پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 163 |
| تعداد شماره‌ها | 6,823 |
| تعداد مقالات | 73,545 |
| تعداد مشاهده مقاله | 134,634,871 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 105,193,608 |
جایگاه نقاشی در سده‌های میانی با نگاه به شالودۀ بازشماری دانش‌ها و هنرها در تمدن اسلامی | ||
| تاریخ علم | ||
| دوره 22، شماره 2 - شماره پیاپی 37، بهمن 1403، صفحه 109-132 اصل مقاله (2.24 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2025.390902.371819 | ||
| نویسنده | ||
| مریم کشمیری* | ||
| استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| دسته‌بندی دانش‌ها و هنرها در تمدن اسلامی با فارابی آغاز شد. هرچند فارابی در احصاءالعلوم، دانش‌ها و هنرها را در پیوند با سرشاخه‌های اصلی شناسایی می‌کند، جاماندن نقاشی از دسته‌بندی، جایگاه آن را در تمدن اسلامی پرسش‌برانگیز کرد. چرا نقاشی در دسته‌بندی دانش‌ها و هنرها در تمدن اسلامی هرگز جایابی نشده بود؟ موانع جایابی نقاشی چه بود؟ شناخت جایگاه نقاشی، نیازمند بازیابی رشتۀ پیوند آن با شاخه‌های دانش و هنرها است. رویکرد فارابی به شعر، و نیز بررسی موانع دسته‌بندی شعر در میان دانش‌ها و هنرها، سرآغاز جستجو در بارهٔ جایگاه نقاشی است. فارابی در إحصاء العلوم، شعر را از دید همانندی با زبان، در شاخهٔ زبان و در قوانین صناعت شاعران و کتاب‌الشعر، شعر را از دید منطقی و محاکات، در ساختار منطقی بررسی کرد. پژوهش کنونی با تأکید بر همانندی شعر و نقاشی در پی بازیابی جایگاه نقاشی در نظام دسته‌بندی دانش‌ها و هنرها است. این پژوهش بنیادی است و به روش تحلیل مفهومی با تأکید بر اندیشه‌های فارابی و دیدگاه‌های حکمای مسلمان پیش می‌رود. پژوهش بر این یافته درنگ می‌کند که نقاشی در هماهنگی با ارزش‌های بنیادی تمدن اسلامی، توانست سه مایهٔ اصلی برتری دانش‌ها و هنرها را که اساس دسته‌بندی بود به دست آورد. نقاشی در همانندی با شعر، فضیلت‌های برتر آرمانی و مذهبی، به بیانگری والاترین موضوع‌ها راه برد؛ در پیوند با دانش‌هایی مانند هندسه، نورشناسی و کیمیا بر بنیان‌های استوار ریخته شد، و با راه یافتن به درون دربارها، نقش تعلیمی خود را گسترش داد.این ویژگی‌ها، به جایابی نقاشی در میان شاخه‌های دانش‌ها و هنرها منجر شد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| إحصاء العلوم؛ تمدن اسلامی؛ طبقه‌بندی علوم؛ محاکات؛ نقاشی | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌خلدون. (1369). مقدمه، ج.1و2. برگردان محمدپروین گنابادی. تهران: علمی‌وفرهنگی.
ابن‌سینا. ابوعلی (1331). کنوزالمعزمین. با مقدمه و تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملی.
ارسطو (1337). هنر شاعری. برگردان فتح‌اللّه مجتبایی. تهران: اندیشه.
ارسطو (1364). سیاست. برگردان حمید عنایت. تهران: کتابهای جیبی.
ارسطو (1367). متافیزیک. برگردان شرف‌الدین خراسانی . تهران: نشر گفتار.
ارسطو (1369). ارسطو و فن شعر. برگردان عبدالحسین زرین‌کوب. تهران: امیرکبیر.
ارسطو (1948). دربارۀ هنر شعر. برگردان سهیل افنان. لندن: Luzac & co. LTD.
افلاطون (1380). دورهٔ کامل آثار، ج.4. برگردان محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
بکار. عثمان (1389). طبقه‌بندی علوم از نظر حکمای مسلمان. برگردان جواد قاسمی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
بلاک. بیور ال (1389). «فارابی». برگردان روح‌اللّه عالمی. در: تاریخ فلسفه اسلامی، ج.1. زیر نظر سیدحسین نصر و الیور لیمن. تهران: حکمت.
پوپ. آرتور اپهام و اکرمن. فیلیس (1387). سیری در هنر ایران، ج.5. ویراستۀ سیروس پرهام. تهران: علمی‌وفرهنگی.
تفضلی، احمد. (1354). مینوی خرد. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
خواندمیر. غیاث‌الدین (1380). تاریخ حبیب‌السیر. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.
راس. دیوید (1377). ارسطو. برگردان مهدی قوام‌صفری. تهران: فکر روز.
شمس‌قیس رازی. محمد (1388). المعجم فی‌معاییر اشعارالعجم. به تصحیح محمد قزوینی، مدرس رضوی و سیروس شمیسا. تهران: علم.
شیرازی. قطب‌الدین (1369). درة‌التاج. به‌اهتمام سیدمحمد مشکوه. تهران: حکمت.
طوسی. خواجه نصیرالدین (1367). اساس‌الإقتباس. تصحیحِ محمدتقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
عفیفیان. فرزانه و حیدری. غلامرضا (1399). «مروری بر مطالعات مربوط به طبقه‌بندی علوم در ایران». پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. 10(2)، 5ـ29.
فارابی. أبونصر (1375). موسیقی کبیر. برگردان آذرتاش آذرنوش. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فارابی. أبونصر (1376). السیاست المدنیه. برگردان و شرح حسن ملکشاهی. تهران: سروش.
فارابی. ابونصر (1379). اندیشه‌های اهل مدینة فاضله. برگردان سیدجعفر سجادی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
فارابی. أبونصر (1381). إحصاء العلوم. برگردان حسین خدیوجم. تهران: علمی‌وفرهنگی.
فارابی. ابونصر (1382). فصول منتزعه. برگردان حسن ملکشاهی. تهران: سروش.
فارابی. ابونصر (1384). تحصیل السعادة و التنبیه علی سبیل السعادة. برگردان علی‌اکبر جابری مقدم. قم: دارالهدی.
فارابی. ابونصر (1400). «مقاله در قوانین صناعت شاعران». در بوطیقای ارسطو به روایت حکمای اسلامی. برگردان محمود یوسف‌ثانی. تهران: انتشارات حکمت و فلسفه ایران.
فخری. ماجد (1389). سیر فلسفه در جهان اسلام. برگردان نصراللّه پورجوادی و همکاران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فضل‌اللّه. رشیدالدین (1392). جامع‌التواریخ. محمد روشن. تهران: میراث مکتوب.
قیومی‌بیدهندی. مهرداد و مجتهدزاده. روح‌اله (1397). «جایگاه مفهوم معماری در نظام طبقه‌بندی علوم مسلمانان در سده‌های نخست هجری، با تکیه بر اندیشه‌های ابونصر فارابی». مطالعات معماری ایران. 7(2)، 33ـ48.
کشمیری. مریم (1401). «چرا علم مناظر در نقاشی ایرانی سده‌های هفتم تا نهم به پرسپکتیو راه نبرد؟». تاریخ علم. 20(1)، 43ـ91.
کشمیری. مریم و رهبرنیا. زهرا (1397). «تبیین الگوپردازی، ریزنگاری و حجم‌پردازی در نگارگری ایرانی برپایة مبانی ادراک در المناظر ابن‌هیثم». مبانی نظری هنرهای تجسمی. 3(6)، 5ـ20.
گمپرتس. تئودور (1375). متفکران یونانی، ج.3. برگردان محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
مسعودی. علی‌بن‌الحسین (1382). مروج الذهب. برگردان ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی‌وفرهنگی.
مهدی. محسن (1400). فارابی و بنیانگذاری فلسفه سیاسی اسلامی. برگردان محمداحسان مصحفی. تهران: انتشارات حکمت.
نصر. سیدحسین (1382). سه حکیم مسلمان. برگردان احمد آرام. تهران: علمی و فرهنگی.
نظامی عروضی‌سمرقندی. احمد (1388). چهار مقاله و تعلیقات. ویرایش محمد قزوینی و محمد معین. تهران: صدای معاصر.
والتزر. ر. (1367). «فلسفه اسلامی». برگردان جواد یوسفیان. در: تاریخ فلسفه شرق و غرب، ج.2: تاریخ فلسفه غرب. زیر نظر سر وِپالی رادا کریشنان. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
ابن‌الهیثم. حسن (1983). المناظر، المقالات 1 و 2 و 3 فی الابصار علی الاستقامه. حققها عبدالحمید صبره. کویت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب.
ارسطوطالیس (1953). فن‌الشعر مع الترجمة العربیة القدیمة و شروح الفارابی و ابن‌سینا و ابن‌رشد. ترجمه و شرحه عبدالرحمن بدوی. قاهره: نهضة‌المصریة.
شهرزوری. شمس‌الدین‌محمد (1383). رسائل الشجرة الإلهیة فی علوم الحقائق الربانیة. تحقیق، تصحیح و مقدمه: نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
فارابی. أبونصر (1408ق). المنطقیات، جزء اول. تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه. قم: کتابخانه آیه‌الله‌العظمی مرعشی‌نجفی.
فارابی. ابونصر (1948). رسالة فی فضیلة العلوم و الصناعات. حیدرآباد: دائره‌المعارف العثمانیه.
الاسکافی. محمدبن‌عبدالله (2016). مختصر کتاب العین. تحقیق هادی حسن حمودی. مسقط: وزاره التراث و الثقافه.
یاقوت الحموی الرومی (1993). معجم‌الأدباء، الجزء الخامس. تحقیق الدکتور احسان عباس. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
Arnold. T. W. (1965). Painting in Islam, A study of the place of pictorial art in Musum culture. New York: Dover Publications. Raynaud. D. (2014). Optics and the Rise of Perspective: A study in Network Knowledge Diffusion. Oxford: The Bardwell Press. URLs URL1:https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/5c9da286-6a02-406c-b990-0896b8ddbbb0/surfaces/fc23176f-c1c0-439c-afd5-ee8bcbd02b41/[2024/07/18] URL2:https://images.is.ed.ac.uk/luna/servlet/media/book/showAllPagesThumbnail;JSESSIONID=288ee4fc-a14d-4158-951a-1dd3dc31c12e?mid=UoEsha~4~4~65346~164252[2024/07/18] | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 244 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 61 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب