تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,501 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,102,172 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,208,680 |
کاربرد لقب «شاهنشاه ایران» در سکهای ناشناخته از اتابک قزل ارسلان | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 23، آذر 1399، صفحه 133-158 اصل مقاله (1.11 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2020.304822.473271 | ||
نویسنده | ||
لیدا مودت* | ||
استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز | ||
چکیده | ||
درج عبارت «شاهنشاه ایران» بر سکهای از اتابک قزل ارسلان (582-587ق) از اتابکان آذربایجان (541-626ق) امری بدیع و منحصربهفرد به شمار میآید. هر چند استعمال واژۀ شاهنشاه بر سکهها در ایران بعد از اسلام امری جدید نبود و توسط امرای آلبویه و سپس سلجوقیان در سکهها مورد استفاده قرار گرفته بود؛ اما در کنار هم قرار گرفتن دو واژۀ «شاهنشاه» و «ایران»، در تاریخ ایران بعد از اسلام در سکه قزل ارسلان امری نو تلقی میشود. این امر در تاریخ ایران بعد از اسلام نهتنها سابقه نداشت، بلکه تا دوران نادرشاه افشار تکرار نگردید. مسألۀ اساسی در تحقیق پیشرو بررسی و واکاوی علل به کار بردن عبارت «شاهنشاه ایران» در سکه قزل ارسلان از اتابکان آذربایجان است. یافتههای پژوهش بر این اصل استوار است که اتابک قزل ارسلان پس از آن از سوی خلیفۀ عباسی در برابر سلطان طغرل سوم سلجوقی، مقام سلطانی یافت و مشروعیت دینی را کسب نمود، در پی کسب مشروعیت از طریق به کارگیری نمادهای ایران باستان بود. از اینرو با ضرب سکه با عبارت «شاهنشاه ایران» و نقر نمادهای ایران باستانی درصدد کسب مشروعیت برآمد. نکتۀ حایز اهمیت این است که منطقۀ آذربایجان یکی از کرسیهای فرهنگی در دوران ساسانی به شمار میآید و سنتهای ساسانی در این منطقه ریشهدار بوده است. علاوه بر این در اشعار شاعران مکتب آذربایجان معاصر قزل ارسلان علایق ایران باستانی به چشم میخورد که بهطور مسلم، قزل ارسلان تحت تأثیر این علایق بوده است. در این راستا با توجه به قتل نابهنگام وی و بررسی دیوان اشعار شاعرانی چون ظهیر فاریابی و خاقانیشروانی به عدم موفقیت قزل ارسلان در کسب مشروعیت ثانویه متکی بر هویت ایرانی پی خواهیم برد. | ||
کلیدواژهها | ||
شاهنشاه ایران؛ اتابک قزل ارسلان؛ اتابکان آذربایجان؛ فرهایزدی؛ سکه | ||
مراجع | ||
ابنخردادبه، المسالک و الممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، تهران، میراث مکتوب، 1371. ابنرسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، بیروت، دارصادر، 1892. ابنخلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابنخلدون المُسمّی دیوان المبتدا و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی السلطان الاکبر، بیروت، چاپ خلیل شحاده و سهیل زکار، 1408/1988. احمدی، حمید، بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388. اسمیت، آنتونی، ناسیونالیسم (نظریۀ، تاریخ و ایدئولوژی)، ترجمۀ منصور انصاری، تهران، تمدن ایرانی، 1383. اشرف، احمد، هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی، تهران، نشر نی، 1395. اعتمادمقدم، علیقلی، فرّ در شاهنامه، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1346. آقسرایی، تاریخ سلاجقه یا مسایرهالخبار و مسایرهالاخیار، تصحیح عثمان توران، تهران، اساطیر، 1362. بارتولد، واسیلیولادیمیروویچ، فرهنگ اسلامی، ترجمۀ لیلا ربنشه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389. باسورث، سلجوقیان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران، مولی، 1380. بشیریه، حسین، آموزش دانش سیاسی، مبانی علم سیاست نظری، تهران، نگاه معاصر، 1382. بنداریاصفهانی، زبدهالنصره و نخبهالعصره (تاریخ سلسلۀ سلجوقی)، ترجمۀ محمدحسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ، 1356. ترابیطباطبایی، سیدجمال، «سکههای شاهان اسلامی ایران»، موزۀ آذربایجان، شمارۀ 5، 1350. ـــــــــــــــــــــــــ، سکههای اسلامی ایران از حملۀ عرب تا حملۀ مغول، تبریز، مهدآزادی، 1372. تیموری، تورج، «روابط سیاسی اتابکان آذربایجان با خلفای عباسی»، تاریخ ایران، شمارۀ 18، 43-80، 1394. ثعالبینیشابوری، یتیمه الدهر فی محاسن اهلالعصر، بیروت، دارالفکر، 1393. جرفادقانی، ابوالشرف ناصح، ترجمۀ تاریخ یمینی، به اهتمام شعار، تهران، علمی و فرهنگی، 1374. جوینى، علاءالدین عطاملک بن بهاءالدین محمد بن محمد، تاریخ جهانگشای جوینی، تهران، دنیاى کتاب، 1385. حجاریان، سعید، «ساخت اقتدار سلطانی یا آسیب پذیریها؛ بدیل ها»، اطلاعات سیاسیاقتصادی، شمارۀ 91 و 92، 45-57، 1373. خاقانیشروانی، دیوان اشعار، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران، زوار، 1373. خواندمیر، غیاثالدین، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر دبیرسیاقی، تهران، خیام، 1362. دریایی، تورج، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ماندگاری یک لقب باستانی ایران در آسیای میانه، ترجمۀ مهرداد قدرت دیزجی، تهران، ققنوس، 1382. دیانت، ابوالحسن، فرهنگ تاریخی سنجش ها و ارزش ها، تبریز، نیما، 1367. رابینو، لوئی، سکههای شاهان ایرانی، آلبوم سکهها، نشانها و مهرهای پادشاهان ایران، به اهتمام محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، 1353. راوندی، ابوبکر محمد، راحه الصدور و آیه السرور، تصحیح اقبال و مینوی، تهران، امیرکبیر، 1364. رشیدالدین فضلالله همدانى، جامع التواریخ، تهران، میراث مکتوب، 1386. رضازاده ملک، رحیم، «دیباچۀ شاهنامه ابومنصوری»، نامۀ انجمن، شمارۀ 13، 121-166، 1383. رضاییباغبیدی، حسن، سکههای ایران در دورۀ اسلامی از آغاز تا برآمدن سلجوقیان، تهران، سمت. 1393. سرافرازی، علیاکبر، آورزمانی، فریدون، سکههای ایران از آغاز تا دوران زندیه، تهران، سمت، 1383. سلیمانی، سعید، تاریخ سکه در دودمانهای محلی ایران (قرون سوم و چهارم هجری قمری)، تهران، برگنگار، 1396. سودآور، ابوالعلاء، فرّایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، هوستون آمریکا، میرک، 1383/2005. شمساشراق، عبدالرزاق، نخستین سکههای امپراتوری اسلام، اصفهان، دفتر خدمات فرهنگی استاک، پویا، 1369. صدرالدین حسینی، زبده التواریخ، اخبار الامراء و الملوک السلجوقیه، ترجمۀ رمضانعلی روحالهی، تهران، ایل شاهسون، 1380. صفا، ذبیحالله، تاریخ ادبیات ایران، تهران، ققنوس، 1369. ــــــــــــ، حماس سرایی در ایران، تهران، امیرکبیر، 1363. طباطبایی، سیدجواد، درآمدی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، چاپ نهم، تهران، کویر، 1387. طبری، محمد، تاریخ الطبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیتا. ظهیرالدین نیشابوری، سلجوقنامه، تهران، کلالهخاور، 1332. عقیلی، عبدالله، دارالضربهای ایران دورۀ اسلامی، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشاریزدی، 1377. علاءالدینی، بهرام، سکههای ایران دورۀ ایلخانان مغول، تهران، برگنگار، 1395. عنصری، ابوالقاسم، دیوان، به کوشش یحیی قریب، تهران، شرکت طبع، 1323. فاریابی، ظهیرالدین، دیوان اشعار، تصحیح امیرحسن یـزدگردی، بـه اهتمام اصغر دادبه، تهران، قطره، 1381. فرخیسیستانی، دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار، 1355. فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تهران، طلایه، 1386. فرهوشی، بهرام، ایرانویچ، تهران، دانشگاه تهران، 1382. قاسمیاندرود، پرستو، «سکههای اتابکان آذربایجان مکشوفه در استان زنجان»، پیام باستان شناس، شمارۀ 11، 111-121، 1388. قائممقامی، جهانگیر، «مهرها، طغراها و توقیعهای پادشاهان ایران از ایلخانان تا پایان قاجاریه»، بررسیهای تاریخی، شمارۀ 22، 17-68، 1348. ــــــــــــــــــــ، «مهرهای نویافتۀ پادشاهان ایران» بررسیهای تاریخی، شمارۀ 39، 93-108، 1351. قریشی، امانالله، ایران نامک: نگرشی نو به تاریخ و نام ایران، تهران، مولف، 1373. قهرمانی، ابوالفتح، «سکه نشان قومیت و آزادگی»، باستان شناسی و هنر، شمارۀ 104، 9-31، 1350. کزازی، جلالالدین، نامۀ باستان، ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی، از آغاز تا پادشاهی منوچهر، تهران، سمت، 1379. گیزلن، ریکا، چهار سپاهبد شاهنشاهی ساسانی، ترجمۀ سیروس نصرالهزاده، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 1384. لمبتون، آن، تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، نشر نی، 1372. متنبی، دیوان متنبی، بیروت، لبنان، دارالثقافیه، بیتا. مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1336. مشیری، محمد، کتابشناسی سکهها، مهرها و طغراهای پادشاهان ایران، تهران، انجمن فرهنگ ایران باستان، 1352. موسی اوغلو، ضیاء، دولت اتابکان آذربایجان (1225-1136م)، ترجمۀ علی داشقین، تبریز، اختر، 1383. نورآقایی، آرش، عدد، نماد، اسطوره، تهران، نشر افکار، 1393. وبر، ماکس، اقتصاد و جامعه، ترجمۀ عباس منوچهری، مهرداد ترابینژاد و مصطفی عمادزاده، تهران، مولی، 1374. Album, S, Checklist of Islamic Coins, 3rd ed, Santa Rosa, 2011.
ـــــــــــــــــــ, and Goodwin T, Sylloge of Islamic Coins in the Ashmolean: Vol. 1: The Prereform Coinage of the Early Islamic Period, Oxford, 2002.
ـــــــــــــــــــ, Bates, M.L. and Floor W. Coins and Coinage, in: Encyclopaedia Iranica, vol. VI, ed E. Yarshater, Costa Mesa, pp.14-41, 1993.
Busse, Chalif und Grosskonig, Die Boydiden im Irak 945-1055, Beirut 1969, p.174, 223.
Defremery, M. “Recherches Sur Quatre Princes d’Hamadan,”, Journal Asiatique, No. IX, Ser. IV, Paris: 1847,pp.140-177.
Gnoli, Gerhardo, The Idea of Iran: An Essay on its Origins, Rome, 1989.
Kabir, Mafizolah. "The Assumption of the Title Shahnsha" in: jornal of the Asiatic Socity of Pakistan (j.a.s.p) vol: 17. 1956. P. 44.
Khalili Collection, Chess Piece in the From of a Seated Man, www. khalili. Org, Retrieval 2017/7/21. http://www. Khalili. Org/collections/ category/1#object/ POT-1310, 2010.
Lazard, Gilbert, “The Rise of the New Persian Language”, History of Irar IV, Cambridge: Cambridge University Press, 1975.
Rabino H.L, Album of Coins, Medals and Seals of The Shaha of Iran (1500- 1948 a.d) oxford: c: batey. 1951.
Tread well, Luke, Shahanshah and Al-Malik al –Mu’ayyad: The Legitimation of Power in Samanid and Buyid Iran, in Culture and Memory in Medieval Islam, Essay in Honour of Wilferd Madelung, ed. Farhad Daftary and Josef W. Meri London, 2003. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 648 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 453 |