پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,230 |
| تعداد مقالات | 67,757 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,113,526 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,878,955 |
تصوف و عرفان در مقام ویژگی گفتمانی رساله‌های خوشنویسی سده‌های هشتم تا یازدهم هجری | ||
| نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی | ||
| دوره 26، شماره 2، شهریور 1400، صفحه 115-124 اصل مقاله (502.94 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jfava.2020.302008.666459 | ||
| نویسندگان | ||
| محمود وطن‌خواه خانقاه1؛ امیر مازیار* 2 | ||
| 1کارشناسی ارشد هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر تهران | ||
| 2استادیار دانشگاه هنر تهران، گروه آموزشی فلسفه هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر | ||
| چکیده | ||
| تحولات تاریخی خوشنویسی اسلامی را می‌توان با شناخت گفتمان‌های مختلف حاکم بر آن در ادوار مختلف بازخوانی کرد. هدف این پژوهش نیز بازشناخت یکی از گفتمان‌های تاریخ خوشنویسی، یعنی گفتمان صوفیانه و تحلیل ساز و کارهای زمینه‌ای و رویه‌های تحمیل انگاره‌های عرفانی توسط این گفتمان بر رساله‌های خوشنویسی است. گفتمانی که به مرور بر اثر قدرت یافتن و دامنه نفوذ تصوف، در حدود سده‌های هشتم تا یازدهم هجری غالب گشت و آثار انگاره‌های عرفانی تحمیلی آن را در اقسام جریانات فکری و مشاغل و هنرهای این دوره می‌توان مشاهده کرد. این گفتمان همچنین سبب به وجود آمدن ویژگی‌های مشترک در متون و رساله‌های مربوط به هنر خوشنویسی گشت. بنابراین در این پژوهش با اتخاذ رویکرد تاریخی- تفسیری و بهره‌گیری از روش تحلیل گفتمان، به تعیین مفصل‌بندی‌ها و بازشناخت ویژگی‌های صوفیانه در رساله‌های خوشنویسی سده‌های هشتم تا یازدهم هجری پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تلقی عرفانی از هنر خوشنویسی، در مقام ویژگی گفتمانی و تاریخمند خاص این دوره بوده و نه تنها خصیصه ذاتی و همیشگی خوشنویسی اسلامی نبوده، بلکه در کشمکش و تقابل آشکار با سایر گفتمان‌های تاریخ‌ساز هنر اسلامی همچون گفتمان علمی- هندسی در سده‌های پیشین قرار می‌گیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خوشنویسی؛ خوشنویسی اسلامی؛ رساله‌های خوشنویسی؛ تحلیل گفتمان؛ گفتمان صوفیانه | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Sufism and Mysticism as the Discoursive Characteristics of Calligraphy Treatises During the Eighth to Eleventh A.H Centuries (14th-17th A.D) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mahmood Vatankhah Khaneghah1؛ Amir Maziar2 | ||
| 1M.A Graduate of Islamic Arts, Departement of Islamic art, college of conservation and restotation, Art university of Tehran, Iran | ||
| 2Assistant Professor, Department of Philosophy of Art, college of Theoretical Sciences and Higher Studies of Art, Art university of Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Calligraphy holds a unique place in Islamic arts and has been influenced substantially by historical and social factors from the early centuries to date. An important part of these factors has not been studied mainly due to the singular, concentrated point of view prevalent in common approaches to the study of Islamic calligraphy. A different approach is to not only take into account the historical evolution that have taken place, but also to review the dominant discourses on the calligraphy during different historical periods. Accordingly, the historical evolution of Islamic calligraphy can be recognized by the analysis of discourses that have been prevalent in different historical periods. One of the discourses that has dominated the Islamic calligraphy, especially from the eighth to the eleventh A.H centuries (14th-17th A.D), is a Mystical discourse. The impact of the Mystical discourse is not confined to Islamic calligraphy, and in fact, has resulted in a wide-ranging influence on a variety of practical and theoretical fields. The birth of the Mystical discourse can be traced back to Sufism evaluation in the sixth A.H century (12th A.D). This discourse also created common features in texts and treatises of calligraphy art. Therefore, a careful study of the calligraphy treaties and texts from various fields that have been produced during that era presents a unique and distinct opportunity to understand the