پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 162 |
| تعداد شماره‌ها | 6,694 |
| تعداد مقالات | 72,265 |
| تعداد مشاهده مقاله | 129,314,172 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,174,877 |
بررسی ادعای طعنۀ حافظ به پیامبر در بیت «آن تلخ‌وش که صوفی ام‌الخبائثش خواند .» | ||
| مجله ادیان و عرفان | ||
| دوره 57، شماره 2، اسفند 1403، صفحه 377-397 اصل مقاله (655.46 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jrm.2025.385773.630564 | ||
| نویسندگان | ||
| محمود شیخ* 1؛ محمدخلیل محمدزاد2 | ||
| 1استادیار، گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| برخی بر این باورند که بیت «آن تلخ‌وش که صوفی ام‌الخبائثش خواند/ اشهی لنا و احلی من قبلة‌العذارا» حاوی طعنه و اسائه ادب حافظ به پیامبر اسلام است، زیرا در آن، عبارت «الخمر ام‌الخبائث» که منسوب به ایشان است، سخن صوفی خوانده شده و صوفی، سیمایی منفی در شعر حافظ دارد و نیز در مصراع دوم، بر خلاف سخن پیامبر، نوشیدن آن امری پسندیده دانسته شده‌است. تفسیر غزل، با هدف رسیدن به نیت شاعر، با تکیه بر هرمنوتیک مؤلف‌محور دیلتای و روش توصیفی-تحلیلی، نشان از رندانه بودن غزل، به‌ویژه بیت مذکور دارد. محور عمودی غزل حکایت از گفتگوی حافظ با فرد یا گروهی از متشرعان هم‌عصر خود دارد و توصیۀ حافظ به مدارا و مروت و اینکه نیک‌نام نبودنش خواست خداست، در ضمنِ وجود نشانه‌هایی دال بر فقر و فاقه شاعر در هنگامه سرودن شعر و درخواست توجه مخاطبِ شعر بدو با عباراتی چون مروت و مدارا و معذور دانستن وی، این احتمال را قوت می‌بخشد که شعر متعلق به دوره‌ای از زندگی حافظ باشد که وی به اتهامی مطرود بوده‌است. از سوی دیگر، با توجه به شخصیت دینی حافظ، احتمال قصد او از طعنه زدن به پیامبر بعید است و قاعدتاً هدف او نقد طردکنندگان خود بوده که ارباب قدرت و منتسب به زهد و تصوف بوده‌اند و به ناروا، او را آلوده دامن و بدنام می‌دانسته‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ادبیات عرفانی؛ حافظ شیرازی؛ دیوان حافظ؛ طعنه به پیامبر؛ هرمنوتیک ادبی | ||
| مراجع | ||
|
آب‌نیکی، حسن (1391). چیستی و کاربست هرمنوتیک ادبی. نقد ادبی، 1 (2)، 62-39.
آشوری، داریوش (1381). عرفان و رندی در شعر حافظ. تهران: نشر مرکز.
احمدی، بابک (1378). آفرینش و آزادی (جستارهای هرمنوتیک و زیبایی‌شناسی). تهران: نشر مرکز.
ــــــــــ (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
استعلامی، محمد (1383). درس حافظ. جلد اول، تهران: سخن.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1374). ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ. تهران: یزدان.
اکبرآبادی، مولانا حافظ بدرالدین (1398). بدرالشروح. تهران: کتاب خرداد.
اهور، پرویز (1363). کلک خیال انگیز. جلد اول، تهران: زوار.
برزگر خالقی، محمدرضا (1389). شاخه نبات حافظ. تبریز: زوار.
بسنوی، محمدسودی (1366). شرح سودی بر حافظ. جلد اول، ترجمه عصمت ستارزاده، تهران: زرین.
پورنامداریان، تقی (بی‌تا). گمشده لب دریا. تهران: سخن.
جعفریان هریس، میثم؛ واحد، اسدالله (1401). اهمیت متون علمی در شرح و تصحیح چند بیت از حافظ. شعرپژوهی (بوستان ادب)، 14 (1)، 136-101.
جلالیان، عبدالحسین (1379). شرح جلالی. جلد اول، تهران: یزدان.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1390). دیوان حافظ نسخه قزوینی-قاسم غنی. تبریز: زوار.
حمیدیان، سعید (1392). شرح شوق. جلد اول، تهران: قطره.
ختمی لاهوری، عبدالرحمان بن سلیمان (1391). شرح عرفانی غزل‌های حافظ. جلد اول، تهران: قطره.
خرمشاهی، بهاء‌الدین (1380). حافظ‌نامه. جلد اول، تهران: سروش.
خطیب رهبر، خلیل (1383). دیوان حافظ شیرازی. تهران. صفی‌علیشاه.
خویشکی چشتی، عبیدالله (1219ق). بحرالفراسه. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
دادبه، اصغر (1391). حافظ (زندگی و اندیشه). تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
درگاهی، محمود (1373). مزاج دهر تبه شد. تهران: چاپ آرمان.
دستغیب، عبدالعلی (1367). حافظ شناخت. تهران: نشر علم.
ذوالنور، رحیم (1362). در جستجوی حافظ. جلد اول، تبریز: زوار.
رستگار فسائی، منصور (1385). حافظ و پیدا و پنهان زندگی. تهران: سخن.
رکن، محمود (1375). لطف سخن حافظ. تهران: نشر فواد.
زریاب خویی، عباس (1374). آئینه جام. تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1374). از کوچه رندان. تهران: سخن.
ــــــــــ (1388). نقش بر آب. تهران: سخن.
زیبایی، محمدعلی (1367). شرح صد غزل از حافظ. تهران: پاژنگ.
ساسانی، خان‌ملک (1362). دست پنهان سیاست انگلیس در ایران. تهران: بابک.
سنایی غزنوی، ابوالمجد (1388). دیوان سنایی غزنوی. به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1397). این کیمیای هستی. ج اول، تهران: سخن.
طباطبایی، محمدحسین (1382). شرح آفتاب و آفتاب هر نظر. جلد اول، تهران: احیاء کتاب.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1388). منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
فریومدی، فخرالدین محمود بن یمین‌الدین (1344). دیوان اشعار ابن یمین فریومدی. به تصحیح حسینعلی باستانی‌راد، تهران: کتابخانه سنایی.
قهستانی، نزاری (1371). دیوان حکیم نزاری قهستانی. به اهتمام محمود رفیعی، تهران: علمی.
قیصری، ابراهیم (1380). ابیات بحث‌انگیز دیوان حافظ. تهران: توس.
لویزن، لئونارد (1384). میراث تصوف. جلد اول. ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران: مرکز.
مرتضوی، منوچهر (1384). مکتب حافظ: مقدمه بر حافظ‌شناسی. تبریز: ستوده.
معززی، علی‌اصغر (1376). تجارت با نام بلند حافظ. تهران: اشکان.
مولان، یوسف بن شیخ (بی‌تا). شرح ابیات خواجه حافظ. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
مهدوی دامغانی، احمد (1381). حاصل اوقات. تهران: سروش.
میبدی، رشیدالدین (1374). کشف الاسرار و عده الابرار. تهران: سمت.
میولهال، استیفن (1377). هرمنوتیک مدرن (گزینه جستارها). ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر، محمد نبوی، تهران: نشر مرکز.
نجفی، عیسی (1397). خطای قلم صنع از نظر پیر حافظ. نشریه متن‌پژوهی ادبی، 24 (84)، 183-210.
نظری، علی؛ فتح‌الهی، علی؛ رضایی، پروانه (1389). اثرپذیری پنهان حافظ از قرآن کریم در غزل پنجم دیوان او. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 10 (19)، 10-1.
هروی، حسینعلی (1363). مجموعه مقالات نقد و نظر درباره حافظ. تهران: امیرکبیر.
ــــــــــ (1367). شرح غزل‌های حافظ. تهران: نشرنو. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 74 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 56 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب