پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,501 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,111,595 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,215,275 |
جستاری در تخلّص‌های غریب و طنزآمیز در شعر فارسی | ||
| پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت | ||
| دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 30، شهریور 1402، صفحه 69-90 اصل مقاله (722.63 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jlcr.2023.354242.1907 | ||
| نویسندگان | ||
| محمود فضیلت1؛ حمیدرضا فهندژسعدی* 2 | ||
| 1استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| از موضوعات بایستۀ بررسی و پژوهش در تاریخ شعر فارسی، تخلص و تخلص‌گزینی است. بر اساس اسناد باقیمانده در دیوان شاعران و کتب تذکره، هرچه از قرون چهارم و پنجم هجری به‌سوی قرون متأخر می‌آییم، ضرورت داشتن تخلص در میان سخن‌سرایان بیشتر به چشم می‌آید؛ با ذکر این مطلب و عارضۀ ادبی، هرچه به دوران معاصر نزدیک می‌شویم، تکرار تخلص‌ها و هم‌چنین کارکرد القابی با بار معنایی نه‌چندان مطلوب، رو به افزونی می‌گذارد. در این مقاله، با هدف آگاهی جزئی‌تر با زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی، به‌طور ویژه به معرفی و بررسی تخلص‌های طنزآمیز، کمیاب و گاه خودکم‌بینانه پرداخته شده است: ابتدا مقدمه‌ای در تعریف، پیشینۀ تخلص، چگونگی و معیارهای انتخاب آن آمده است. سپس نکته‌ها، توضیحات و تذکراتی دربارۀ تخلص‌های غریب و طنزآمیز ارائه شده و در ادامۀ آن، به معرفی 38 مورد از چنین تخلص‌هایی پرداخته شده است. این القاب شاعرانه را اغلب از اسامی حیوانات، عیوب نفسانی، نقص‌های جسمانی و نام برخی خوراکی‌ها برگرفته‌اند. محدودۀ تاریخی این‌گونه تخلص‌ها از قرن نهم تا چهاردهم هجری است و از لحاظ جغرافیایی، شهر اصفهان بیشترین سهم را دارد. بیشتر این شاعران، کم نام و نشان هستند و بررسی زندگی‌نامۀ مختصرشان در تذکرها نشان می‌دهد که گاه، خودخواسته، تخلص‌های عجیب را بر خود می‌نهاده‌اند و در پاره‌ای موارد، اطرافیان شاعر یا جامعۀ ادبی، چنین تخلص‌هایی را برچسب‌گونه بر شاعر می‌زدند. ذهن و زبان بسیاری از این شاعران، به طنز و هجو و هزل مایل بوده است و در نمونه‌های بسیار اندکی که از سروده‌های آنان باقیمانده، به تخلص‌های عجیب و غریب خود اشاره کرده‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تخلّص؛ چغندر اصفهانی؛ شغال معمّایی؛ دوپیازه هروی؛ ابله سمرقندی؛ گربه شوشتری و کلاغ قزوینی | ||
| مراجع | ||
|
آقابزرگ تهرانی (1403)، الذریعة الی تصانیف الشّیعة، ج 9، بیروت، دارالاضوا.
ایرانی اصفهانی، عبدالمحمّدخان (1312)، «در اطراف شعرای معاصر»، ارمغان، س 14، ش 1، 48-49.
بداؤُنی، عبدالقادر (1381)، منتخبالتواریخ، تصحیح احمدعلی صاحب، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بنارسی، علی ابراهیم‌خان (بی‌تا)، صحف ابراهیم، نسخۀ خطی، ش 3051، کتابخانۀ توبینگن (برلین).
احمدی پوراناری، زهرا (1393)، «بررسیِ تخلّص در شعرِ فارسی»، ادب و زبان، س 17، ش36، 23-51.
خاضع، اردشیر (1341)، تذکرۀ سخنورانِ یزد، حیدرآبادِ دکن، کتاب‌فروشیِ خاضع.
خیام‌پور، عبدالرسول (1368)، فرهنگ سخنوران، تهران، طلایه.
رادویانی، محمد بن عمر (1362)، ترجمان‌البلاغه، تصحیح احمد آتش، تهران، اساطیر.
رازی، امین‌احمد (1378)، هفت‌اقلیم، تصیح محمدرضا طاهری، تهران، سروش.
صفوی، ساممیرزا (1384)، تحفۀ سامی، تصحیح رکنالدین همایون‌فرخ، تهران، اساطیر.
ـــــــــــــ (1314)، تحفۀ سامی، تصحیح وحید دستگردی، تهران، ارمغان.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1382)، «روان‌شناسیِ اجتماعیِ شعرِ فارسی»، بخارا، ش 32، مهر و آبان، 46-66.
صادقی کتابدار (1327)، مجمع‌الخواص، ترجمۀ عبدالرسولِ خیام‌پور، تبریز، اختر شمال.
صبا، محمد مظفرحسین (1343)، روز روشن، تصحیح محمدحسین رکن‌زاده (آدمیت)، تهران، رازی.
صفا، ذبیح‌الله (1356)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 4، تهران، دانشگاه تهران.
غلامرضایی، محمد (1377)، سبک‌شناسی شعر فارسی، تهران، جامی.
قنوجی بخاری، علیخان صاحب (1295)، صبح گلشن، چاپ سنگی، هند، شاه‌جهانی.
کامی قزوینی، علاء‌الدوله بن یحیی (1395)، تذکرۀ نفایس‌المآثر، تصحیح سعید شفیعیون، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مدبری، محمود (1370)، شاعران بی‌دیوان، تهران، پانوس.
مؤتمن، زین‌العابدین (بی‌تا)، تحول شعر فارسی، تهران، شرق با همکاری کتاب‌فروشی حافظ و مصطفوی.
مهدوی، مصلح‌الدین (1334)، تذکرۀ شعرای اصفهان، اصفهان، کتاب‌فروشیِ تأئید.
نصرآبادی، محمدطاهر (1317)، تذکره نصرآبادی، تصحیح وحید دستگردی، تهران، ارمغان.
نوایی، امیرعلیشیر (1363)، مجالس‌النفائس، تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران، منوچهری.
نورمحلّی، ترک‌علی‌شاه (بی‌تا)، سخنوران چشم دیده، چاپ سنگی، هند، شمس‌الإسلام.
واله داغستانی، علیقلی (1384)، ریاضالشعرا، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 311 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 246 |
||