features of the Mystical discourse. Hence, the purpose of this research is to recognize and analyze the mechanisms of imposition mystical concepts to the calligraphy through the Neo-historical approach and to adopt discourse analysis method with emphasis on relevant texts. By reviewing the remaining texts of scholars of this period, as well as referring to the opinions of contemporary Islamic art scholars, it is concluded it is concluded that there is a very serious and profound interplay between Sufism with various industries, crafts, sciences and arts in the that period. In this regard, Mysticism and Sufism has been a decisive factor in the conception and developments that have taken place in Islamic calligraphy. Actually, Islamic calligraphy, synchronous with the Mystical development of the Islamic society, has undergone many changes that are recognizable with refer to texts and calligraphy treatises. Therefore, in this investigation, by referring to several authentic and significant texts from the prominent scholars and calligraphy masters, as well as the specialized calligraphy treatises, we extracted and recognized the features of the Mystical discourse in Islamic calligraphy treatises from the eighth to eleventh A.H centuries (14th-17th A.D). According to the results of this research, the mystical, sacred and spiritual conception of Islamic calligraphy was a specific discursive and historical features of this period and is not an intrinsic, permanent feature of the Islamic calligraphy, but is in stark contrast to other historical Islamic art discourses such as Scientific-Geometric discourse in the Middle Ages. These mystical ideas in opposition to the Sci-Geo discourse in Middle Ages, which also has a direct impact on the Islamic calligraphy until now, in regards to its creation, interpretation and investigations. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Calligraphy, Islamic calligraphy, Calligraphy Treatises, Discourse Analysis, Mystical Discourse | ||
| مراجع | ||
|
ابراهیمی، احمدرضا (1395)، طرح یک مناقشه: بازخوانی وجه هنری فتوت‌نامه‌ها از منظر اندیشه سنت‌گرا، کیمیای هنر، صص 115-103. ابن‌الهیثم، الحسن (1983)، کتاب المناظر، تدوین عبدالحمید صبره، السلسله التراثیه الکویت. امورتی، ب.اس (1379)، مذهب در دوره تیموریان، چاپ شده در کتاب تاریخ ایران دوره تیموریان، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات جامی.
امورتی، ب.اس (1380)، مذهب در دوره صفوی، چاپ شده در کتاب تاریخ ایران دوره صفویان، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات جامی. باباشاه الاصفهانی (1391)، آداب‌المشق (نسخه دانشگاه پنجاب لاهور)، پژوهش حمیدرضا قلیچ‌خانی با همکاری دکتر معین نظامی، انتشارات پیکره، تهران.
بخاری، محمد (1373)، فواید الخطوط، چاپ شده در رساله‌هایی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، گردآورنده حمیدرضا قلیچ‌خانی، انتشارات روزنه، تهران.
بیانی، مهدی (1363)، احوال و آثار خوشنویسان، جلد 3، انتشارات علمی، تهران.
پات، فریبا،خضری، احمدرضا و مظاهری، مهرانگیز (1390)، خوشنویسی در آغاز عصر صفوی: تحولات، کارکردها، حامیان و هنروران، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، صص 48-33.
جلالی شیجانی، جمشید (1397)، تشیع عرفانی و تاثیر آن بر ظهور صفویه، فصلنامه علمی- پژوهشی شیعه‌شناسی، سال شانزدهم، شماره 62، صص 32- 7.
رفیقی هروی، مجنون (1373)، آداب الخط، چاپ شده در رساله‌هایی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، گردآورنده حمیدرضا قلیچ‌خانی، انتشارات روزنه، تهران.
روزنتال، ا (فرانز) (1371)، رساله ابوحیان توحیدی در باب خوشنویسی، ترجمه احمد نمایی، مجله مشکوه، شماره 34.
سراج شیرازی، یعقوب بن حسن (1376)، تحفه‌المحبین (در آیین خوشنویسی و لطایف معنوی آن)، گردآورندگان دانش‌پژوه، محمدتقی؛ رعنا حسینی، کرامت و ایرج افشار، نشر نقطه، چاپ اول، تهران.
سعدآبادی، پریسا، جعفری، سید علی اکبر و شهیدانی، شهاب (1395)، سیر تحول هنر خوشنویسی و انواع خطوط آن در مکاتب هنری عصر صفوی، فصلنامه تاریخنامه خوارزمی، سال چهارم، صص 152-118.
سیوری، راجر (1385)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، نشر مرکز، تهران. شمس منشی، محمد بن هندو شاه (1964)، دستور الکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح عبدالکریم على اوغلى على‌زاده، جلد 1، نشر دانش، مسکو.
شیمل، آن ماری (۱۳۶۸)، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه اسدالله آزاد، آستان قدس رضوی، مشهد. صفا، ذبیح‌الله (1380)، ادبیات ایران در دوره صفویان، چاپ شده در تاریخ ایران دوره صفویان، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات جامی، تهران.
صیرفی، عبدالله (1372)، آداب خط، چاپ شده در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، گردآورنده نجیب مایل هروی، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
عالی‌افندی، مصطفی (1370)، مناقب هنروران، ترجمه و تحشیه توفیق هاشم‌پور سبحانی، انتشارات سروش، تهران.
عبدی، حسین و زرقانی، سید مهدی (1396)، تحلیل گفتمانی رساله‌های ردیه بر تصوف در عصر صفوی، دوفصلنامه ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، شماره 16، صص 146-119.
فوکو، میشل (1378)، نظم گفتار، ترجمۀ باقر پرهام، نشر آگه، تهران.
قصه‌خوان، قطب‌الدین محمد (1372)، دیباچه، چاپ شده در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، گردآورنده نجیب مایل هروی، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
قیومی، مهرداد (1386)، آداب صناعات: آداب‌نامه‌های مشق در مقام منابع تاریخ هنر ایران، گلستان هنر، صص 17-5.
قیومی بیدهندی، مهرداد، گلدار، فاطمه (1394)، تاریخ هنر بر محور هنرمند در دو جهان؛ بدایت تاریخ هنر در مغرب زمین و ایران زمین، دوفصلنامه مطالعات تطبیقی هنر، شماره 9.
کاووسی، ولی‌الله (1397)، جست‌وجوی استنادی احادیث و روایات خوشنویسی در رساله‌های خوشنویسان ایران، رهپویه هنر، هنرهای تجسمی، شماره 1، صص 32-23.
مایل‌هروی، نجیب (1372)، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد. مشهدی، سلطانعلی (1373)، صراط‌السطور، چاپ شده در رساله‌هایی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، گردآورنده حمیدرضا قلیچ‌خانی، انتشارات روزنه، تهران.
منشآت سلیمانی (1388)، تالیف دبیران دبیرخانه شاه سلیمان صفوی، به کوشش رسول جعفریان، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
منشی قمی، قاضی میراحمد (1352)، گلستان هنر، تدوین احمد سهیلی خوانساری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. میلز، سارا (1388)، گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی. انتشارات هزاره سوم، زنجان.
نصر، سید حسین (1380)، فعالیت‌های فکری، فلسفه و کلام در دوره صفوی، چاپ شده در تاریخ ایران دوره صفویان، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات جامی، تهران.
نصر، سید حسین (1381)، پیام روحانی خوشنویسی در اسلام، هنرهای تجسمی، شماره 18، صص 43-39.
نعیمائی عالی، امین (1385)، آشنایی با زندگی و آثار خوشنویس بزرگ عبدالباقی تبریزی (اواسط قرن دهم تا 1039ق)، از مجموعه مقالات خوشنویسی گردهمایی مکتب اصفهان، به کوشش مهدی صحراگرد، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
وطن‌خواه خانقاه، محمود و مازیار، امیر (1398)، تحلیل گفتمان علمی- هندسی در رساله‌های خوشنویسی اسلامی سده‌های چهارم تا هشتم هجری، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، doi: 10.22059/jfava.2019.282162.666224 وینتر، ه. ج. ج (1380)، علوم ایران در روزگار صفویان، چاپ شده در تاریخ ایران دوره صفویان، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات جامی، تهران.
هاشمی‌نژاد، علیرضا (1389)، تاثیر عرفان و تصوف در تحولات خوشنویسی ایرانی در قرن‌های هفت تا نه (ه. ق)، مجله مطالعات ایرانی، شماره هفدهم، صص 275-263.
هروی، میرعلی (1373)، مداد الخطوط، چاپ شده در رساله‌هایی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، گردآورنده حمیدرضا قلیچ‌خانی، انتشارات روزنه، تهران.
یارشاطر، احسان (1380)، شعر فارسی در دوره تیموریان، چاپ شده در تاریخ ایران دوره صفویان، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات جامی، تهران.
Grabar, Oleg (1992), The mediation of ornament, Princeton University Press, Washington, D.C. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 671 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 506 |
||