تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,503 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,120,041 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,226,772 |
تحلیل روابط خویشاوندی در حماسه های ملّی ایران از دیدگاه انسان شناسی ساختارگرا | ||
زن در فرهنگ و هنر | ||
مقاله 5، دوره 8، شماره 3، مهر 1395، صفحه 349-370 اصل مقاله (324.34 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jwica.2016.60584 | ||
نویسندگان | ||
رضا ستاری1؛ مرضیه حقیقی* 2؛ شهرام احمدی3 | ||
1دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران | ||
2دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران | ||
3استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران | ||
چکیده | ||
یکی از بنیادیترین مباحث انسانشناسی، مطالعۀ روابط خویشاوندی، شیوههای همسرگزینی و پیوند ازدواج است که از دیرباز مورد توجه نظریهپردازان این حوزه قرار گرفته است. متون کهن حماسی ما، بهرغم بهرهمندی از منابع عظیمی از افسانهها و روایات برخاسته از زندگی مردم، بازتابندۀ مهمترین مسائل اجتماعی، فرهنگی و انسانشناختیِ مردم ایران باستاناند. با توجه به جایگاه درخور این آثار برای تحلیل مسائل انسانشناختی، تاکنون جز شاهنامۀ فردوسی، به سایر حماسههای ملی از این منظر توجه چندانی نشده است. در این پژوهش، به بررسی روابط خویشاوندی در شاهنامه و حماسههای ملی متأثر از آن، از دیدگاه نظریۀ انسانشناسی ساختاری کلود لویـ استروس پرداخته شده است. استروس با تکیه بر نظریۀ تقابلهای دوگانه، خانواده و نظام خویشاوندی را بهمنزلۀ نخستین قرارداد اجتماعی و نقطۀ آغاز فرهنگ بشری در تقابل با طبیعت قرار میدهد. از نظر او، برونهمسری در تقابل با درونهمسری (ازدواج با محارم)، نشاندهندۀ تقابل اساسی فرهنگ/ طبیعت است. بر این اساس، در این پژوهش به تقابلهای مهم قابل طرح در روابط خویشاوندی حماسههای ملی، از دیدگاه انسانشناسی ساختارگرا، پرداخته شده است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که بر نظام خویشاوندی این متون، تقابلهایی همچون تقابل ایران/ انیران، زن/ مرد، برونهمسری/ درونهمسری، پدرسالاری/ مادرسالاری، پدرمکانی/ مادرمکانی و... حاکم است که وامدار اندیشۀ تقابلگرایِ اساطیر کهن ایرانی است. | ||
کلیدواژهها | ||
انسانشناسی ساختاری؛ حماسههای ملی ایران؛ کلود لوی استروس؛ نظام خویشاوندی؛ همسرگزینی. | ||
مراجع | ||
[1] آزاد، حسن (1364). گوشههایی از تاریخ اجتماعی ایران، ارومیه: انزلی، چ 2. [2] آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین. [3] آموسی، مجنون (1390). «کلودلویاستروس و نظام خویشاوندی»، پایگاه اینترنتی انسانشناسی و فرهنگ، (anthropology.ir/ node/ 304). [4] استیور، دان (1383). «ساختارگرایی و پساساختارگرایی»، ترجمۀ ابوالفضل ساجدی، حوزه و دانشگاه، س 10، ش 39، ص154ـ185. [5] اسدی طوسی، حکیم ابونصرعلیبناحمد (1389). گرشاسبنامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب، چ 2. [6] استروس، کلودلوی (1376). اسطوره و معنا، ترجمۀ شهرام خسروی، تهران: مرکز. [7] ــــــــــ (1361). توتمیسم؛ ترجمۀ مسعود راد، تهران: توس. [8] ــــــــــ (1358). نژاد و تاریخ، ترجمۀ ابوالحسن نجفی، تهران: پژوهشکدۀ علوم ارتباطی و توسعۀ ایران. [9] اسماعیلپور، ابوالقاسم (1385). اسطورۀ آفرینش در آیین مانی، تهران: کاروان، چ 3. [10] ــــــــــ (1387). اسطورۀ بیانِ نمادین، تهران: سروش، چ 2. [11] الیاده، میرچا (1389). رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش، چ 4. [12] اوستا (1370). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید. [13] ایرانشاهبنابیالخیر (1370). بهمننامه، ویراستۀ رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی. [14] ــــــــــ (1377). کوشنامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی. [15] ایگلتون، تری (1368). پیشدرآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز. [16] براهنی، رضا (1393). تاریخ مذکر، تهران: نگاه، چ 4. [17] برتنس، هانس (1384). مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی. [18] بوبر، مارتین (1380). من و تو، ترجمۀ ابوتراب سهراب و الهام عطاردی، تهران: فرزان روز. [19] بهار، مهرداد (1384). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه، چ 5. [20] بهزادی، رقیه (1382). «سهم زنان در اسطوره و تاریخ شرق باستان از درههای فرات و نیل تا کرانههای سیحون و هند»، زن و فرهنگ، بهکوشش محمد میرشکرایی و علیرضا حسنزاده، تهران: نی. [21] بیتس، دانیل؛ پلاگ، فرد (1387). انسانشناسی فرهنگی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی، چ 7. [22] حسنزاده، علیرضا (1387). مردمشناسی ایرانی چالشها و پرسشها، تهران: افکار. [23] حسینی، مریم (1388). ریشههای زنستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی، تهران: چشمه. [24] حمیدیان، سعید (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید، چ 2. [25] حیدری، حسن؛ قاسمپور، محدثه (1391). «خویشاپیوندی در متون پهلوی و بازتاب آن در شاهنامه»، نشریۀ زن در فرهنگ و هنر، دورۀ4، ش4، ص107ـ124. [26] خالقی مطلق، جلال (1386). سخنهای دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار، چ 2. [27] دادگی، فرنبغ (1385). بندهش، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس، چ 3. [28] دزفولیان، کاظم؛ طالبی، معصومه (1389). «مقایسۀ اساطیر یونان و ایران بر پایۀ اندیشههای باختین»، نشریۀ ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، س 2، ش3، ص 97ـ115. [29] رضی، هاشم (1376). ترجمه و توضیح وندیداد، ج2، تهران: فکر روز. [30] روایت پهلوی (1367). ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. [31] روحالامینی، محمود (1360). «درونهمسری و برونهمسری»؛ چیستا، ش5، ص525ـ537. [32] ــــــــــ (1370). «ساختار اجتماعی ازدواجهای شاهنامه»، چیستا، ش78، ص877ـ891. [33] رید، ایولین (1387). مادرسالاری: زن در گسترۀ تاریخ تکامل، ترجمۀ افشنگ مقصودی، تهران: گلآذین. [34] زمردی، حمیرا (1382). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامۀ فردوسی، خمسۀ نظامی ومنطقالطیر، تهران: زوار. [35] سامنامه (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. [36] ستاری، جلال (1390). سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: مرکز، چ 6. [37] ستاری، رضا؛ حقیقی، مرضیه (1393). «نقش توتم در نفی ازدواج با محارم در ایران باستان»، نشریۀزن در فرهنگ و هنر، دورۀ 6، ش1، ص73ـ94. [38] سرکاراتی، بهمن (1385). سایههای شکارشده، تهران: طهوری، چ 2. [39] شاپورشهبازی، علیرضا (1380). «افسانۀ ازدواج با محارم در ایران باستان»، مجلۀ باستانشناسی و تاریخ، س 15، ش اول و دوم، ص 9ـ26. [40] شاکد، شائول (1386). تحول ثنویت: تنوع آرای دینی در عصر ساسانی، ترجمۀ احمد قائممقامی، تهران: ماهی. [41] شمیسا، سیروس (1388). نقد ادبی، چاپ سوم از ویرایش دوم، تهران: میترا. [42] ضیمران، محمد (1379). «بنیان فکنی دریدا»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش33، ص 10ـ19. [43] -------- (1384). گذار از جهان اسطوره به فلسفه، تهران: هرمس، چ 2. [44] عطایی رازی، خواجه عمید عطابن یعقوب (1382).برزونامه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. [45] علامی، ذوالفقار (1387). «آسمانِ پدر و زمینِ مادر در اساطیر ایرانی و شعر فارسی»، فصلنامۀ علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س). س17 و 18، ش68 و 69، ص 119ـ144. [46] فانیان، خسرو (1351). «پرستش الههـ مادر در ایران»، بررسیهای تاریخی، س7، ش6، ص209ـ248. [47] فرامرزنامه (1382). به اهتمام مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. [48] فردوسی، ابوالقاسم (1374)؛ شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: دفتر نشر داد، چ 2. [49] فروید، زیگموند (1382). توتم و تابو؛ ترجمۀ ایرج پورباقر، تهران: آسیا، چ 2. [50] فرهوشی، بهرام (1346). فرهنگ پهلوی؛ تهران: بنیاد فرهنگ ایران. [51] فریزر، جیمز جورج (1388). شاخۀ زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه، چ 6. [52] کتاب پنجم دینکرد (1386). ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: معین. [53] کزازی، میرجلالالدین (1384). آب و آیینه، تبریز: آیدین. [54] -------- (1388). از گونهای دیگر: جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: مرکز، چ 3. [55] -------- (1390). رؤیا، حماسۀ اسطوره، تهران: مرکز، چ 6. [56] کمبل، جوزف (1377). قدرت اسطوره، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز. [57] کوزر، لوئیسآ (1384). نظریۀ تقابلهای اجتماعی، ترجمۀ عبدالرضا نواح، اهواز: رسش. [58] گزیدههای زادسپرم (1366). ترجمۀ محمدتقی راشدمحصل، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. [59] گزیدۀ سرودهای ریگودا (1348). ترجمۀ سید محمدرضا جلالی نائینی، تهران: تابان. [60] لاهیجی، شهلا؛ کار، مهرانگیز (1381). شناخت هویت زن ایرانی، تهران: روشنگران و مطالعات زنان، چ 3. [61] لیچ، ادموند (1350). لوی استروس، ترجمۀ حمید عنایت، تهران: خوارزمی. [62] مادح، قاسم (1380). جهانگیرنامه، بهکوشش سید ضیاءالدین سجادی، تهران: دانشگاه تهران. [63] ماسه، هانری (1375). فردوسی و حماسۀ ملی، ترجمۀ مهدی روشنضمیر، تبریز: دانشگاه تبریز، چ 2. [64] مختاری، محمد (1379). اسطورۀ زال، تهران: توس، چ 2. [65] مختاری غزنوی، عثمان (1377). شهریارنامه، بهاهتمام غلامحسین بیگدلی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد. [66] معصومیدهقی، احمدرضا (1383). زناشویی در شاهنامه، اصفهان: نقش خورشید، چ2. [67] مقدادی، بهرام (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز. [68] مینوی خرد (1385). ترجمۀ احمد تفضلی، تهران: توس، چ4. [69] نیبرگ، هنریک س (1383). دینهای ایران باستان، ترجمۀ سیفالدین نجمآبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر. [70] همیلتون، ملکلم (1377). جامعهشناسی دین؛ ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: تبیان. [71] یزدانی، زینب (1378). زن در شعر فارسی، تهران: فردوس. [72] پاتر، آنتونی (1384). نبرد پدر و پسر در ادبیات جهان، ترجمۀ محمود کمالی، تهران: ایدون. [73] Bartholomae, Christian. (1961), Altironisches Wōrterbuch, Berlin. [74] Strauss, Claude Levi. (1967), Les Structures Élémentaires de la parente, Berlin. available online at: books.google.com.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,851 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,162 |