
تعداد نشریات | 162 |
تعداد شمارهها | 6,623 |
تعداد مقالات | 71,548 |
تعداد مشاهده مقاله | 126,903,896 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 99,953,826 |
نقش حاکمیت و حامیان زنان در بهبود سطح سلامت زنان ایرانی متأثر از تغییرات دنیای مدرن در دورهٔ قاجار و پهلوی (۱۲۲۶ش-۱۳۵۷ش) | ||
تاریخ علم | ||
دوره 22، شماره 1 - شماره پیاپی 36، شهریور 1403، صفحه 133-164 اصل مقاله (1.82 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2025.380723.371798 | ||
نویسندگان | ||
دنیا عسگریان* 1؛ محمدعلی اکبری2؛ غلامرضا گرمارودی3 | ||
1گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی | ||
2استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی | ||
3استاد، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، دانشکده ی بهداشت، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
توجه به موضوع سلامت زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور از یک سو و نقش این گروه در تأمین نیازهای سایر اعضای خانواده از سوی دیگر موجب شده است تا حاکمان نگاه ویژهای به زنان و سلامت آنان داشته باشند. عواملی نظیر پراکندگی جغرافیایی، تمرکز جمعیت در نواحی روستایی و عشایری در ایران، توسل به طبیبان سنتی برای درمان، رسم ازدواج زودهنگام دختران در کنار اولویت نداشتن موضوع سلامت زنان موجب شده است تا زنان ایرانی در طول تاریخ با مشکلات متعددی در حوزهٔ سلامت روبهرو شوند. ورود ایران به عصر جدید و رویارویی مردم، بهویژه روشنفکران و حاکمان، با مفاهیم دنیای مدرن در دورهٔ قاجار و پهلوی اما نقطهٔ شکافی عمیق در جریان فوق به حساب میآید. پژوهش پیش رو در پی بررسی این مسأله است که موضوع سلامت زنان ایرانی بهدنبال ورود و پیاده سازی کدام عناصر دنیای مدرن مورد توجه قرار گرفته و چگونه نظم پیشین دستخوش تغییر شده است؟ پژوهش حاضر با استفاده از شیوهٔ اسنادی و کتابخانهای در تلاش است تا روند تخصصی شدن نگاه به موضوع سلامت زنان ایرانی را از دریچهٔ مواجههٔ ایرانیان با دنیای مدرن و نقش حاکمان و فعالان اجتماعی در دورهٔ قاجار و پهلوی تبیین کند. یافتههای پژوهش حاضر نشان می دهد که شکلگیری جنبش مشروطه و تأسیس نهادهای قانونگذار، برپایی تشکلهای حامی زنان، توجه به آموزش زنان و دختران، عهدهدار شدن ارائهٔ خدمات حوزهٔ سلامت زنان توسط دولت و همراهی حاکمیت با جریانها و سازمانهای بینالمللی حامی زنان در دورهٔ مورد بحث توانسته است برای نخستین بار سلامت زنان را به مثابهٔ یک مسأله (Problem) پیش روی دولت و حامیان زنان قرار دهد. سامان دادن به این اقدامات در شرایط فقدان حمایت حاکمیت و نهادهای ذی ربط در دورهٔ قاجار، بر دوش اندک فعالان حوزهٔ زنان و نخستین تشکلها بوده است. در سایهٔ سیاست تمرکز قدرت و تلاش حاکمیت پهلوی اول و دوم با هدف اجرایی سازی گفتمانهای تجدد و توسعه در کشور، حاکمیت برنامههای حمایت از سلامت زنان را نیز عهده دار شده و حتی هدایت تشکلها را نیز در دست خود گرفت. | ||
کلیدواژهها | ||
پهلوی؛ تغییرات جهانی؛ زنان ایرانی؛ قاجار | ||
مراجع | ||
آبادیان، حسین و صفری، زهره (1393). «مطالبات اجتماعی و فرهنگی زنان در دوره مشروطه تا سلطنت رضاشاه». جستارهای تاریخی فرهنگ (ویژه تاریخ): 5 (2).
آبراهامیان، یرواند(1377). ایران بین دو انقلاب(درآمدی بر جامعه شناسی ایران معاصر). چاپ 11، ترجمهٔ احمد گل محمدی و ابراهیم فتاحی و دیگران. تهران: نی.
آفاری، ژانت( ۱۳۷۹). انقلاب مشروطه ایران. ترجمه ی رضا رضایی. چ اول. تهران: بیستون.
آیا کولیو، کلاراکولیورایس (۱۳۶۶). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان. ترجمه ی اسدالله آزاد مشهد آستان قدس.
اتحادیه، منصوره؛ ملکزاده، الهام(1388). «بهداشت و اقدامات خیریه ای بهداشتی در دوره ی رضا شاه». فصلنامه تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا. س 19. ش3.
اسکندری نژاد، نازلی( ۱۳۸۷) . زن ایرانی و عصر روشنگری. تهران: زیبا.
باغدار دلگشا،علی، سرافرازی، عباس، زنجانی زاده، هما، وکیلی، هادی. «حفظ الصحه نسوان» در مطبوعات زنان (با تکیه بر مطبوعات منتشر نشده از سال 1307-1289ش./ 1928-1910م.)»، تاریخ پزشکی، ش 32، پاییز 1396، ص 44-31.
باقری، الهام، « جستاری پیرامون جایگاه زنان در تاریخ پزشکی با رویکردی بر دوره ی قاجار»، نشریه تاریخ پزشکی، دوره 2، ش 4، سال 1389، ص 117-85.
بامداد، بدرالملوک(1372). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. تهران: ابن سینا.
بوردیو، پییر (۱۳۸۰). نظریه کنش دلایل عملی و انتخاب عقلانی. ترجمه مرتضی مردیها، تهران: نقش و نگار.
بهنود، مسعود(1385). درگذشت مجید دوامی؛ بنیانگذار زن روز، فایل ویدیوئی برگرفته از:
http:/www.bbc.com/persian/iran/story/2007/03/070305_mv-davami-death.shtml
پولاک، یاکوب ادوارد(1361). سفرنامه پولاک(ایران و ایرانیان)، ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
پهلوی، محمدرضا(بی تا). بیانات، مصاحبه ها و پیامهای اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر، جلد 5. تهران: انتشارات سلطنتی.
پهلوی، محمدرضا(بی تا). بیانات، مصاحبه ها و پیامهای اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر، جلد 6. تهران: انتشارات سلطنتی.
پهلوی، محمدرضا(بی تا). بیانات، مصاحبه ها و پیامهای اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر، جلد 3. تهران: انتشارات سلطنتی
تاج السلطنه. (۱۳۶۱). خاطرات تاج السلطنه. به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: تاریخ ایران.
توکلی، آفرین. بهداشت و نوسازی در ایران. رساله ی دکتری برای اخذ درجه دکتری در رشته ی تاریخ ایران اسلامی، استاد راهنما داریوش رحمانیان ، استادان مشاور محمدعلی اکبری و غلامرضا ظریفیان، تهران: دانشگاه تهران، تابستان 1390.
خسرو پناه، محمدحسین(1382). هدف ها و مبارزه زن ایرانی در انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی. تهران: پیام امروز.
دالمانی، هانری نه(۱۳۳۵). از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره وشی، ج 1 ، تهران: امیرکبیر
روستایی، محسن(1382). تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجاری تا پایان : عصر رضاشاه) به روایت اسناد. ج1. تهران: انتشارات سازمان اسناد . کتابخانه ملی ایران.
ساناساریان، الیزا(1384). جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمه ی نوشین احمدی. تهران: اختران.
شیانی، ملیحه، زاره، حنان (پاییز و زمستان 1401). «زن و توسعه: وضعیت زنان ایران در دوره ی قاجار، پهلوی اول و دوم »، نشریه ی مطالعات جامعه شناختی، ش59.
شیخ الاسلامی، پری(1351). زنان روزنامه نگار و اندیشمندان ایران. تهران: مازگرافیک.
صادقی ، فاطمه(۱۳۹۲). جنسیت و ناسیونالیسم تجدد در ایران(دوره پهلوی اول). تهران: قصیده سرا.
صادقی فصایی، سهیلا و عرفان منش، ایمان(1394).«مبانی روش شناختی پژوهش اسنادی؛ مورد مطالعه: تاثیرات مدرن شدن بر خانواده ی ایرانی». راهبرد فرهنگی، دوره 8، ش 29.
طولابی، توران ، صفائیان، بهاره(پاییز و زمستان 1398)، «هزوارش ماتم و یک دم عروسی: بازتاب مسئله ی کودک همسری در روزنامه نگاری تجددگرای زنان دوره ی پهلوی»، نشریه ی تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال 9، ش 2.
طولابی، توران؛ صفائیان، بهاره(بهار 1397). «دگرگشت مفهوم پزشکی و بهداشت در بستر روزنامه نگاری زنان: بررسی نمونه قابلگی و دایگی در دوره ی قاجار و پهلوی اول». نشریه ی مطالعات تاریخ فرهنگی، سال 10، ش 35.
علیجانی، مهدی(1390). «بررسی وضعیت طبابت و درمان مردم ایران در دورۀ قاجار از دید سفرنامه نویسان اروپایی»، کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
فلور، ویلم(1386). سلامت مردم در ایران قاجار، ترجمۀ ایرج نبی پور. بوشهر: مرکز پژوهشهای سلامت خلیج فارس.
کرباسی زاده، مرضیه (1384). سیر تحولات اجتماعی زنان در یکصد سال اخیر از مشروطیت به بعد. تهران: اکنون.
کنار رودی، قربانعلی(زمستان 1399). «مطالبات و حقوق سیاسی و اجتماعی زنان در گذار از قاجار به پهلوی». نشریه ی پژواک زنان در تاریخ. ش2.
محمدی، محمدهادی؛ قایینی، زهره (1384). تاریخ ادبیات کودکان ایران؛ ادبیات کودکان در روزگار نو (40-1300ش.).ج ۳. تهران: چیستا.
ملک زاده، الهام(1392). موسسات خیریه ی رفاهی-بهداشتی در دوره ی رضا شاه. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی.
میرانصاری، علی، ضیائی، سید مهرداد(1381)، گزیده ی اسناد نمایش در ایران، دفتر دوم، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
میلانی، عباس (۱۳۸۲) .تجدد و تجدد ستیزی در ایران(مجموعه مقالات). تهران: اختران.
ناهید، عبدالحسین(1360)، زنان ایران در جنبش مشروطه. تبریز: احیا.
نورایی، مرتضی، علیزاده، زهرا. «بهداشت زنان در دوره ی پهلوی دوم (1357-1320ش.) مطالعه ی موردی: اصفهان» . تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال 11، بهار و تابستان 1400، ش 1، ص 353-321
ویشارد، جان(١٣۹۳). بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا. تهران:نوین.
هاکس، مریت(1۳۷۱). ایران: افسانه و واقعیت خاطرات سفر به ایران. ترجمه محمدحسین نظری نژاد. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص ۲۲۰.
- (1315)، سالنامه آماری سال های 15-1314، تهران: شرکت سهامی چاپ.
-(1319)سالنامه آمار سال های 19-1317، مجموعه قوانین فرهنگی، تهران: فردوسی.
- (1324)گزارش دهمین سال تحصیلی کانون بانوان: ۱۳۲۴ ، ش 15.
Amin, Camron Michael, (2002), The making of the modernIranian woman, United States of America, University Press of Florida. Centre for Economic and Social Information UN/28 July 1975, WORLD CONFERENCE OF INTERNATIONAL WOMEN'S YEAR, MEXICO CITY, 19 JUNE-2 JULY, Concludes with Adoption of World Plan of Action, Declaration of Mexico, and 34 Resolutions on Women and Other Issues. Marieskind, H. (1975). The women’s health movement. International Journal of Health Services, 5(2(. Nursing History as Women's History: Women, Public Health, and Modernit, Charissa Threat. Journal of Women's History, Volume 34, Number 4, Winter 2022. (Published by Johns Hopkins University Press. DOI: https://doi.org/10.1353/jowh.2022.0042) Sabahi, F. (2002). Gender and the Army of Knowledge in Pahlavi Iran, 1968–1979. In S. Ansari, & M. Vanessa, Women, Religion and Culture in Iran. London: Routledge. THE GLOBAL STRATEGY FOR WOMEN’S, CHILDREN’S AND ADOLESCENTS’ HEALTH (2016-2030), SURVIVE, THRIVE, TRANSFORM, WHO, sustainable development goals, Every Woman Every Child Health Team, New York, United States of America (USA),1 MAY 2016. The Right to Health. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. UNESCO FAMILY PLANNING COMMUNICATION FILM SERIES, Synopsis of Filming, proposed in IRAN, prepared for: Ministry of Health Government of Iran Tehran, Prepared by: Peter Hopkinson Associates, London: 3rd January1973. Universal Declaration of Human Rights. In: Human rights - a compilation of international documents. Geneva, United Nations, 1993. Wendy Mitchinson, The Nature of Their Bodies: Women and Their Doctors in Victorian Canada (Toronto: University of Toronto Press, 1991) as quoted in Sarah Glassford, Mobilizing Mercy, The Sydny morning herald (NSW: 1842-1954), SAT 31JUL 1926, Sydny: National libarary of Australia, P11. available at: https://trove.nla.gov.au/newspaper/page/1214109?# UNESCO Statistical Yearbook 1966, pp. 18, 41 Robinson, C. Wrren. Ross, John A., The global family planning revelution, three decades of population policies and programs, Washington D.C: The word bank, 2007, p xi, x, 3-4. اسناد
ساکما، شماره سند: 29795- 230.
ساکما، شماره سند 28659-264.
ساکما، شماره سند: 144-275.
ساکما، شماره سند: 077957-293.
ساکما، شماره ی سند 122272-293.
ساکما، 107784-293.
ساکما 1920-293-91.
ساکما، 016323-293-97.
ساکما: 7103-297-92.
ساکما 02025-293-97.
نشریات
اختر، س۱۳۰۴ :ش ۴۵ . س۱۲۹۶: ش ۳۰.
اطلاعات، ش 739، 953، 4212.
تهران مصور، ش۴۵۰(، جمعه ۸ فروردین ۱۳۳۱ش).
جمعیت نسوان وطن خواه، سال یک، ش8،7،3،1 و سال دو، ش 10،9.
حبل المتین ،س 324: ش24.
حکمت، س۱۳۲۷: ش ۱۳.
دانش، ش 1(10 رمضان ۱۲۳۸هـ .ق.).
زبان زنان، ش 1.
زن روز، ش 168، 148، 180
زن روز، ش 168 مورخ 11 خرداد 1347؛ زن روز، ش 148 مورخ 17 دی 1346ش. ؛ زن روز، ش 180 مورخ 9 شهریور 1347.
شکوفه سال یک، ش 15، 8، 5، 4، 2؛ سال دو، ش 12،8؛ سال سه، 12.
صور اسرافیل ،س۱۳۲۶.
عالم نسوان ،۱۳۰۲ س4 ، ش ۱-۲. عالم نسوان س. ۷. ش. ۲: س ۷، ش. ۶ . س. ۲. ش. ۵. . عالم نسوان، ۱۳۰۱ س ۳ ،ش ٢، . نشریه عالم نسوان س. ۱. ش. ۱، صص ۳-۶ س. ۲. ش. ۴، صص ۳۷-۴۱؛ س. ۴، ش ۳، صص. ۱۸-۲۱؛ س. ۴، ش. ۱، صص ۵-۱۶ س. ۸. ش. ۲، صص ۶۸۲-۷۰؛ س. ۸. ش. ۳. ص. ۳، ش. ۶. صص ۶-۱۷ س. ۱، ش. ۲، ص ۷، س. ۴. ش. ۶ ص ۱۵؛ نشریه عالم نسوان ۱۳۰۱ س۲، ش ٥: ٣٢-٤٢ ١٣٠٣؛ س ،٤ ش ،۲۹٦-۳۱ ۱۳۰۳؛ س ۵، ش ۱ :۳۵ - ۱۳۰۲:۳۸ ؛ س ،٤ ش ۳: ۱۸-۲۱؛ ۱۳۰۲: ش ۲، ۱۳۰۲۳۶۳۳ ، ش ٦ ٥- ۱۳۰۷ س - ش ،۳ ۱۱٦ - ۹۱۹ . نشریه عالم نسوان س. ۷، ش. ۶، ص ۲۰۳. . نشریه عالم نسوان س. ۴. ش. ۶.
عالم نسوان س ۱۰، ش. ۶.
نشریهٔ بلدیه، سال 1300ش.، ش 3.
نشریهٔ من و آموختن روش مادری، سال ۱۳۲۴، ش۴.
سالنامه پارس، سال ۱۳۰۹.
قوانین
قانون سپاه بهداشت، تاریخ تصویب 1343/02/07/ مرجع تصویب : مصوبات مجلس شورا / ماده : 4 /دوره : 21 /شماره چاپ : 1 /شماره جلد : 1 /شماره صفحه : 372 /سال : 1.
قانون اصلاح تبصره ی ماده ی 3 قانون استخدام پرستار و ماما و کارمند فنی، تاریخ تصویب : 1338/12/12 /مرجع تصویب : مصوبات مجلس شورا /ماده : 17 /دوره : 19 /شماره چاپ : 1 /شماره جلد : 2 /شماره صفحه : 895 /سال:1.
قانون حمایت از خانواده، تاریخ تصویب : 1353/11/15 /مرجع تصویب : مصوبات مجلس شورا /ماده : 28 /دوره : 23 /شماره چاپ : 3 /شماره جلد : 13 /شماره صفحه : 6536 /سال :1.
قانون تربیت مامای روستایی، تاریخ تصویب : 1347/03/06 /مرجع تصویب : مصوبات مجلس شورا /ماده : 1 /دوره : 22 /شماره چاپ : 1 /شماره جلد : 4 /شماره صفحه : 1762 /سال : 1.
قانون خدمات اجتماعی زنان، تاریخ تصویب : 1347/04/13 /مرجع تصویب : مصوبات مجلس شورا /ماده : 15 /دوره : 22 /شماره چاپ : 1 /شماره جلد : 4 /شماره صفحه : 1970 /سال : 1.
قانون جلوگیری از بیماری های آمیزشی و بیماری های واگیر، تاریخ تصویب : 1320/03/11 /مرجع تصویب : مصوبات مجلس شورا /ماده : 24 /دوره : 12 /شماره چاپ : 1 /شماره/جلد : 1 /شماره صفحه : 180 /سال :2.
قانون خدمات غیر تمام وقت زنان، تاریخ تصویب : 1356/05/11 /مرجع تصویب : مصوبات مجلس شورا /ماده : 1 /دوره : 24 /شماره چاپ : 1 /شماره جلد : 6 /شماره صفحه : 2672 /سال:1.
منابع اینترنتی
https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92288 https://qavanin.ir/Law/TreeText/84820 https://rc.majlis.ir/fa/law/show/90500 https://rc.majlis.ir/fa/law/show/96212 https://qavanin.ir/Law/TreeText/39466 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 46 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 24 |