
تعداد نشریات | 162 |
تعداد شمارهها | 6,695 |
تعداد مقالات | 72,295 |
تعداد مشاهده مقاله | 129,377,000 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,224,657 |
روشهای اقناع مخاطب در غزلهای تعلیمیِ تکمضمونی حافظ | ||
ادب فارسی | ||
مقاله 4، دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 33، شهریور 1403، صفحه 67-88 اصل مقاله (1.26 M) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2025.388269.2290 | ||
نویسنده | ||
طاهره ایشانی* | ||
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی | ||
چکیده | ||
اگرچه تنوّع مضمون در غزلهای حافظ به اوج خود میرسد؛ ولی غزلهای تکمضمونی با مضامین عرفانی، تعلیمی، مدحی و ... نیز در میان غزلیّات او دیده میشود. در میان این غزلها، مضامین تعلیمی که اغلب با بهرهگیری از حکمت، اخلاق، و اندیشههای عرفانی همراه است، از اهمیتی خاص برخوردارند. این غزلها علاوه بر پیامهای تعلیمی خود، از شگردهای تعلیمی و بلاغی متنوّع و هنرمندانهای استفاده میکنند که تأثیرگذاری عمیق بر مخاطب را ممکن میسازند. از این رو، در این جستار بر آن هستیم ضمن اشاره به غزلهای تکمضمونیِ تعلیمیِ حافظ؛ به روش توصیفیتحلیلی و آماری، و با استفاده از نقد بلاغی به این پرسش پاسخ دهیم که حافظ برای ارتباط مؤثّرتر با مخاطبان خود، از چه روشها و شگردهای تعلیمی و بلاغی بهره گرفته و کدام شگردها در این میان برجستهتر بودهاند؟ نتایج پژوهش نشان میدهد که حافظ در غزلیات تکمضمونی تعلیمی خود با بهرهگیری از لحن تشویقی بهعنوان اصلیترین و پربسامدترین ابزار اقناع، و استفاده تکمیلی ولی کمتر از لحنهای تحذیری، توبیخی، و مشفقانه –به ترتیب بسامد- تعادلی هنری میان اقناع عاطفی و منطقی ایجاد کرده است. در روشهای تعلیمی، کاربست شرط در آموزش ضمنی و سپس کلام مستدل که گاه با لحن تحذیری همراه شده؛ بیشترین استفاده را در استدلالسازی داشتهاند. از سوی دیگر، بررسی روشهای بلاغی غزلیات تعلیمی حافظ نشان میدهد استعاره و سپس تشبیه با ایجاد تصاویری عمیق و ملموس با افزایش لایههای معنایی، نقشی کلیدی در انتقال پیامهای تعلیمی دارند. این تنوّع و ترکیب هنری، نشاندهندۀ مهارت حافظ در استفاده هدفمند از شگردهای تعلیمی و ابزارهای بلاغی برای اقناع و برانگیختن تفکر مخاطب است. | ||
کلیدواژهها | ||
حافظ؛ غزل تعلیمی؛ نقد بلاغی؛ شگردهای بلاغی؛ اقناع مخاطب | ||
مراجع | ||
ابن سینا، حسین (1368). اشارات و تنبیهات، نگارش حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
اصفهانی راغب (1412). المفردات فی غریب القرآن. صفوان عدنان داوودی. بیروت: دارالعلم الشامیه.
پراتکانیس، آنتونی؛ الیوت آرنسون (1384). عصر تبلیغات: استفاده و سوء استفاده روزمرّه از اقناع. ترجمۀ کاووس سیّدامامی و مخمّدصادق عبّاسی. تهران: سروش.
حافظ، شمسالدّین. (1368). دیوان حافظ؛ قزوینی/ غنی. با مجموعه تعلیقات و حواشی علامه محمّد قزوینی. به اهتمام عبدالکریم جربزهدار. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
حسینی پاکدهی، علی. (1381). مبانی اقناع و تبلیغ. تهران: آن.
خوانساری، محمد. (1376). فرهنگ اصطلاحات منطقی. چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضی، احمد؛ سهیلا فرهنگی (1392). «لحن تعلیمی در دیوان حافظ»، ادبیات تعلیمی، سال پنجم، ش 18، تابستان، 79-102.
سنایی، مجدود بن آدم. (1362). دیوان حکیم ابوالمجد بن آدم سنایی غزنوی. با مقدمه و حواشی و فهرست به سعی و اهتمام مدرّس رضوی. تهران: سنایی.
شمیسا، سیروس (1393). بیان و معانی. چ چهارم. تهران: میترا.
صالحی، نرگس و همکاران (1401). «نقد بلاغی؛ چیستی و روشها»، فنون ادبی، سال چهاردهم، ش 38، بهار، 35-52.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1390). سبکشناسی؛ نظریّهها، رویکردها و روشها. تهران: سخن.
کزّازی، میرجلالالدّین (1387). زیباشناسی سخن پارسی1 (بیان). تهران: مرکز.
موتمن، زینالعابدین. (1339). تحوّل شعر فارسی. تهران: به سرمایهی کتابفروشی حافظ و کتابفروشی مصطفوی.
مؤذّنی، علی محمّد؛ محمّد اجمدی (1393). «درآمدی بر جایگاه فرایند اقناع در فنّ خطابه و مطالعات ادبی». نقد ادبی و بلاغت. سال سوم. ش 2. پاییز و زمستان. 93-111.
میلر، جورج آرمیتاژ (1368). روانشناسی و ارتباط. ترجمۀ محمّدرضا طالبنژاد. تهران: نشر دانشگاهی.
Ibn Sina, H. (1989). Al-Isharat wa al-Tanbihat, edited by Hassan Malekshahi. Tehran: Soroush. [In Persian]. Isfahani, R. (1991). Al-Mufradat fi Gharib al-Qur'an, edited by Safwan Adnan Dawoodi. Beirut: Dar al-Ilm al-Shamiya. [In Arabic]. Pratkanis, A. & Aronson. E (2005). Age of Propaganda: The Everyday Use and Abuse of Persuasion, translated by Kavous Seyed-Emami & Mohammad Sadegh Abbasi. Tehran: Soroush. [In Persian]. Hafez, Sh. M. (1989). Divan of Hafez, edited by Qazvini & Ghani, with annotations and footnotes by Allameh Mohammad Qazvini, compiled by Abdolkarim Jarbozedar, 2nd edition. Tehran: Asatir. [In Persian]. Hosseini Pakdehi, A. (2002). Principles of Persuasion and Propaganda. Tehran: Aan. [In Persian]. Khansari, M. (1997). Dictionary of Logical Terms, 2nd edition. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies. [In Persian]. Razi, A. & Farhangi, S. (2013). "Didactic Tone in Hafez’s Divan," Didactic Literature, Vol. 5, No. 18, Summer, pp. 79-102. [In Persian]. Sanai, M. (1983). Divan of Hakim Abu al-Majd ibn Adam Sanai Ghaznavi, with introduction, footnotes, and index compiled by Modarres Razavi. Tehran: Sanai. [In Persian]. Shamisa, S. (2014). Bayan and Ma'ani (Rhetoric and Meaning), 4th edition. Tehran: Mitra. [In Persian]. Salehi, N. et al. (2022). "Rhetorical Criticism: Definition and Methods," Literary Techniques, Vol. 14, No. 38, Spring, pp. 35-52. [In Persian]. Fotuhi Rudmajani, M. (2011). Stylistics: Theories, Approaches, and Methods. Tehran: Sokhan. [In Persian]. Kazazi, M. (2008). Aesthetics of Persian Speech 1 (Bayan). Tehran: Markaz. [In Persian]. Motamen, Z. (1960). The Evolution of Persian Poetry. Tehran: Hafiz Bookstore & Mostafavi Bookstore. [In Persian]. Mo’azzeni, A. M & Ahmadi, M. (2014). "An Introduction to the Role of the Persuasion Process in Rhetoric and Literary Studies," Literary Criticism and Rhetoric, Vol. 3, No. 2, Fall & Winter, pp. 93-111. [In Persian] Miller, G. (1989). Psychology and Communication, translated by Mohammad Reza Talebnejad. Tehran: University Press.[ In Persian].
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 114 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 35 |