, 2000, Hydropolitical study of the western basins of the country "Example: Zab, Sirvan and Alvand", Journal of Geography and Regional Development, No. 14, PP. 133-165.
Niroumandfard, Fariba and Shahidi, Ali, 2018, Iran-Iraq Hydropolitics and Optimization of Common Border Water Consumption, World Policy Quarterly, Vol. 7, No. 2, PP. 233-259.
Nobahar, Elham and Kabiri, Mahboubeh, 2020, Investigating Helmand Problem, Game Theory Approach, Geopolitical Quarterly, Vol. 16, No. 1, PP. 183-207.
Yari, Ehsan and Esfandiari, Mehdi, 2017, Analysis of geopolitical factors affecting the formation of eastern and southeastern borders of Iran, Journal of Border Science and Technology, Vol. 21, No. 8.
Yamani, Mojtaba and Sharafi, Siamak, 2012, Geomorphology and effective factors in erosion of Herrud river in Lorestan province. Geography and Environmental Planning Journal of Humanities Research, University of Isfahan. Vol. 23, No. 1.
Yousefi, Parvin, 2015, Water Crisis, The Second National Conference on Solutions to the Water Crisis in Iran and the Middle East, Shiraz, PP. 1-7.
Hagget, Peter, 1990, New combined geography, Translated by Shapur Goodarzi Nejad, Vol. 2, Tehran: Samat Publications.
Barden, Kathleen and Shelley, Fred, 2009, Engaging Geopolitics, England: Pearson Education Limited. Bellamy, Foster, 2006, The New Geopolitics of Empire, Monthly Review, January.
Challinor, A. J.; Adger, W. N. and Benton, T. G., 2017, Climate risks across borders and scales, Nature Climate Change, Vol. 7, PP. 621-623.
Kucukmehmetoglu, M. and Guldmann, J.-M., 2004, International Water Resources Allocation and Conflicts: The Case of the Euphrates and Tigris, Environment and Planning A: Economy and Space, Vol. 36, No. 5, PP. 783- 801. Doi: 10.1068/a3670
Kwadijk, J. and Diermanse, F., 2006, Integrated Water Resources Management for the Sistan Closed Inland Delta, Iran: Forecasting the flow from Afghanistan, Water Research Institute hydraulics, WL Delft.
Lazerwitz, D.J., 1994, The flow of international water law: The international law commission's law of the non-navigational uses of international watercourses, Indiana Journal of Global Studies, Vol. 1, PP. 1-16.
Li, B.; Guangming, T. and Gang, C., 2016, Generalized Uncooperative Planar Game Theory Model for Water Distribution in Transboundary Rivers, Water Resources Management, Vol. 30, No. 1, PP. 225-241. Doi: 10.1007/s11269-015-1158-9.
Mousazadeh, H., 2018, The influence of the urban rivers on the quality of life of citizens with emphasis on Zayanderud river in Isfahan city- Iran, Urban Geography Conference, Buk, Hungary, 5-6.
Turton, A. and Henwood, R., 2002, Hydropolitics in the developing world. A Southern African perspective. Pretoria: AWIRU, University of Pretoria. http: //waterlaw.org/articles/hydropolitics_book.pdf (accessed 3 July 2007).
World bank, 2017, World development Indicator.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,088 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,615 |