تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,500 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,089,304 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,192,657 |
غالیان و حسنیان: واگرایی اندیشهای، همگرایی سیاسی | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 23، آذر 1399، صفحه 159-181 اصل مقاله (816.06 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2020.305746.473280 | ||
نویسنده | ||
لیلا نجفیان رضوی* | ||
استادیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد | ||
چکیده | ||
قیامهای حسنیان در دورۀ خلافت عباسیان با قیام محمد بن عبدالله در سال 145 هجری آغاز شد. این قیام به عللی همچون بیعت دو خلیفۀ نخست عباسی با محمد، جایگاه وراثتی او، گستردگی تبلیغات و طیف وسیع حامیان از اهمیت ویژهای برخوردار بود. در میان حامیان متنوع این قیام، برخی رهبران غلات نیز حضور داشتند. افرادی که میان آراء آنها با باورهای نخستین حسنیان همگرایی حداقلی وجود داشت. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، عوامل مؤثر در حمایت غالیان از قیام محمد بن عبدالله، با وجود همگرایـی حداقلی میـان باورهای آنها مورد توجه قرار گرفته است. نتیـجۀ این بررسی نشان میدهد رهبران غالی برای جذب حامیان بیشتر، با استفاده از شرایط ایجاد شده همچون مرگ بزرگان علوی و تبلیغ حسنیان درخصوص مهدویت محمد بن عبدالله، معنای دلخواه خود از مهدی (منجی بودن محمد) را به پیروان خود تعلیم دادند. امری که پذیرش آن، افضلیت حسنیان برای امامت را در خود مستتر داشت. از سوی دیگر تأکید بر لزوم قیام مسلحانه و حذف مخالفان در تعلیمات آنها، ضمن تأکید بر ظهور و قیام منجی (محمد) برای پر کردن جهان از عدل، با وجود همگرایی حداقلی باورها و اهداف غالیان و حسنیان، در ظاهر نزدیکی آنها به دو باور حسنیان یعنی افضلیت برای امامت و لزوم قیام مسلحانه را در پی داشت. امری که نهایتاً حمایت برخی غالیان از قیام محمد را رقم زد. | ||
کلیدواژهها | ||
امام باقر (ع)؛ محمد بن عبدالله؛ مهدویت؛ واگرایی اندیشهای؛ همگرایی سیاسی؛ حسنیان؛ غالیان | ||
مراجع | ||
ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، جلد هشتم و پانزدهم، بیروت، الاعلمی للمطبوعات، 1415. ابناثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، جلد پنجم، بیروت، دارصادر داربیروت، 1965. ابنزهره، تاجالدین بن محمد، غایه الاختصار فی اخبار البیوتات العلویه، بولاق، [بینا]، 1310. ابنحزم، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، جلد چهارم، قاهره، احمد ناجیالجمالی، 1320. ابنسعد، محمد بن منیع، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، جلد پنجم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410. ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، تحقیق یوسف البقاعی، جلد چهارم،، بیروت، دارالاضواء، 1412. ابنطاووس، علی بن موسـی، اقبـال الاعـمال الحـسنه فیـما یـعمل مرّه فی السنه، تحقیـق جواد قیومیاصفهانی، جلد سوم، قم، بوستان کتاب، 1434. ابنعبدربه اندلسی، عقد الفرید، جلد پنجم، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 1419. ابنعساکر، تاریخ مدینه دمشق، جلد سیزدهم، بیروت، دارالفکر، 1415. ابنکثیر، البدایه و النهایه، جلد دهم، بیروت، دارالفکر، 1407. اخبار الدوله العباسیه، تحقیق عبدالعزیز الدوری و عبدالجبارالمطلبی، بیروت، دارالطلیعه، 1971. اسفرائنی، شهفور بن طاهر، التبصیر فی الدین و تمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین، تحقیق محمد زاهد بن حسن کوثری، بغداد، مکتبه المثنی، 1374. اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تصحیح محمدجواد مشکور، تهران، عطایی، 1963. اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق محمد محیالدین عبدالحمید، جلد یکم، بیروت، مطبعه العصریه، 1999. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بیتا. اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، تهران، طهوری، 1345. الهیزاده، محمدحسن، جنبش حسنیان؛ ماهیت فکری و تکاپوهای سیاسی، قم، شیعهشناسی، 1385. بخاری، ابونصر، سر سلسله علویه، نجف، حیدریه، 1962. بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، تعلیق شیخ ابراهیم رمضان، چاپ چهارم، بیروت، دارالمعرفه، 1429. ــــــــــــــــــ، اصول الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1401. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، جلد سوم و نهم، بیروت، دارالفکر، 1417. بلخی، احمد بن سهل، البدء و التاریخ، بیروت، دار صادر، 1431. بهرامی، روحالله، «مغیره بن سعید و ظهور اندیشۀ حروفیگری در عصر امویان»، مطالعات تاریخ اسلام، دورۀ 2، شمارۀ 5، 29-52، 1389. جاحظ، ابیعثمان عمرو بن بحر، کتاب الحیوان، جلد دوم، بیروت، دارالکتب العمیه، 1424. حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، عمان، امام زید بن علی الثقافیه، 1422. حمیری، ابوسعید نشوان، حور العین، تحقیق کمال مصطفی، بغداد، مکتبه المثنی، 1965. ساعدی، محمد، الحسنیون فی التاریخ، نجف، مطبعه النجف، 1956. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، توضیح ملل، ترجمۀ ملل و نحل، مصطفی بن خالقداد هاشمی، جلد یکم، [بیجا]، اقبال، 1361. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، الملل و النحل، تحقیق ابراهیم شمسالدین، بیروت، اعلمی، 2006. صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، جلد یکم، بیروت، الاعلمی، 1408. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تعلیق محمدباقر خرسان، جلد دوم، نجف، دارالنعمان، 1966. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، جلد هفتم، قاهره، دارالمعارف، بیتا. العیون و الحدائق فی اخبار الحقائق، جلد سوم، بغداد، مکتبه المثنی، بیتا. قاضی، عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق عبدالحلیم محمود و سلیمان دنیا، باشراف طه حسین، جلد بیستم، [بیجا]، الدار المصریه للتألیف و الترجمه، بیتا. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، تحقیق جواد قیومیاصفهانی، قم، نشر اسلامی، 1427. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافى، جلد یکم، تهران، الاسلامیه، 1362. محلی، احمد بن محمد، حدائق الوردیه، تحقیق المرتضی بن زید المحطوریالحسنی، جلد یکم، صنعا، مرکز بدر العلمی و الثقافی، 1423. مزی، ابوالحجاج یوسف، تهذیب الکمال فی معرفه الرجال، تحقیق شبار عواد معروف، جلد بیست و پنجم [بیجا]، الرساله، 1413. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، جلد سوم، بیروت، دار اندلس، بیتا. مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، [بیجا]، بنیاد پژوهشها، 1368. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، تحقیق موسسۀ آلبیت لتحقیق التراث، جلد دوم، قم، الموتمر العالمی لالفیه شیخ المفید، 1413. موسویخویی، ابوالقاسم، معجم رجال حدیث، جلد یازدهم، تهران، توحید، 1413. نجفیانرضوی، لیلا، «واکاوی دلائل همراهی اصحاب مذاهب اسلامی با نخستین قیامهای سادات حسنی تا سال 145هجری»، مطالعات تاریخ فرهنگی، دورۀ 3، شمارۀ 11، 97-124، 1391.
ــــــــــــــــــــ، «بررسی چگونگی مناسبات حسنیان و امامان شیعه (ع) تا سال 145هجری»، مطالعات تاریخ اسلام، دورۀ 5، شمارۀ 16، 147-169، 1392. ــــــــــــــــــــ، حیات سیاسی حسنیان تا سال 145 هجری، تهران، پژوهشکدۀ تاریخ اسلام، 1394. ــــــــــــــــــــ، «حج عرصۀ همگرایی و واگرایی حسنیان و عباسیان (از اواخر عهد اموی تا پایان اولین دورۀ قیامهای حسنی)»، پژوهشنامۀ تاریخ اسلام، دورۀ 1، شمارۀ 25، 59-76، 1396. هارونی حسنی، یحیی بن حسین، الافاده فی معرفه الساده، تحقیق ابراهیم بن مجدالدین بن محمد مویدی و هارون بن حسن بن هادی خمری، صعده، مرکز انتشارات الدراسه الاسلامیه، 1422. Corbin, Henry, History of Islamic Philosophy, translated by Liadain Sherrard with the assistance of Philip Sherrard, London & New York, Kegan Paul International in association with Islamic Publications for the Institute of Ismaili Studies, London, 1993.
Crone, Patricia, God's rule: government and Islam, United Kingdom, Edinburgh University Press, 2004.
Elad, Amikam, The Rebellion of Muḥammad al-Nafs al-Zakiyya in 145/762 Ṭālibīs and Early Abbāsīs in Conflict, Brill, 2015.
Tucker, William Fredrik, Mahdis and Millenarians Shī’ite Extremists in Early Muslim Iraq, New York, Cambridge University Press, 2008.
ــــــــــــــــــــ, Rebels and Gnostics: al-Mug̣īra Ibn Saʿīd and the Mug̣īriyya, Arabica, T. 22, Fasc. 1 (Feb., 1975), pp. 33-47.
Halm, Heinz, Die Islamische Gnosis: die extreme Schia und die ʻAlawiten, Zürich; Artemis Verlag, 1982.
Lewis, Bernard, The Origins of Isma'ilism, A Study of the Historical Background of the Fatimid Caliphate, Cambridge, London, 1940.
Wasserstrom, Steve, The Moving Finger Writes: Mughīra B. Saʿīd's Islamic Gnosis and the Myths of Its Rejection, History of Religions, 25/1, (Aug., 1985). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 430 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 323 |