Extended Abstract
1. Introduction
The advent of new thoughts in the field of economics caused entrepreneurship to be taken into account seriously in modern economic theory and to be considered as an actuator motor of social and economic growth and development in communities. By learning such thoughts and ideas in different economic sectors, entrepreneurship, as a necessary component of rural development, achieved a special rank; besides, the necessity of setting a planned policy and a thoughtful programming to develop entrepreneurship in rural areas is extremely emphasized by researchers and authorities in different countries.
According to the national census in 2011, rural population countrywide consists of 29% of the total population. From 2006 to 2011, the rural population experienced a growth rate of -0.63%. In fact, there was an excessive decrease in the population in this section. An important part of this negative growth rate in rural areas was related to outmigration of rural population. In this period, 655 251 cases of rural-urban migration were reported, of which12.7% were to find job opportunities. Therefore, it was the most common reason for rural urban migration among others.
The current qualitative study, based on a fault finding approach to recognize the dimensions and elements of rural business environment in Manoojan city (the study area), aimed at answering the following questions: What are the main factors affecting the development of entrepreneurship in rural areas of Manoojan city? and at a general outlook, how are these factors affecting the development of rural entrepreneurship?
Obviously, the increasing efficiency of policies and programs of the public and private institutions involved in the development of rural entrepreneurship is subjected to the further clarification of rural business atmosphere. Therefore, the response to the proceeding issue is a leverage to reduce the gap between the research and executive fields, and consequently to have communicated policies got closer to local needs.
Manoojan city with the extent of 7000 km² is one of the most deprived areas of Iran with the exclusion factor of 8, located at a distance of 430 kilometer Southwest of Kerman city. The population of Manoojan is 64 528 of whom 19 570 live in the city and 44 958 in the rural areas. This city has 295 villages, which are evacuated due to environmental, economic, and social challenges.
2. Methodology
As a qualitative study, the current research followed a grounded theory approach to answer the above mentioned questions by investigating the theoretical background of the subject, and making the field and case studies with the cooperation of reporters and competent experts. For this purpose, exclusive in-depth and semi-structured interviews were designed and administered by 3 groups of experts, including national scholars and experts, local officials and experts, as well as local entrepreneurs and producers working in Manoojan city.
By a systematic process, raw data were extracted from the interviews and analyzed along with the field observations and review of archival documents (coding). Data were encrypted in 3 phases consisting of open coding (transforming data into concepts), axial coding (clustering concepts and determining the main categories) and selective coding (selecting core categories, linking the main categories together and providing a model or theory). It is noteworthy that further quantitative studies are needed in rural areas of Manoojan to stabilize and generalize the research findings.
3. Results
Due to the geographical distance of Manoojan city from the legal and political authorities, appointing a representative or a local official to make decisions and plan in the rural entrepreneurship (meanwhile entrusting responsibilities) with the aim of coordinating and causing synergy between the involved sections in the city will alleviate many of the rural entrepreneurship development challenges in the region. In addition, developing the infrastructures, documenting the rural real estates, developing insurance services, promoting the culture of entrepreneurship, organizing and optimizing governmental and private services and subsidies in supportive policies sector , facilitating the sale of rural products, developing the mining as well as agricultural industries, etc. are the necessary policies to develop rural entrepreneurship in Manoojan city.
4. Discussion
The findings of the study classified the factors affecting the development of rural entrepreneurship in Manoojan County into 9 main categories and 100 subcategories. A basic theory of pattern paradigm divided them into 6 components as follows:
Based on the results of the research, the leading factors affecting the development of entrepreneurship in rural areas were personal factors. Personal factors consisted of knowledge and technical and managerial capabilities in addition to personality traits and well-known psychological factors in theories of entrepreneurship. These factors are deeply influenced by the environmental and fundamental factors besides the cultural and social conditions; therefore, they play a role as a main and linking part in the development of rural entrepreneurship.
Individual factors, such as the central factors influencing the development of rural entrepreneurship in the context of natural conditions and ecological environment of the village (the background), had the greatest influence on the development of rural entrepreneurship in Manoojan and were affected by the 3 categories of infrastructure, sociocultural, and legal (causal conditions) factors, as a collector of other factors. Parallel to this important factor, other factors such as the educational, institutional, political, and economic conditions were the intervening factors that mediated and modulated the above process.
5. Conclusion
In Conclusion, all the mentioned factors would improve the social and individual capabilities and facilitate the start-up of the business (strategic interaction) through a multilateral and synoptic interaction and finally would lead to the development of rural employment and entrepreneurship (the outcome) in Manoojan.
Acknowledgments
This research was extracted from the MA thesis of the second author, in the Department of Entrepreneurship, Faculty of Management and Accounting, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
Conflict of Interest
The authors declared no conflicts of interest.
مقدمه
ظهور اندیشه‌های نوین در عرصه اقتصاد سبب شده است که در نظریه‌های جدید اقتصادی، مقوله کارآفرینی به‌طورجدی مدنظر قرار گیرد و از کارآفرینی به‌عنوان موتور محرک رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع یاد شود. با فراگیری این اندیشه‌ها در بخش‌های مختلف اقتصادی، مقوله کارآفرینی به‌عنوان یکی از ضرورت‌های برنامه‌های توسعه روستایی، جایگاه و اعتبار ویژه‌ای یافته است. همچنین پژوهشگران و دولت‌مردان کشورهای مختلف، بر الزام سیاست‌گذاری هدفمند و برنامه‌ریزی اندیشمندانه برای توسعه کارآفرینی در بخش روستایی به‌طورفزاینده‌ای تأکید کرده‌اند (Movahedi & Yaqoubi Farani, 2012).
