استادیار گروه حقوق دانشکدۀ علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان
چکیده
تأکید بر علت فاعلی و ارتباط وثیق علت صوری و به‌ویژه علت غایی با آن در مؤلفه‌های ذاتی عدالت طبیعی، دوگانگی عقل و عدالت طبیعی را در اندیشۀ طرفداران عقل منبع موجب شده است؛ زیرا همان تأکید، درک کامل ساز‌و‌کار عدالت طبیعی و محتوای آن را برای عقلانیت انسان‌گرایانه غیرممکن می‌کند و به همین دلیل نمی‌توان از وحدت عقلانیت و عدالت طبیعی سخن گفت. دوگانگی نشان از نوعی وحدت‌گرایی خدامحور در مبنای التزام‌آوری قاعدۀ حقوقی و نبود معیاری برای سنجش اعتبار محتوای نظام تشریع دارد. به‌این‌ترتیب، عقل به عقل منبع فرو می‌کاهد؛ عقلی که فقط مُدرِک است، و حکم‌کننده یا ایجاد‌کنندۀ قاعدۀ حقوقی نیست و در این ادراک هم نمی‌تواند مدعی ادراک کامل باشد.
REASON AS THE SOURCE OF THINKING ABOUT THE DUALITY OF REASON AND NATURAL JUSTICE IN THE FOUNDATION OF VALIDITY OF THE LEGAL RULE
نویسندگان [English]
Mahdi Shahabi
Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Economic and Administrative Sciences, University of Isfahan, Iran
چکیده [English]
Highlighting the driving cause and its strict relationship with the formal cause and especially the final cause in the intrinsic elements of natural justice has caused the duality of reason and natural justice in the thinking of the proponents of the reason as the source. Since the same emphasis makes the full understanding of the mechanisms of natural justice and its content for the human wisdom impossible. For this reason, one cannot speak of monism of reason and natural justice. Duality refers to God-based monism, at the foundation of the legal rule, as well as the inability to present a criterion for assessing the validity of the content of the legal system. Thus, the reason decreases to the reason as the source; a reason which is limited to the incomplete understanding of the natural rule and cannot create the rule of behavior.
کلیدواژه‌ها [English]
driving cause, final cause, legal monism, Natural Justice, reason as the source
مراجع
الف) فارسی:
ارسطو (1356)، اخلاق نیکوماخس، جلد اول، ترجمۀ دکتر سید ابوالقاسم پور حسینی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
ارسطو (1364)، سیاست، ترجمۀ دکتر حمید عنایت، تهران، انتشارات سپهر، چاپ چهارم.
بادینی، حسن، مؤمنی خسرو (1392)، رویکردی نو برای اثبات جریان قاعده ی لاضرر در احکام عدمی در زمینه مسؤولیت مدنی، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 43، شمارۀ 3، ص19-31.
جوادی آملی، عبدالله (1375)، فلسفۀ دین، فلسفۀ حقوق بشر، قم، انتشارات اسراء، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تنظیم و تحقیق احمد واعظی، ویرایش حسین شفیعی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ ششم.
داوری، رضا (1379)، مقام فلسفه در ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم.
کلی، جان (1382)، تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب، ترجمۀ دکتر محمد راسخ، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ اول.
کدیور، محسن (1387)، حق الناس، اسلام و حقوق بشر، انتشارات کویر، چاپ اول.
مصباح یزدی، محمد تقی (1387)، مشکات، نظریه‌ی حقوقی اسلام، جلد اول، تحقیق و نگارش محمد مهدی نادری قمی و محمد مهدی کریمی نیا، قم : انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ نگارش، چاپ دوم.
ألحریثی، أحمد (2011م)، المعتزله و الأحکام العقلیه و مبادی القانون الطبیعی، بغداد، شرکه بیت الوراق للنشر المحدوده.
امام الحرمین ابی المعالی عبد الملک بن عبدا... بن یوسف (1399)، البرهان فی اصول الفقه، جامعه قطر، الطبعه الأولی، الجزء الثانی.
البجنوردی، السید محمد حسن (1428ق)، القواعد الفقهیه، قم، منشورات دلیل ما، الطبعه الثالثه، الجزء الأوّل.
الجابری، الدکتور محمد عابد (2009م)، نقد العقل العربی (1)، تکوین العقل العربی، بیروت، مرکز دراسات الوحده العربیه، الطبعه العاشره.
الحکیم، السید، محمد تقی (1979م)، الأصول العامه للفقه المقارن، مؤسسه آل البیت علیهم السلام للطباعه و النشر، الطبعه الثانیه.
الشاطبی، ابراهیم بن موسی (1417ق)، الموافقات، المحقّق مشهور بن حسن آل سلمان، المملکه العربیه السعودیه، دار بن عفّان، الطبعه الأولی فی ستّه المجلّدات، المجلد الأوّل.
الشافعی، محمد بن ادریس (بی‌تا)، رساله فی علم أصول الفقه، الطبع : سلیم سید احمد ابراهیم شرهره القبانی.
الشعرانی، عبدالوهاب (1409ق)، المیزان، الجزء الأوّل، بیروت، عالم الکتب، الطبعه الأولی،(1989م).
الطباطبایی الیزدی، سید محمد کاظم (1432ق)، العروه الوثقی، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، الجزء الخامس، الطبعه الرابعه.
الغروی الاصفهانی، شیخ محمد حسین (1374ق)، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، الجزء الثانی، قم انتشارات سید الشهداء،(طبع قدیم).
المحقق النراقی (1417ق)، عوائد الأیام، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، الطبعه الإولی.
مغنیه، شیخ محمد جواد (1408ق)، علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، بیروت، دار التیار الجدید، الطبعه الثالثه،(1988م).
مکارم شیرازی، ناصر (1370ش)، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه الإمام علی بن ابی طالب علیه السلام، الجزء الأول، الطبعه الثالثه.
الهاشمی الشاهرودی ، السید محمود (1406ق)، بحوث فی علم الأصول، الجزء الرابع: مباحث الحجج و الأصول العملیه، تقریرات لأبحاث السید محمد باقر الصدر، المجمع العلمی للشهید الصدر، المطبعه مکتب الإعلام الإسلامی، الطبعه الأولی.
ج) لاتین:
Ben Achour, (Y), (1997), Nature, raison et révélation dans la philosophie du droit des auteurs sunnites, dans Les Droits fondamentaux. Actes des premières Journées scientifiques du réseau Droits fondamentaux de l'AUPELF-UREF, tenues à Tunis du 9 au 12 octobre 1996, Bruxelles : Bruylant, p. 163-179
Ben Achour, Yadh (2004), L’idée de justice naturelle dans la pensée juridique sunnite, In. Mélanges en l’honneur du doyen Sadok Belaïd, C. P. U. Pp. 159-189
Chafik Chéhata (1973), '' La religion et les fondements du droit en Islam'', Archives de philosophie du droit, N° 18, Sirey, 1973
Donnelly, Jack (1980), Natural law and Right in Aquinas political Thought, In. The western political quarterly, Vol. 33, N° 4, pp. 520-535
Villey, Michel (2006), La formation de la pensée juridique moderne, Paris, Quadrige/PUF, 1e édition
Chroust, Anton-Hermann (1973), The fundamental ideas in St. Augustine’s philosophy of law, In. The American Journal of Jurisprudence. Vol. 18, N° 1, pp. 57-79.
