پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 163 |
| تعداد شماره‌ها | 6,826 |
| تعداد مقالات | 73,627 |
| تعداد مشاهده مقاله | 135,005,355 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 105,324,471 |
در بارۀ آثار احمدبن عمر کرابیسی، ریاضی‌دان سدۀ چهارم هجری قمری | ||
| تاریخ علم | ||
| دوره 22، شماره 2 - شماره پیاپی 37، بهمن 1403، صفحه 133-181 اصل مقاله (8.41 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2025.390440.371817 | ||
| نویسنده | ||
| نرگس عصارزادگان* | ||
| خانۀ ریاضیات اصفهان | ||
| چکیده | ||
| از احمدبن عمر کرابیسی ریاضی‌دان ممتاز سدۀ چهارم هجری دو رساله بر جای مانده است: شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس و مساحت الحلق. رسالۀ اول شرحی بر مصادرات اصول اقلیدس (مقالات 1تا 11 به جز مقالات 8 و9) با هدف تسهیل یادگیری متعلم و با دیدگاهی کمابیش فیلسوفانه و مبتنی بر نظرات دانشمندان یونانی و اسلامی و رسالۀ دوم شامل تعاریف و قضایایی در بارۀ شکل‌های هندسی مطوّق و حلقه‌هاست. رسالۀ شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس که تنها دو نسخه از آن باقی است از دیدگاه تاریخی اهمیت بسیاری دارد، چون سندی است که نشان می‌دهد کرابیسی به نسخۀ عربی اصول و برخی شرح‌های یونانی آن دسترسی داشته است و اثر او شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با شرح اصول نیریزی و ترجمۀ لاتینی شرح اصول توسط ژرار کرمونایی دارد. از طرفی، او در این اثر خود به اصل موضوع یا مصادرۀ پنجم مقالۀ اول اصول پرداخته است. رساله‌های دیگری نیز در منابع به کرابیسی منسوب است: تفسیر اقلیدس، حساب الدور، کتاب الوصایا، کتاب الهندی که هیچ‌کدام اکنون موجود نیستند. رساله‌های او از ارزشمندترین آثار دورۀ اسلامی به شمار می‌آیند. در این نوشته در بارۀ رسالۀ شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس توضیحاتی عرضه می‌شود و رسالۀ مساحت الحلق تصحیح و ترجمه می‌شود و توضیحات کوتاهی در بارۀ برخی قضایا عرضه می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اصول اقلیدس؛ حلقه؛ ریاضیات دورۀ اسلامی؛ شکوک مصادرات اصول اقلیدس؛ کتاب التقاسیم؛ کرابیسی؛ مصادرۀ پنجم مقالۀ اول اصول؛ مطوّق | ||
| مراجع | ||
|
ابن ندیم. (۱۳۸۱ش). الفهرست . (م. رضا تجدد، مترجم). تهران: اساطیر.
البغدادی، اسماعیل پاشا. (۱۹۵۱م). هدیة العارفین أسماء المؤلفین و آثار المصنفین (جلد ۱، چاپ سوم). استانبول.
ابن هیثم. (بدون تاریخ). شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس (نسخۀ خطی). کتابخانۀ ملی رشت، C81.
ابن‌هیثم، محمد بن حسن. عزب احمد؛ فؤاد احمد. (۱۴۲۶ق). شرح مصادرات کتاب اقلیدس. قاهره - مصر: دارالکتب و الوثائق القومیة. الإدارة المرکزیة للمراکز العلمیة. مرکز تحقیق التراث.
ایوز، هاوارد دبلیو. (۱۳۶۹ش). آشنایی با تاریخ ریاضیات (جلد اول، محمدقاسم وحیدی اصل، مترجم، چاپ سوم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حاجی خلیفه. (۲۰۱۲م). کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون (مجلد ۱ و ۶، طبعة الاولی). مؤسسة الفرقان.
قربانی، ابوالقاسم. (۱۳۷۵ش). زندگی‌نامۀ ریاضی‌دانان دورۀ اسلامی (چاپ دوم). تهران.
قفطی. (۱۹۰۸م). تاریخ الحکما. لیپزیگ.
کحالة، عمر رضا. (۱۹۹۳م). معجم المؤلفین (الجزء الثانی). مؤسسة الرسالة.
کرابیسی. (بدون تاریخ). شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس (نسخۀ خطی). کتابخانۀ ملی رشت، C81.
کرابیسی. (بدون تاریخ). مساحة الحلق (نسخۀ خطی). آکسفورد (I91/2a)؛ دانشگاه تهران 2/1790 ، 14/2432، جارالله 11/1502، ایاصوفیه 2760.
دایرة المعارف مؤلفان اسلامی. (بدون تاریخ). مقالۀ «احمد کرابیسی» (ج۲، ص ۱۱۷). پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی.
همایی، جلال‌الدین. (۱۳۴۶). خیامی‌نامه (جلد ۱، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی). تهران.
هیث. (۲۰۰۰). اصول اقلیدس (محمدهادی شفیعی‌ها، مترجم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی. Arabic Catalogue Khudabaksh Library, Vol. 22, pp. 25-27. Retrieved from https://kblibrary.bih.nic.in/ Bessel-Hagen, E., & Spies, O. (1931). Das Buch über Ausmessung der Kerisringe des Aḥmad ibn ʿOmar al-Karābīsī. Quellen und Studien zur Geschichte der Mathematik, Astronomie und Physik, Band 1, 502-540. Berlin. Brentjes, S. (2000). Aḥmad Al-Karābīsī’s commentary on Euclid’s Elements. In M. Folkerts & R. Lorch (Eds.), Sic itur ad astra: Studien zur Geschichte der Mathematik und Naturwissenschaften - Festschrift für den Arabisten Paul Kunitzsch zum 70. Geburtstag (pp. 31-75). Harrassowitz. Brockelmann, C. (1997). Al-Karābīsī. In Encyclopaedia of Islam (2nd ed., Vol. 4, p. 596). Leiden: E.J. Brill. Heath, T. L. (1921). A history of Greek mathematics II. Oxford. Rosenfeld, B., & Ihsanoglu, E. (2003). Mathematicians, astronomers, and other Islamic scholars … (7th-19th c.). Istanbul. Sezgin, F. (1974). Geschichte des arabischen Schrifttums, Band V. Leiden, E. J. Brill. The Arabic version of Euclid's On Division. In M. Folkerts & J. P. Hogendijk (Eds.), Vestigia Mathematica: Studies in medieval and early modern mathematics in honour of H.L.L. Busard (pp. 143-162). Amsterdam: Rodopi. Von Solomon Gandz. (1933). Bemerkungen zum, Buch über die Ausmessung der Ringe des Aḥmad ibn ʿOmar al-Karābīsī. Quellen und Studien zur Geschichte der Mathematik, Astronomie und Physik, Band 2, 98-105. Berlin. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 157 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 56 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب