سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات157
تعداد شماره‌ها6,051
تعداد مقالات66,094
تعداد مشاهده مقاله111,475,377
تعداد دریافت فایل اصل مقاله86,107,873
رضایی, مهدی, قائمی خرق, سید محسن. (1401). نگرش فقهی به مفهوم حق؛ از آغاز تاکنون. , 18(2), 341-362. doi: 10.22059/jorr.2021.310302.1008934
مهدی رضایی; سید محسن قائمی خرق. "نگرش فقهی به مفهوم حق؛ از آغاز تاکنون". , 18, 2, 1401, 341-362. doi: 10.22059/jorr.2021.310302.1008934
رضایی, مهدی, قائمی خرق, سید محسن. (1401). 'نگرش فقهی به مفهوم حق؛ از آغاز تاکنون', , 18(2), pp. 341-362. doi: 10.22059/jorr.2021.310302.1008934
رضایی, مهدی, قائمی خرق, سید محسن. نگرش فقهی به مفهوم حق؛ از آغاز تاکنون. , 1401; 18(2): 341-362. doi: 10.22059/jorr.2021.310302.1008934

نگرش فقهی به مفهوم حق؛ از آغاز تاکنون

مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
دوره 18، شماره 2، تیر 1401، صفحه 341-362    اصل مقاله (849.28 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jorr.2021.310302.1008934
نویسندگان
مهدی رضایی* 1؛ سید محسن قائمی خرق2
1استادیار، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2دانشجوی دکتری، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
چالش‌های ناظر بر فهم «حق»، نشان از این مطلب دارد که «حق» مفهومی مجمل است؛ به‌گونه‌ای که بیشترین سوءاستفاده‌ها و سوءبرداشت‌ها در فضای تاریخی و مدنی، متأثر از این مفهوم صورت پذیرفته است. مسئلۀ این مقاله، تحلیل قرائت فقها از مفهوم حق و نیز بررسی این مفهوم در مذاهب و رویکردهای مختلف فقهی است تا بتوان به اثر مفهوم حق در تکوین دولت دینی و نیز گسترۀ اختیارات آن نسبت به حق‌های شهروندان رسید. اهمیت و ضرورت این نوشته نیز از آن‌روست که مطالبات سیاسی-اجتماعی و نیز مشروعیت تشکیل و استمرار حکومت دینی ارتباط مؤثری با نوع برداشت از مفهوم حق و توسعۀ مفهوم «آزادی» و تغییر آن از معنای «رهایی و زدودن رذایل درونی» به «آزادی از موانع رسمی و غیررسمی بیرونی» دارد و ضروری است به‌عنوان مبنای همۀ حق‌های شهروندی در فقه سیاسی، نخست به تبیین مفهوم حق اهتمام داشت. از نتایج نوشتۀ پیش‌رو که مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است، می‌توان به مبانی و تکوین برداشت‌های فقهی از مفهوم حق و دگردیسی در آن (به معنای تغییر در ابزارها و فرایند استنباط حق) دست یافت؛ از جمله چهار نظریۀ «العادة»، «تولید»، «حق‌الطاعة» و «اعتبار قانونی». همچنین اثبات «نسبت مؤثر مفهوم حق بر ساخت دولت و نیز حوزۀ صلاحیت‌های دولت دینی در تصرفات نسبت به مردم» از جمله دیگر نتایج این نوشته است.
کلیدواژه‌ها
برداشت‌های فقهی؛ حق؛ فرمان الهی؛ لفظ‌گرایی حق؛ معتزله
عنوان مقاله [English]
Jurisprudential Attitude towards the Concept of Right; from the Beginning to Now
نویسندگان [English]
Mahdi Rezaei1؛ Seyyed Mohsen Qaemi Kharq2
1Assistant Professor, Department of Public Law, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba`i University, Tehran, Iran
2Ph.D Student, Department of Public Law, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba`i University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The challenges of understanding "right" indicate that "right" is a broad concept in a way that most abuses and misunderstandings in the historical and civil space have been influenced by this concept. The purpose of this article is to analyze the jurists’ reading of the concept of right. It also seeks to study this concept in different religions and jurisprudential approaches in order to achieve the effect of the concept of right in the formation of religious state and its scope of authority over citizens’ rights. The importance and the need to write this text is because of the fact that socio-political demands as well as the legitimacy of the formation and continuation of the religious government are effectively linked to the interpretation of the concept of right and the development of the concept of "freedom" and its change from "liberation and removal of internal vices" to "freedom from formal and informal obstacles". First, it is necessary to attempt to explain the concept of right as the basis of all citizenship rights in political jurisprudence. From the results of the present writing, which is written based on a descriptive-analytical method, it is possible to draw the principles and development of jurisprudential perceptions of the concept of right and its transformation (i.e. changing the tools and process of inferring right), including three theories of custom, production, obedience right and legal validity. Proving the "effective ratio of the concept of the right to build a state as well as the scope of competencies of the religious state in seizing the people" is another result of this article. 
کلیدواژه‌ها [English]
Right, Jurisprudential Interpretations, Divine Command, Mu'tazilites, Rhetoric of Right
مراجع
ـ قرآن کریم

  1. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (1380). امامت و سیاست، ترجمۀ ناصر طباطبایی، تهران: ققنوس.
  2. ابن‌مرتضی، احمد بن یحیی (1380). طبقات المعتزلة. لا ط، بیروت: دارمکتبة الحیاة،
  3. اسلامی، رضا (1385). نظریۀ حق الطاعة، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، بی‌چا.
  4. اشعری، ابوالحسن (1418ق). الابانه عن اصول الدیانه، بیروت: دارالکتب العلمیه، لا ط.
  5. _____ (1952). اللمع فی الرّد علی أهل الزیغ و البدع، لا ط، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه.
  6. ______ (1426)، رساله إلی أهل الثغر، نسخه الکترونیکی: al-mostafa.com.
  7. اصفهانی، محمدحسین (1418ق). حاشیة المکاسب. تحقیق شیخ عبـاس محمـد آل سـباع، قـم: مطـبعة العلمیة.
  8. الهی خراسانی، علی (1395). نظریۀ اعتبار قانونی در گذار از شخصیت‌گرایی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  9. امین، احمد (1426). ضحی الاسلام، لا ط، لا ت، یروت: دارالکتاب العربی،
  10. انصاری، مرتضی (1410ق). کتاب المکاسب. تحقیق سید محمد کلانتر، بیروت: منشورات مؤسسۀ النور للمطبوعات.
  11. انصاری، مرتضی (1387). فرائد الأصول، چ نهم، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  12. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق). حاشیۀ کتاب المکاسب، تصحیح سید مهدی شمس‌الدین، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
  13. بهبهانی، محمدباقر (1415ق). الفوائد الحائریة، لا ط، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  14. تفتازانی، سعد الدین (1989). شرح‌المقاصد، قم: انتشارات شریف رضی.
  15. جاحظ، عمرو بن بحر (1409ق). البیان و التبیین، ارومیه: کتابخانة ارومیه.
  16. جرجانی، علی بن محمد (1373). شرح المواقف ایجی، سیالکوتی و چلبی، لا ط، قم: شریف رضی.
  17. حائری، علی اکبر (1378). «بررسی نظریۀ حق الطاعة»، مجلۀ فقه اهل بیت(ع)، دورۀ 3، ش 17 و 18، ص 40-25.
  18. حکیم، سیدمحسن (1371). نهج الفقاهه، لا ط، النجف: المطبعه العلمیه.
  19. حلبی، علی اصغر (1389). تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، لا ط، تهران: اساطیر.
  20. زحیلی، وهبه (1421ق). اصول الفقه الاسلامی، چ دوم، بیروت: دارالفکر المعاصر.
  21. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1387). الملل و النحل، الطبعة الاولی، قاهره: مکتبة الانجلو المصریه.
  22. صدر، سید محمدباقر (1405ق). دروس فی علم الاصول، بی‌جا: دار المنتظر.
  23. صدر، سیدمحمدباقر (1376). مباحث اصول. تقریر کاظم الحسینی الحائری، بی‌جا: بی‌نا.
  24. صدر، سیدمحمدباقر (1429ق). الاسلام یقود الحیاه، المدرسه الاسلامیه، رسالتنا، ط الثانی، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیّه للشهید الصدر.
  25. صابری، حسین (1381). عقل و استنباط فقهی، چ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس.
  26. صبحی، احمدمحمود (1405ق). دراسته فلسفیه لآرا الفرق الاسلامیه فی اصول الدین، لا ط، بیروت: دارالنهضه‌العربیه،
  27. ضیاء‌الدین الریس، محمد (1960). النظریات السیاسیة الاسلامیة، لا ط، قاهره: بی‌جا.
  28. عبدالساتر، حسن (1426ق). بحوث فی علم الأصول، الطبعة الاولی، بیروت: دار الاسلامیه.
  29. علم‌الهدی، مرتضی (1426). امالی، لا ط، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة.
  30. علم‌الهدی، علی بن حسین (1348). الذریعه الی اصول الشریعه، تهران: دانشگاه تهران.
  31. عمارة، محمد (1984). المعتزله و الثورة، الطبعة الاولی، بیروت: مؤسسة العربیة للدراسات.
  32. فیرحی، داود (1382). نظام سیاسی و دولت در اسلام، چ دوم، تهران: سمت.
  33. قاضی، عبدالجبار (1962). المغنی فی أبواب التوحید و العدل، لا ط، قاهره: نشرة الشرکة العربیة.
  34. القپانچی، السید صدرالدین (1372). «نظریۀ الثوره عند المذاهب الاسلامیة»، رساله التقریب، دورۀ 2، ش 3، ص90-75.
  35. قمی، میرزا (1384). «ارشادنامه»، تحقیق: حسن قاضی طباطبایی، مجلۀ علوم انسانی دانشگاه تبریز، دورۀ 4، ش 3، ص 140-115.
  36. کربن، هـانری (1377). تاریخ فلسفة اسلامی، ترجمۀ سید جواد طباطبایی، تهران: کویر.
  37. لاریجانی، محمدصادق (1388). «نظریۀ حق الطاعه»، پژوهش‌های اصولی، دورۀ 5، ش 1،ص 45-15.
  38. محقق حلی، جعفر بن حسن (1403ق). معارج الاصول. قم: نشر آل‌البیت.
  39. _________ (1363). المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسۀ سیدالشهداء.
  40. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم (1412ق). مصباح الفقاهه فی المعاملات، بیروت: دار الهادی.
  41. نائینی، میرزا محمدحسین (1417ق). فوائد الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  42. نجفی خوانساری، موسی (1418ق). تقریرات مرحوم نائینی، چ اول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  43. یزدی، سید محمدکاظم (1429ق). حاشیه بر مکاسب، چ دوم، قم: مؤسسة طیبة لاحیاء التراث.
  44. Bell, Daniel (1993). Communitarianism and Its Critics, Oxford: Clarendon Press.
  45. Golding, Mark (1978). The Concept of Rights: A Historical Sketch", in Bioethics and Human rights, ed by E.L. Bandman & B.Bandamn, Boston: Little, Brown & Company, ch.4.
  46. O'Neill, Onora (1989). Constructions of Reason: Explorations of Kant's Practical Philosophy, New York: Cambridge University Press.
 