براساس سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت روستایی کشور 29درصد کل جمعیت کشور را تشکیل می‌داد. بین سال‌های 1385 تا 1390، نرخ رشد جمعیت روستایی کشور 63/0-درصد بود که درحقیقت با کاهش چشمگیر جمعیت در این بخش مواجه بوده‌ایم و بخش مهمی از این نرخ رشد منفی، متوجه آمار مهاجرفرستی نواحی روستایی کشور بود. در این فاصله زمانی، میزان مهاجرت از آبادی به شهر ۶۵۵هزار و ۲۵۱ مورد گزارش شد که از این میزان، 7/12درصد مهاجرت‌ها به‌منظور جست‌وجوی کار و انتقال شغلی انجام شد؛ به‌گونه‌ای که این موضوع در بین دلایل مهاجرت، مهم‌ترین دلیل محسوب می‌شد.
خدمات دولتی و غیردولتی گسترده‌ای در زمینه ایجاد و توسعه اشتغال در سطح مناطق روستاییِ کمتر توسعه‌یافته کشور انجام شده است؛ ولی بسیاری از اهالی مناطق مزبور، همچنان زیر خط‌فقر به‌سر می‌برند. علت این تناقض را می‌توان در نبودِراهبرد مبتنی‌بر عارضه‌یابی جست‌وجو کرد. بخش عمده‌ای از سیاست‌های دولتی و برنامه‌های غیردولتی در حوزه توسعه کارآفرینی، بدون صرف زمان لازم برای شناسایی دقیق عوامل مؤثر بر موضوع، با عبور از نیازهای واقعی روستاییان تصویب و اجرا شده است و درعمل نتیجه مثبتی به‌همراه ندارد (Ezami, 2011).
بنابراین، پرسش‌های اصلی پژوهش حاضر این است: «عوامل اصلی مؤثر بر توسعه کارآفرینی در سطح نواحی روستایی شهرستان منوجان کدام است؟ در نگاه کلی، الگوی اثرگذاری این عوامل بر کارآفرینی در بخش روستایی چگونه است؟». نوشتار حاضر، سعی دارد تا با مطالعه‌ای موردی و میدانی در تعامل با خبرگان محلی و فرامحلی، الگویی راهبردی و بومی و برخاسته از مقتضیات محلی را درباره کنش و واکنش عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی در سطح شهرستان منوجان ارائه کند.
مروری بر ادبیات موضوع
مفهوم و ماهیت کارآفرینی روستایی
خاتون‌آبادی و انداده (2008) در پژوهشی تعریف کارآفرینی روستایی را چنین ذکر کرده‌اند: کارآفرینی روستایی، عبارت است از ایجاد کسبوکار با بهره‌گیری از فرصت‌های محلی همراه‌با نوآوری و تلاش و پشتکار زیاد و پذیرش خطرهای مالی و روحی و اجتماعی که با انگیزه‌های مختلفی ازجمله توفیق‌طلبی، رضایت‌بخشی، استقلال و کسب سود مالی انجام می‌شود. پترین و گنون (1997) و لویتاس (2000) در دو پژوهش جداگانه، بیان کرده‌اند که کارآفرینی روستایی اساساً با کارآفرینی شهری تفاوتی ندارد؛ جز اینکه باید آن را در فضای روستا تصور کرد. به‌عقیده کولاوزک (1999)، مفهوم کارآفرینی روستایی تنها به کشاورزی و فعالیت‌های مرتبط، مانند صنایع‌غذایی محدود نمی‌شود؛ بلکه توسعه صنعتی را نیز پوشش می‌دهد. این مفهوم تنها به روستاها محدود نمی‌شود و شهرهای کوچک و نواحی مجاور را نیز دربرمی‌گیرد.
مؤسسه‌های توسعه، کارآفرینی روستایی را قابلیتی برای ایجاد فرصت‌های شغلی تلقی می‌کنند، سیاست‌مداران آن را به‌عنوان راه‌حلی مهم برای پیشگیری از آشفتگی روستا می‌شناسند، کشاورزان کارآفرینی را ابزاری برای بهبود درآمدهای کشاورزی درنظر می‌گیرند و زنان آن را به‌عنوان امکان کار در مجاورت منازلشان تلقی می‌کنند. البته برای تمامی این گروه‌ها، کارآفرینی و اشتغال وسیله‌ای برای بهبود کیفیت زندگی افراد و خانواده‌ها و اجتماع‌ها به‌شمار می‌رود که نتیجه تعامل آن، ایجاد محیط و اقتصاد سالم است (Passeban, 2004).
داس (2014) نقش کارآفرینی روستایی در توسعه اقتصادی را در عواملی مانند توسعه متوازن منطقه‌ای، اشتغال عمومی، بهبود استانداردهای زندگی، افزایش درآمد سرانه، خوداتکایی ملی و توزیع متناسب قدرت اقتصادی برشمرده و معتقد است که کارآفرینی روستایی، این مزایا و منافع مهم را دربردارد: فراهم‌آوری فرصت‌های شغلی، جلوگیری از مهاجرت روستاییان، رشد متوازن منطقه‌ای، ارتقای فعالیت‌های هنری، جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی و هوشیارسازی جوانان.
کارآفرینی روستایی، بر کارآفرینیِ درحال‌ظهور در مناطق روستایی ناظر است. امروزه، نیاز روبه‌رشدی به کارآفرینان روستایی برای ایجاد واحدهای صنعتی با فرصت‌های شغلی فراوان برای اهالی روستاها احساس می‌شود. برهمین‌اساس صاحب‌نظران و نهادهای توسعه، کارآفرینی روستایی را به‌عنوان مداخله‌ای راهبردی برای ارتقای توسعه روستایی و تسریع در روند آن می‌دانند (Saxena, 2012).
از دیدگاه پاتل و چاودا (2013)، موانع و مسائل توسعه کارآفرینی روستایی عبارت است از: ۱) مسائل مالی؛ همچون کمبود تأسیسات و تسهیلات زیرساختی، سرمایه‌گذاری اندک، عنصر خطر و...؛ ۲) مسائل بازار؛ مانند رقابت، واسطه‌ها و...؛ ۳) مسائل مدیریتی؛ ازجمله کمبود دانش فناوری اطلاعات، تشریفات قانونی و کاغذبازی‌های گسترده، تهیه موادخام، کاستی‌های دانش فنی، کیفیت پایین تولید و...؛ و ۴) مسائل منابع انسانی؛ مانند کمبود کارکنان ماهر، نگرش منفی و... .
عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی
بررسی سوابق نظری در زمینه کارآفرینی نشان می‌دهد که محققان بسیاری سعی کرده‌اند عوامل مؤثر برکارآفرینی را تعیین کنند. هریک از این محققان باتوجه‌به دیدگاه و زمینه تخصصی خود، تعریف‌ها و الگو‌ها و نظریه‌های گوناگونی درباره پدیده کارآفرینی و مفهوم کارآفرین ارائه کرده‌اند (Ezami, 2011). باوجوداین، هنوز اجماعی بین نظریه‌ها به‌وجود نیامده است.
واکاوی پیشینه موضوع حاضر نشان می‌دهد که منابع تخصصی موضوع تحقیق، به‌شدت محدود است و عمدتاً با عبور از محور تخصصی کارآفرینی روستایی، «کارآفرینی» را به‌صورت عام مطالعه کرده‌اند. بااین‌حال برای بهبود کیفیت مطالعه، تاجای‌ممکن منابع مرتبط و مهم نیز مرور شد که چکیده‌ای از آن در جدول شماره 1 آمده است.
روش‌شناسی تحقیق
تحقیق حاضر، پژوهشی کیفی مبتنی‌بر رهیافت نظریه مبنایی است که ضمن پیشینه‌کاوی مبانی نظری موضوع، با بهره‌گیری از سه ابزار مصاحبه (عمیق و نیمه‌ساختاریافته) و مشاهده‌های میدانی و مرور اسناد و مدارک آرشیوی، داده‌ها را در سطح منطقه منتخب گردآوری کرده است. باتوجه‌به حجم و گستردگی موضوع تحقیق و تجارب اجرایی محقق در توسعه اشتغال و کارآفرینی روستایی در سطح شهرستان منوجان، مناطق روستایی این شهرستان به‌عنوان قلمرو پژوهش انتخاب شده است (تصویر شماره 1).
مشارکت‌کنندگان در تحقیق با روش نمونه‌گیری نظری و به‌صورت غیراحتمالی و هدفمند، از سه گروه مسئولان و کارشناسان محلی و کارآفرینان و تولیدکنندگان محلی و خبرگان و صاحب‌نظران فرامحلی، شناسایی و انتخاب و به مصاحبه دعوت شده‌اند (جدول شماره 2).
داده‌های تحقیق طی سه مرحله کدگذاری و تجزیه‌وتحلیل شده است:
۱. کدگذاری باز: تجزیه داده‌ها و پدیده‌ها به گزاره‌های مفهومی و استخراج مفهوم‌ها و مقوله‌ها در دو مرحله کدبندی اولیه (استخراج گزاره‌های مفهومی از متن مصاحبه‌ها) و ثانویه (تخلیص و طبقه‌بندی کدهای مفهومی)؛
۲. کدگذاری محوری: تجمیع نتایج تحلیل مصاحبه‌ها در جدولی واحد (جدول شماره 3)، تطبیق نتایج با داده‌های واقعی حاصل‌از مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای و درنهایت، تشخیص و بازشناسی ارتباط میان مقولههای فرعی با مقولههای اصلی‌تر ازطریق فرایند پرسش و مقایسه؛
۳. کدگذاری گزینشی: پیوند مقولههای اصلی و تدوین نظریه نهایی.
بدین‌ترتیب الگوی اولیه یافته‌های تحقیق تنظیم و پس‌از بازنگری و اصلاحات، به‌عنوان نتیجه پایانی تحقیق در قالب تصویر شماره 2 ارائه شده است.
یافته‌ها
براساس کدگذاری مصاحبه‌های پانزده‌گانه تحقیق و در مرحله کدگذاری انتخابی، یافته‌های تحقیق ابتدا طبقه‌بندی (جدول شماره 3) و پس از بازنگری خبرگان در جلسه‌های بحث متمرکز، به‌صورت تصویر شماره 2 ارائه شده است.
بحث و نتیجه‌گیری
براساس یافته‌های پژوهش، عوامل کانونی یا محوری مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی، «عوامل فردی» است. عوامل فردی، افزون‌بر ویژگی‌های شخصیتی و روان‌شناختی مشهور در نظریه‌های کارآفرینی، دانش و آگاهی و توانمندی‌های فنی و مدیریتی را نیز شامل می‌شود. این دسته از عوامل، به‌شدت از عوامل محیطی و زیرساختی و شرایط فرهنگی‌اجتماعی متأثر است و در فرایند توسعه کارآفرینی روستایی، به‌عنوان هسته اصلی و حلقه اتصال دیگر عامل‌ها و مؤلفه‌ها نقش ایفا می‌کند. دراینباره، یافته‌های تحقیق با مطالعات مشابه، مانند مطالعات کری و توریک (2013) و کوراتکو و هدگتس (2012) مطابقت دارد.
شرایط علّی، عواملی زیرساختی و زیربنایی است که وجه تمایز محیط روستایی از محیط شهری محسوب می‌شود و به‌صورت بنیادین بر عوامل محوری مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی تأثیر می‌گذارد. یکی از مؤلفه‌های علّی مهم توسعه کارآفرینی روستایی در شهرستان منوجان، «عوامل زیرساختی» است که بستر لازم را برای دسترسی به منابع مالی، انسانی، دانشی، فناورانه‌ای، ساختاری/مدیریتی و... تأمین می‌کند. همچنین، یکی از مسائل اساسی مناطق روستایی کشور در بخش توسعه و به‌دنبال آن توسعه اشتغال، کمبود امکانات زیرساختی است که شامل این زیرمقوله‌هاست: زیرساخت‌های ترویجی و آموزشی، اطلاعاتی و ارتباطاتی، مالی و اقتصادی، عمرانی و تأسیساتی و اداری و قانونی.
در فضای روستایی کشور، به‌ویژه در مناطق محروم جنوب استان کرمان، فقر شدید و آمار بیکاری فراوانِ ناشی از تهدیدهای محیطی و نیز نبودِ زیرساخت‌های مناسب کسبوکار، باعث شده که دسترسی روستاییان به منابع به‌مراتب محدود شود. باوجوداین، محدودیت‌های زیرساختی تأثیری به‌مراتب منفی بر ابعاد انگیزشی و آموزشی کارآفرینی دارد؛ اما در بسیاری از مواقع، محدودیت‌ها و محرومیت‌ها عامل رشد خلاقیت و نوآوری و شکوفایی فردی است. در این زمینه، یافته‌های تحقیق با یافته‌های پژوهشهای مشابه، همچون پژوهشهای میرزاامینی (2004a)، لردکیپانیدز (2002)، داس (2014) و پاتل و چاودا (2013) مطابقت دارد. بدیهی است که این رویکرد فرصت‌یابی و فرصت‌سازی در فرد، مستلزم تربیت خانوادگی و «شرایط فرهنگی و اجتماعی» اطراف اوست.
جامعه با ایجاد و توسعه فرهنگ کارآفرینی و پذیرش کارآفرینان، بستر لازم را برای رشد و شکوفایی فرد کارآفرین فراهم می‌کند. برخی از صاحب‌نظران باتوجه‌به تأثیر درخورتوجه شرایط فرهنگی بر تربیت نیروی انسانی و رشد ویژگی‌های شخصیتی، این مهم را به‌عنوان عاملی علّی درنظر می‌گیرند. همچنین، برخی باتوجه‌به تأثیر وضعی شرایط فرهنگی درطول فرایند کارآفرینی، آن را به‌عنوان عاملی زمینه‌ای برشمرده‌اند. مهم‌ترین مؤلفه‌های اجتماعی که زمینه را برای توسعه کارآفرینی روستایی فراهم می‌کند، عبارت است از: عوامل خانوادگی و جمعیت‌شناختی، سرمایه اجتماعی جامعه روستایی، نخبگان و گروه‌های مرجع محلی، فرهنگ و آداب و رسوم جوامع محلی، ارتباطات اجتماعی محلی و فرامحلی و امنیت اجتماعی.
باتوجه‌به تسلط بخش دولتی بر فضای کسبوکار کشور، عوامل و زیرساخت‌های قانونی نیز به‌عنوان مؤلفه‌ای علّی در فرایند توسعه کارآفرینی روستایی شناخته می‌شود. این عوامل در سه زیرگروه قوانین و مقررات اقتصادی و ضوابط وابسته به کاغذبازی بانکی و آیین‌نامه‌ها و بخش‌نامه‌های اداری، با هدایت سیاست‌های دولتی و ایجاد و مدیریت ساختارهای حاکمیتی، فرایند کارآفرینی روستایی را در سطوح مختلف فردی و محلی و فرامحلی راهبری می‌کند. در این بخش یکی از مهم‌ترین مسائل شهرستان منوجان، فاصله بخش سیاست‌گذار/قانون‌گذار از رکن بهره‌بردار (کارآفرین روستایی) است. این نقیصه، تناسب‌نداشتن سیاست‌های ابلاغی با مقتصیات محلی و درنتیجه ناکارآمدی در اجرای قوانین و مقررات را به‌همراه دارد.
«شرایط زمینه‌ای»، مجموعه‌ای از شرایط و ویژگی‌های خاص و غالباً مهارنشدنی محیط بر فرایند توسعه کارآفرینی روستایی است و عموماً با تأثیرگذاری غیرمستقیم بر دیگر مؤلفه‌ها، زمینه کلی فرایند و راهبرد توسعه کارآفرینی روستایی را تعریف یا تعدیل می‌کند. مهم‌ترین شرایط زمینه‌ای توسعه کارآفرینی روستایی، «شرایط طبیعی و بوم‌شناختی» است. موقعیت جغرافیایی و توپولوژیکی روستا، طبیعتاً فرصت‌ها و تهدیدهایی را متوجه فضای کسبوکار آن می‌کند. دراینباره، یافته‌های مطالعه حاضر با مطالعات مشابه، ازجمله مطالعات کوپر و همکاران (1988)، احمدپور داریانی (2002) و افتخاری و همکاران (2009) مطابقت دارد.
در شهرستان منوجان، پراکندگی جغرافیایی روستاها دسترسی به مراکز تجاری و جمعیتی را محدود کرده است و ضمن افزایش هزینه و قیمت تمام‌شده تولیدات روستایی، از توجیه‌پذیری سرمایه‌گذاری در این بخش می‌کاهد. افزونبراین برخی تهدیدهای محیطی، ازجمله نوسان‌های شدید دمایی و آب‌وهوایی، خشک‌سالی هجده‌ساله، آفت‌ها و بیماری‌های دامی و گیاهی و بلایای طبیعی، هریک به‌‌نوعی عرصه را بر توسعه کارآفرینی روستایی در سطح این شهرستان تنگ می‌کند. فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی و ظرفیت‌های محیطی شهرستان منوجان در بخش‌های مختلف نیز از دیرباز تناقضی را در زمینه محرومیت این شهرستان ایجاب کرده است. موقعیت راهبردی شهرستان و دسترسی به جاده حمل‌ونقل بین‌المللی بندرعباس، نزدیکی به مراکز تجاری جنوب کشور، ظرفیت‌های اقتصادی منطقه در بخش‌های مختلف اقتصادی و...، نمونه‌هایی از ظرفیت‌های این شهرستان به‌شمار می‌آید.
«شرایط میانجی»، مجموعه‌ای از شرایط ساختاری است که به‌عنوان عناصری پیش‌برنده یا بازدارنده با مداخله مستقیم در تأثیرگذاری شرایط علّی، بر راهبردهای توسعه کارآفرینی روستایی تأثیر می‌گذارد و آن را تعدیل می‌کند. «عوامل آموزشی»، یکی از مهم‌ترین عوامل مداخله‌گر در توسعه کارآفرینی روستایی است. این عوامل ضمن تأثیرپذیری مستقیم از زیرساخت‌های آموزشی و ترویجی، در دو بُعد آموزش‌های رسمی و غیررسمی، افزایش سطح سواد و دانش و آگاهی فنی و عمومی جوامع محلی را درپی دارد. در این بخش، خدمات آموزشی و مشاوره‌ای و ترویج و تسهیلگری، همگی بهموازات تجربه و دانش بومی و یادگیری اجتماعی، توانمندسازی فردی و اجتماعی را به‌همراه خواهد داشت.
از دیگر مؤلفه‌های مداخله‌گر در فرایند توسعه کارآفرینی روستایی، می‌توان به «عوامل نهادی» اشاره کرد. در بسیاری از برنامه‌های توسعه منطقه‌ای، طبیعتاً دولت در مقام اجرا امکان پوشش‌دادن به تمام امور را ندارد؛ ازاین‌رو، در این بخش نیاز به حضور و مشارکت تمامی نهادهای دولتی و غیردولتی احساس می‌شود. این مهم در مناطق دورافتاده‌ای چون شهرستان منوجان بهواسطه محرومیت‌های نسبی حاکم بر منطقه، جلوه به‌مراتب بیشتر و گسترده‌تری خواهد داشت. حضور و مشارکت سمن‌ها، تشکل‌های جهادی و داوطلب، مؤسسات خیریه و نهادهای حمایتی ملی و بین‌المللی در مناطق روستایی و محروم جنوب استان کرمان و شهرستان منوجان، بهموازات فعالیت نهادهای مردمی و مدنی محلی و درون‌روستایی، ضمن توسعه زیرساخت‌ها و تقویت دسترسی جوامع محلی به منابع، تأثیر بسزایی در توسعه کارآفرینی روستایی خواهد داشت.
باتوجه‌به غلبه بخش دولتی در مدیریت فضای کسبوکار کشور، سومین عامل مداخله‌گر توسعه کارآفرینی روستایی در این الگو، «عوامل سیاسی/سازمانی» محسوب می‌شود. عوامل سیاسی به‌طور‌مستقیم از عوامل قانونی و زیرساخت‌های اداری تأثیر می‌پذیرد و در سه بُعد سیاست‌ها و حمایت‌های دولتی و حاکمیتی و سلامت و پویایی نظام اداری و عوامل ساختاری و سازمانی بخش دولتی، بر توسعه کارآفرینی روستایی اثر می‌گذارد.
«عوامل اقتصادی»، از دیگر شرایط میانجی مؤثر بر موضوع پژوهش است. در نشست‌های تسهیلگری روستایی، وقتی از برشمردن مشکلات سخن به‌میان می‌آید، معمولاً اولین مشکلی که از آن یاد می‌شود، کمبود سطح درآمد و مسائل اقتصادی است. برخی از این مسائل و موانع، در مؤلفه‌های اقتصادی کلان و ملی، همچون تورم، نرخ بیکاری، نرخ ارز و... ریشه دارد و برخی دیگر به توزیع نامتوازن منابع در سطوح ملی و محلی مربوط می‌شود. نارسایی در سیاست‌گذاری و مدیریت بهینه فضای کسبوکار، با گسترش شکاف اقتصادی و اجتماعی بین جوامع شهری و روستایی، هزینه فرصت سرمایه‌گذاری در مناطق روستایی را به‌مراتب افزایش می‌دهد و بهموازات محدودیت‌های زیرساختی، ضمن تحدید دسترسی به منابع سرمایه‌ای و فناورانه‌ای، راه‌اندازی کسب‌وکارهای روستایی را با مشکل مواجه می‌کند. تغییرات سریع فناوری در عرصه‌های فرامحلی درمقابل ضعف فناوری بنگاه‌های روستایی، سیاست‌های حمایتی دولتی مبتنی‌بر توسعه شهرک‌های صنعتی و... ازجمله این نارسایی‌هاست.
از دیگر مصادیق عوامل اقتصادی مؤثر بر کارآفرینی روستایی، می‌توان به «تقویم کار روستا» اشاره کرد که متأثر از مزیت‌های اقلیمی و اقتصادی روستا، پایداری کسب‌وکارها و تداوم درآمد کارآفرینان روستایی را تهدید می‌کند. این مهم باتوجه‌به ضوابط بانکی و دولتی، بازپرداخت تسهیلات و به‌دنبال آن بهره‌برداری از منابع بانکی و تسهیلاتی را با مشکل مواجه می‌کند.
مؤلفه‌های چهارگانه ذکرشده در تعاملی چندبُعدی و چندجانبه، ضمن به‌هم‌رسانی منابع، اعم از سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی، سرمایه مالی، سرمایه فیزیکی و...، توانمندسازی جوامع محلی در ابعاد فردی، اجتماعی، فنی و مدیریتی و تسهیل در فضای کسبوکار روستایی را درپی دارد و به‌دنبال آن راه‌اندازی و اداره بنگاه‌های اقتصادی را در مناطق روستایی تسهیل و تسریع خواهد کرد. دراین‌میان منظور از «سهولت راه‌اندازی کسبوکار»، تعدیل و بهنیه‌سازی سه مؤلفه «مدت راه‌اندازی کسبوکار» و «هزینه راه‌اندازی کسبوکار» و «تعداد مراحل راه‌اندازی کسبوکار» است. البته بدیهی است که تعدد مراحل پیش از راه‌اندازی، مدت و احتمالاً هزینه راه‌اندازی کسبوکار را افزایش خواهد داد. درمجموع، توانمندی فردی و اجتماعی جامعه محلی و سهولت راه‌اندازی کسبوکار، پیامد الگو و هدف اصلی پژوهش را به‌دست خواهد داد که درحقیقت، توسعه اشتغال و کارآفرینی روستایی است.
مقایسه تطبیقی یافته‌های میدانی و پیشینه نظری، یافته‌های پژوهش حاضر را تا حدمقبولی تأیید می‌کند. تفاوت و تعارض اندک موجود بین دو بُعد مطالعاتی میدانی و کتابخانه‌ای، ازیک‌سو در اختلاف فضای کسبوکار ملل مختلف ریشه دارد و ازسوی‌دیگر، ناشی از مفهوم و ماهیت پویا و چندوجهی فرایند توسعه کارآفرینی است. در عرصه کارآفرینی روستایی بهواسطه محدودیت زیرساخت‌های پژوهشی، ابهام‌ها و تعارض‌های رویکردیِ بسیاری بین نظریه‌های مختلف وجود دارد. تنوع دیدگاه‌ها و رویکردهای صاحب‌نظران مختلف درباره موضوع پژوهش، تجزیه نظریه‌ها و طبقه‌بندی نظام‌مند مؤلفه‌ها را با مشکل روبه‌رو می‌کند. در جدول شماره 4، چکیده طبقه‌بندی پیشینه نظری تحقیق مبتنی‌بر مؤلفه‌های شش‌گانه الگوی ساختارگرای نظریه داده‌بنیان ارائه شده است.
نکته مهم در مقایسه تطبیقی یافته‌های میدانی و پیشینه نظری تحقیق، اشتراک هر دو بُعد مطالعاتی مبنی‌بر تعریف سرمایه انسانی و عوامل فردی و ویژگی‌های شخصیتی و روان‌شناختی، به‌عنوان عوامل محوری مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی است. افزونبراین، نقش و جایگاه دیگر عوامل مندرج در الگوی استخراجی تحقیق نیز براساس مبانی نظری ذکرشده، به‌صورت اجمالی تأیید و تصدیق می‌شود. هدف این پژوهش، رصد و پیگیری موضوع تحقیق در سطح شهرستان منوجان بوده است؛ بنابراین، بهترین ابزار برای اعتبارسنجی یافته‌ها، رصد میدانی الگوی استخراجی در چهارچوب مقتضیات محلی منطقه مطالعه‌شده و نیز مناظره تطبیقی داده‌های گردآوری شده است. شایان‌ذکر است که اعتبار و کارآمدی یافته‌ها را استفاده از منابع داده چندگانه، بهموازات برگزاری نشست‌های بحث متمرکز با حضور خبرگان و شرکت‌کنندگان تأیید می‌کند.
در پژوهش حاضر سعی شد تا با مطالعه‌ای میدانی و عملیاتی و در تعامل با ارکان و اقشار مختلف مرتبط‌با موضوع کارآفرینی روستایی، تصویری واقعی از فضای کسبوکار شهرستان منوجان ارائه شود. همچنین براساس مقتضیات و واقعیات موجود، ضمن تبیین و تشریح مؤلفه‌های مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی در این شهرستان، دربرابر مقتضیات محلی، زمینه‌ای برای تقریب هرچه بیشتر سیاست‌های دولتی و غیردولتی مرتبط‌با موضوع فراهم آید.
یافته‌های این پژوهش، عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی در سطح شهرستان منوجان را در قالب نُه مقوله اصلی و منطبق‌بر الگوی ساختارگرای نظریه مبنایی، ذیل شش مؤلفه نظری بدین‌شرح منعکس می‌کند: عوامل فردی مشتمل‌بر ویژگی‌های روان‌شناختی و دانش و آگاهی و توانمندی‌های فنی و مدیریتی، به‌عنوان عوامل محوری مؤثر بر توسعه کارآفرینی روستایی در بستر شرایط طبیعی و بوم‌شناختی محیط بر روستا (شرایط زمینه‌ای) و متأثر از سه دسته از عوامل زیرساختی و فرهنگی‌اجتماعی و قانونی (شرایط علّی)، به‌عنوان جمع‌کننده دیگر عوامل، بیشترین و مهم‌ترین تأثیر را بر فرایند توسعه کارآفرینی روستایی در سطح شهرستان منوجان دارد. بهموازات این مهم، عواملی همچون عوامل آموزشی، نهادی، سیاسی و اقتصادی نیز متأثر از شرایط علّی به‌عنوان عوامل میانجی و مداخله‌گر، فرایند گفته‌شده را تعدیل می‌کند. درنهایت، تمامی مؤلفه‌های مزبور در تعاملی چندجانبه ازطریق ارتقای توانمندی‌های فردی و اجتماعی و تسهیل در راه‌اندازی کسبوکار (راهبردهای کنش و واکنش)، زمینه‌های توسعه اشتغال و کارآفرینی روستایی (پیامد) را در سطح شهرستان منوجان به‌همراه خواهد داشت.
باتوجه‌به فاصله جغرافیایی شهرستان منوجان از مراجع سیاست‌گذاری، تعیین متولّی و مرجع رسمی واحد و محلی برای امور تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در بخش کارآفرینی روستایی با هدف و مأموریت هماهنگی و هم‌افزایی بین خشی و بین دستگاهی در سطح شهرستان، از بخش عمده‌ای از مسائل توسعه کارآفرینی روستایی در سطح این منطقه خواهد کاست. افزونبراین توسعه زیرساخت‌ها، مستندسازی املاک و مستغلات روستایی، توسعه و ترویج فرهنگ کارآفرینی، سامان‌دهی و بهینه‌سازی خدمات، یارانه‌های دولتی و غیردولتی در بخش سیاست‌های حمایتی و...، ازجمله سیاست‌های بایسته انجام برای توسعه کارآفرینی روستایی در سطح شهرستان منوجان خواهد بود. درپایان، گفتنی است که باتوجه‌به ماهیت کیفی پژوهش حاضر، تثبیت و تعمیم‌پذیری یافته‌ها مستلزم راستی‌آزمایی کمّی در سطح جوامع روستایی شهرستان منوجان است.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر از پایان‌نامه کارشناسی ارشد آقای هادی فلاحی در گروه کارآفرینی دانشگاه علامه طباطبایی گرفته شده است. در پایان از تمامی عزیزانی که ما را در انجام این مطالعه یاری کردند قدردانی می‌کنیم.
References
Ahmadpour Daryani, M. (2002). [Entrepreneurship: Definitions, theories and models (Persian)]. Tehran: Pardis Publishers.
Carree, M. A., & Thurik, A. R. (2010). The impact of entrepreneurship on economic growth. In J. Zoltan, D. B. Audretsch, (Eds.), Handbook of Entrepreneurship Research; An Interdisciplinary Survey and Introduction (pp. 437-71). New York: Springer.
Cooper, A. C., Dunkelberg, W. C., & Woo, C. Y. (1988). Survival and failure: A longitudinal study. In B. A. Kirchoff, W. A. Long, W. E. McMullen, K. H. Vesper, & W. E. Wetzel Jr (Eds.), Frontiers of entrepreneurship research (pp. 225-37). Wellesley: Babson College.
Cooper, A. C., Gimeno-Gascon, F. J., & Woo, C. Y. (1994). Initial human and financial capital as predictors of new venture performance. Journal of Business Venturing, 9(5), 371–395. doi: 10.1016/0883-9026(94)90013-2
Dabson, B., Malkin, J., Matthews, A., Pate, K., & Stickle, S. (2003). Mapping rural entrepreneurship. Washington, D. C.: Corp for Enterprise Development.
Das, D. C. (2014). Prospects and challenges of rural entrepreneurship development in NER-A study. International Journal Of Humanities & Social Science Studies, 1(3), 178-182.
Eftekhari, R., & Sajasi Gheidari, H. (2010). [Rural development with emphasis on entrepreneurship (Definitions, viewpoints and experiences) (Persian)]. Tehran: Samt.
Eftekhari, R., Taherkhani, M., & Sajasi Gheidari, H. (2009). [An analysis of the factors affecting agricultural entrepreneur ship development in rural areas: A case study of rural Khodabandeh (Persian)]. Village and Development Quarterly, 12(2), 43-72.
Ezami, A. (2011). [Factors affecting the success of rural cooperatives (Persian)] (MD thesis). Tehran :Allameh Tabatabai University.
Gartner, W. B. (1985). A conceptual framework for describing the phenomenon of new venture creation. Academy of Management Review, 10(4), 696–706. doi: 10.5465/amr.1985.4279094
Gnyawali, D. & Fogel, D. (1994). Environments for entrepreneurship development: Key dimensions and research implications. Entrepreneurship Theory and Practice, 18(4), 43-62.
Kerman Provincial Government. (2011). [Strategic paper for the development of Manoojan City (Persian)]. Kerman: Kerman Provincial Government.
Khaki, Gh. (2013). [Research methodology through grounded theory approach in thesis writing (Persian)]. Tehran: Fouzhan Publisher.
Khatoonabadi, A., Andadeh, Gh. (2008). [Assessing the success of rural entrepreneurs in Isfahan Province using AHP and factor analysis method (Persian)]. Paper presented at The National Conference on Entrepreneurship Development in Scientific-Applicational Education, Mashhad, Iran, 23-24 December 2008.
Kulawczuk, P. (1999). The development of entrepreneurship in rural areas. In J. D. Kimball (Ed.), The transfer of power: Decentralization in central and eastern Europe (pp. 97–109). Budapest: The Local Government and Service Form Initiative.
Kuratko, D. F., & Hodgetts, R. M. (1992). Entrepreneurship: A contemporary approach. Fort Worth: Dryden Press.
Levitas, R. (2000). Community, utopia and new labour. Local Economy, 15(3), 188-97. doi: 10.1080/02690940050174193
Lordkipanidze, M. (2002). Enhancing entrepreneurship in rural tourism for sustainable regional development: The case of Sodrslatt Region Swden. Swden: The International Institute for Industrial Environmental Economics.
Maia, L. (2002) Enhancing entrepreneurship in rural tourism for sustainable regional development: The case of sodrslatt region swden. Lund: Lund University.
Marrison, A. (1998). Entrepreneurship: An international perspective. Oxford: Butterworth-Heinemann.
Markley, D. M. (2002). Entrepreneurship in rural America: Prepared for the NCSL, rural development task force. Lincoln: Center for Rural Entrepreneurship.
Mirza Amini, M. R. (2004a). [A report on the first step of the project for development, entrepreneurship and job creation in rural areas (Persian)]. Tehran: Technology Commercialization Organization and Graduates Occupation.
Mirza Amini, M. R. (2004b). [Alternative approaches to the development of rural entrepreneurship and job creation (Persian)]. Paper presented at The Congress on The Role of Information Technology in Employment, Tehran, Iran, 7-9 February 2004.
Movahedi, R., Yaqoubi Farani, A. (2012). [An introduction to rural entrepreneurship (Persian)]. Hamadan: Bu-Ali Sina University.
Passeban, F. (2004). [The role of women entrepreneur in the rural development in the developing countries (Persian)]. Paper presented at The Rural Development Conference: The Challenges and Prospectives. Tehran, Iran, 22 June 2003.
Patel, B., & Chavda, K. (2013). Rural entrepreneurship in India: Challenge and problems. International Journal of Advance Research in Computer Science and Management Studies, 1(2), 28-37.
Petrin, T., & Gannon, A. (1997). Rural development through entrepreneurship. Rome: REU Technical Series (FAO).
Saxena, S. (2012). Problems faced by rural entrepreneurs and remedies to solve it. IOSR Journal of Business and Management, 3(1), 23–9. doi: 10.9790/487x-0312329
Statistical Center of Iran. (2011). [Kermam province statistical year- book (Persian)]. Tehran: Statistical Center of Iran.
Statistical Center of Iran. (2011). [Population and housing census report ( Persian)]. Tehran: Statistical Center of Iran.
Strauss, A., & Courbin, J. (2008). Principles of qualitative research methodology, the grounded theory: Procedures and methods [B. Mohammadi, Persian Trans]. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.
Roberts, M., Stevenson, H., Sahlman, W., Marshall, P., Hamermesh, R. (1989), New business ventures and the entrepreneur. New York: McGraw-Hill/Irwin
Technische Zusammenarbeit (GTZ) GmbH, & Deutsche Gesellschaft fur. (2003). Guide to rural economic and enterprise development, Working paper edition 1.0. Bonn: Technische Zusammenarbeit (GTZ) GmbH.
Timmons, J.A. (1999). New venture creation: Entrepreneurship for 21st century (5th ed.). New York: McGraw-Hill Education.
Tropman, J., & Morningstar, G. (1989). Entrepreneurial Systems of the 1990. New York: Green Wood Press Inc.
Zamani, Gh. (2008). [Training entrepreneurs in agriculture (Persian)]. Paper presented at National Conference on Entrepreneurship Development in Scientific-Applicational Education, Mashhad, Iran, 23-24 December 2008.
