تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,532 |
تعداد مقالات | 70,502 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,117,280 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,222,590 |
کاوشی دربارۀ رواج لفظ«سند» در متون فارسی به معنای نوشتهای رسمی | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
مقاله 3، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 12، آذر 1394، صفحه 57-72 اصل مقاله (635.05 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2016.59449 | ||
نویسنده | ||
یزدان فرخی* | ||
استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور | ||
چکیده | ||
اصطلاح «سند»، واژهای کلیدی در حوزۀ علم تاریخ محسوب میشود. اگرچه دربارۀ مفهوم و حوزههای کاربردی سند تحقیقات ارزندهای صورت پذیرفته است، در خصوص ریشههای تاریخی این واژه و روند شکلگیری این مفهوم، تحقیقات علمی و دقیقی انجام نشده است. از آنجایی که ظاهراً لفظ «سند» به معنای نوشتهای رسمی، سابقهای کهن در تاریخ اسلام و ایران ندارد، پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که پیشینۀ تاریخی کاربرد «سند» به معنای اخیر در متون تاریخی فارسی چیست؟ و از چه زمانی به معنای نوشتهای رسمی معمول شده است؟ این تحقیق نشان میدهد که سند به معنای نوشته و مکتوبی رسمی در متون فارسی متاخر است و در اواخر سدۀ نهم هجری از راه تشکیلات دیوانی به معنای رایج و پرکاربرد آن در روزگار اخیر تحول یافته است. | ||
کلیدواژهها | ||
سند تاریخی؛ کاربرد رسمی؛ تشکیلات دیوانی | ||
اصل مقاله | ||
| ||
مراجع | ||
آملی، شمسالدین محمد، نفائس الفنون فی عرائس العیون، به تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامیه، 1381. ابن فارس بن زکریا، ابوالحسن احمد، معجم المقاییس اللغه، به اهتمام ابراهیم شمسالدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420 ق. ازهری، احمد، معجم تهذیب اللغه، به تصحیح ریاض زکی قاسم، بیروت، دارالمعرفه، 2001. انوری، حسن، اصطلاحات دیوانی دورۀ غزنوی و سلجوقی، تهران سخن، 1373. بغدادی، بهاءالدین محمد، توسل الی الترسل، به تصحیح احمد بهمنیار، تهران، اساطیر، 1385. بلعمی، ابوعلی، تاریخنامۀ طبری، به تصحیح محمد روشن، تهران، البرز، 1378. بوسه، هربرت، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد دوران آق قویونلو و قراقویونلو و صفوی، ترجمه غلامرضا ورهرام، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367. بیانی کرمانی، خواجه عبدالله مروارید، شرفنامه، ترجمه و تفسیر هانس روبرت رویمر، ویس بادن: چاپخانه فرانس اشتاینر، 1951. بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، به تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران، مهتاب، 1374. تاریخ عالم آرای شاه اسماعیل، به تصحیح اصغر منتظر صاحب، تهران، علمی فرهنگی، 1384. ترکمان، اسکندربیگ، تاریخ عالم آرای عباسی، به تصحیح ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، 1382. تفلیسی، ابوالفضل جیش بن ابراهیم، قانون الادب، به اهتمام غلامرضا طاهر، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1350. جوهری، اسماعیل بن حماد، معجم الصحاح، به اهتمام خلیل مامون شیحا، بیروت، دارالمعرفه، 2008. جوینی، منتجبالدین بدیع، عتبه الکتبه، به اهتمام علامه قزوینی، تهران، اساطیر، 1384. حافظ ابرو، عبدالله ابن لطفالله، زبدةالتواریخ، به تصحیح سید کمال حاج سید جوادى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1380. حموی، صبحی، المنجدفیاللغهالعربیهالمعاصره، بیروت، دار المشرق، 2000. خاقانی، افضلالدین، منشات خاقانی، به تصحیح محمد روشن، تهران، دانشگاه تهران، 1349. خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین، حبیبالسیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، 1333. خنجی، فضلالله روزبهان، تاریخ عالم آرای امینی، به تصحیح محمداکبر عشیق، تهران، میراث مکتوب، 1382. داعی الاسلام، سید محمدعلی، فرهنگ نظام، تهران، حیدری، 1363. دورانتی، لوچیانا، «سندشناسی»، ترجمه مریم وتر، فصلنامه گنجینه اسناد، سال نوزدهم، دفتر چهارم، تهران، زمستان، 1388. دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران، 1377. راوندی، محمد بن علی، راحةالصدور و آیةالسرور، به تصحیح محمد اقبال و مجتبى مینوى، تهران، امیرکبیر، 1364. سیستانی، ملک شاه حسین، احیاءالملوک، به تصحیح منوچهر ستوده، تهران، علمی فرهنگی، 1385. شامی، نظامالدین، ظفرنامه، به تصحیح فلیکس تاور، به اهتمام پناهی سمنانی، تهران، بامداد، 1363. شریک امین، شمیس، فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول، تهران، فرهنگستان ادب و هنر ایران، 1357. صفتگل، منصور، پژوهش دربارۀ مکتوبات فارسی ایران و ماوراءالنهر، توکیو، مؤسسۀ مطالعات زبانها و فرهنگهای آسیا و آفریقا، 1385. طباطبایی، محمدحسین، تفسیرالمیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1374. طهرانی، ابوبکر، تاریخ دیار بکریه، به تصحیح و اهتمام نجاتی لوغال و فاروق سومر، تهران، کتابخانۀ طهوری، 1356. عزیزی، غلامرضا، «بررسی تعریف سند از دیدگاههای گوناگون»، فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، سال بیست و یکم، دفتر اول، بهار1390. قائممقامی، جهانگیر، مقدمهای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران، انجمن آثار ملی، 1350. قاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد، تاریخ اولجایتو، به تصحیح مهین همبلی، تهران، علمی فرهنگی، 1384. قمی، قاضى احمد، خلاصةالتواریخ، به تصحیح احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران، 1383. کرمینی، علی بن محمد الادیب، تکمله الاصناف، با کوشش علی رواقی و زلیخا عظیمی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1385. کوهستانینژاد، مسعود، «سند چیست؟ بحثی در باب لزوم تعریف سند»، اسناد بهارستان، سال اول، شمارۀ دوم، 1390 تابستان. گردیزی، عبدالحی بن الضحاک، زین الاخبار، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، 1363. مختار عمر، احمد، معجم اللغه العربیه المعاصر، قاهره، عالم الکتب، 1425. میرزا رفیعا، دستورالملوک، به تصحیح محمد اسماعیل مارچینکوفسکی، به تصحیح علی کردآبادی، تهران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلوماسی، 1385. میرزا سمیعا، تذکرةالملوک، به تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، امیرکبیر، 1378. میهنی، محمد بن عبدالخالق، دستور دبیری، به اهتمام سید علی رضوی بهابادی، یزد، بهابادی، 1375. میهنی، محمد بن منور، اسرار التوحید، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، 1386. نخجوانی، محمد بن هندوشاه، صحاح الفرس، به اهتمام عبدالعلی طاعتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1355. نخجوانی، محمدبن هندوشاه، دستورالکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح، ع. ع. علیزاده، مسکو، دانش، 1976. نخجوانی، هندوشاه بن سنجر، صحاح العجم، به تصحیح غلامحسین بیگدلی، تهران، نشر دانشگاه، 1361. نصیری، میرزا علی نقی، القاب و مواجب دورۀ سلاطین صفویه، به تصحیح یوسف رحیملو، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1371. نظامی، عبدالواسع، منشاء الانشاء، به کوشش رکنالدین همایون فرخ، تهران، دانشگاه ملی، 1357. نظری، حمید، «سند» در دایرةالمعارف تشیع، زیر نظر صدر حاج سید جوادی، تهران، شهید سعید محبی، جلد نهم، 1381. وصاف، عبدالله بن فضلالله شیرازی، تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار، تهران، کتابخانه ابن سینا، 1338ق. همدانی، رشیدالدین فضلالله، جامعالتواریخ، به تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران، البرز، 1373. Bosworth, C.E, “Sanad” Encyclopaedia of Islam, Leiden, Brill, Vol.XII, 2004.
Bearman,P.J, and et al, “Wathiḵa”, Encyclopaedia of Islam, Leiden, Brill, Vol. XI, 2002.
BjÖrkman,W, “Diplomatic: i. Classical Arabic”, Encyclopaedia of Islam, Leiden, Brill, Vol. II, 199.
Busse, H, “Diplomatic: iii. Persia”, Encyclopaedia of Islam, Leiden, Brill, Vol. II, 1991.
Robson, J, “Hadith”, Encyclopaedia of Islam, Leiden, Brill & Luzac, Vol. III, 1986.
Shaki, Mansour, “documents, i. In pre-Islamic periods”, Encyclopaedia Iranica,New York, Encyclopedia Iranica foundation, Vol. VII, 1995.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,404 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 868 |