References

- The Holy Quran (in Arabic).

  1. Abd al-Satr, Hassan (2005). Bohorh Fi Elm Al-osol, Beirut: Dar al-Islamiyah. (in Arabic)
  2. Akhund Khorasani, Muhammad kazem. (1406). Hashiye Ketab Al-makaseb, Tehran: Ministry of Islamic Affairs. (in Arabic)
  3. Alam al-Huda, Mortaza (1970). Al-Zaria ela Osol Al-Sharia, Tehran: University of Tehran. (in Arabic)
  4. Alam al-Huda, Mortaza (2005). Amali. Cairo: Darahiyah Al-Kitab Al-Arabiya. (in Arabic)
  5. Al-Qapanchi. Seyyes Sadr al-Din (1994).”Theory of Torah in Islamic Religions”, Treatise on Approximation, Vol.2, No. 3, pp.75-90. (in Arabic)
  6. Amara, Muhammad (1984). Al-amara va Al-thora, Beirut: Arab Institute for Education. (in Arabic)
  7. Amin, Ahamad (2005). Zoha al-islam. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi. (in Arabic)
  8. Ansari, Mortaza (1989). Kitab al-Makasib, Investigation by Mohammad Kalantar, Beirut: Publications of the Institute of Publications. (in Arabic)
  9. Ansari, Mortaza (2009). Fraed ol-ososl, Qom: Islamic Thought Association. (in Arabic)
  10. Ash'ari, Abu al-Hassan (1952). Al-lomaa fi al-rad ala Ahle al-zeigh va al-beda, Beirut: Catholic Press. (in Arabic)
  11. Ash'ari, Abu al-Hassan (1997). Al-Abaneh on the principles of religion, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. (in Arabic)
  12. Ash'ari, Abu al-Hassan (2005). Al-resala ela Ahle Al-thagher, electronic version: www.al-mostafa.com. (in Arabic)
  13. Behbahani, Muhammad Baqir (1995). Al-Fawaid Al-Hayriya, Qom: Islamic Thought Association. (in Arabic)
  14. Bell, Danial (1993). Communitarianism and Its Critics, Oxford: Clarendon Press.
  15. Carbon, Henry (1998). History of Islamic Philosophy, Translated by Seyyed Javad Tabatabai, Tehran: Kavir. (in Persian)
  16. Elahi Khorasani, Ali (2015). Theory of legal validity in the transition from personalityism, Qom: Institute of Islamic Sciences and Culture. (in Persian)
  17. Farihi, Davood (2003). Political system and government in Islam, Tehran: Samat. (in Persian).
  18. Golding, Mark (1978). The Concept of Rights: A Historical Sketch ", in Bioethics and Human rights, ed by E.L. Bandman & B.Bandamn, Boston: Little, Brown & Company . (in English)
  19. Ghazi, Abd al-Jabbar (1962). Al-Mughni in the chapters of monotheism and justice. Cairo: Publication of the Arab Company. (in Arabic).
  20. Haeri, ali akbar (2000). “A Study of the Theory of the Right of Obedience”, Journal of the Jurisprudence of the Ahl al-Bayt (3, No. 17, pp.25-40. (in Persian)
  21. Hakim, Seyyed mohsen (1993). Nahj Al-Feghaha, Najaf: Al-elmiye. (in Arabic)
  22. Halabi, Ali asghar (2011). History of theology in Iran and the Islamic world, Tehran: Myths. (in Persian)
  23. Ibn Mortaza, A (2001). Tabaghat of Mu'tazilites, Beirut: Dar al-Kitab al-Hayat. (in Arabic)
  24. Ibn Qutaybah, Abdullah bin Muslim (2001). Imamate and politics, Translated by Nasser Tabatabai, Tehran: Phoenix. (in Arabic)
  25. Isfahani, Muhammad hossein (1997). Hashiya ala Al-makaseb, Investigation of Sheikh Abbas Muhammad Al-Saba'a, Qom: Scientific Press. (in Arabic)
  26. Islami, Reza (2006). Theory of the right of obedience, Qom: Institute of Islamic Sciences and Culture. (in Persian)
  27. Jahez, Amr Ibn Bahr (1986). Al-bayan Va Al-tabin, Urmia: Urmia Library. (in Arabic)
  28. Jorjani, Ali Ibn Muhammad (1995). Sharh Al-mavaghef of Iji, Sialkoti and Chalabi, Qom, Sharif Razi. (in Arabic)
  29. Larijani, Muhammad sadegh (2010). “Theory of obedience”, principled research, Vol.5, No.1, pp.15-45. (in Persian)
  30. Mohaqeq Heli, Jaafar bin Hassan (1983). Maarij al-Osul, Qom: Al-Bayt Publishing. (in Arabic)
  31. Mohaqeq Heli, Jaafar bin Hassan (1985. (Al-moatabar fi Sharhe Al-mokhtasar, Qom: Sayyid al-Shuhada Institute. (in Arabic).
  32. Mousavikhoei, Seyyed Abu al-Ghasem (1992). Misbah al-Faqih Hafi al-Ma'alam. (in Arabic).
  33. Naini, Mirza muhammad hossein (1997). Favaed Al-osol, Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
  34. Najafikhansari, Moses (1998). Discussions of the Naini, Qom: Islamic Publishing Foundation. (in Arabic)
  35. O'Neill, Onora (1989). Constructions of Reason: Explorations of Kant's Practical Philosophy, New York: Cambridge University Press. (in English)
  36. Qomi, Mirza (2006). “Ershadnameh, Research: Hassan Ghazi Tabatabai”, Journal of Humanities, University of Tabriz, Vol.4, No. 3, pp.115-140. (in Persian)
  37. Saberi, Hossein (2003). Reason and jurisprudential inference, Mashhad: Astan Quds Islamic Research Foundation. (in Arabic)
  38. Sadr, Seyyed Muhammad bagher (2008). Al-Islam Yaqud Al-Hayah, Islamic School, Qom: Our Mission. (in Arabic)
  39. Sadr, Seyyed Muhammad bagher. (1998). Topics of Principles of Islamic jurisprudence, Report by Kazem Al-Husseini Al-Haeri. (in Persian)
  40. Sadr, Seyyed Muhammad bagher (1985). Doros Fi Elm Al-ososl, Dar Al-Montazer. (in Arabic)
  41. Shahrestani, Muhammad bin Abdul Karim (2009). Al-melal Va al-nehal, Cairo: Egyptian Enlightenment School. (in Arabic)
  42. Subhi, Ahmad (1985) . Philosophical law on the views of Islamic sects in the principles of religion, Beirut: Arab Islamic sect.
  43. Taftazani, Saad al-Din (1989). The description of the destinations, Qom: Sharif Razi Publications. (in Arabic)
  44. Yazdi, seyyed Muhammad Kazem (2008). Hashiye makaseb, Qom: Institute for Heritage Revival. (in Arabic)
  45. Zohili, vahabe (2000). Principles of Islamic jurisprudence, Beirut: Dar al-Fikr al-Maaser. (in Arabic)
  46. Zia-ud-Din al-Rays, M. (1960). Islamic Political Theories, (in Arabic)
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 403
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 260


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب