1دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
2دانشیارگروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد،
چکیده
در فاصله دوره مشروطه تا پهلوی، تجدد و مدرنیسم مهم‌ترین دغدغه حکومت و دین‌مداران بوده است. صوفیان نیز در حوزه عینی ـ اجتماعی مانند آموزش نوین، موسیقی، نوع پوشش، احزاب و انجمن‌ها؛ و در حوزه نظری و مبانی تفکر نوین، مانند ناسیونالیسم و اومانیسم واکنش نشان داده‌اند. صفیعلیشاهی و سلطان علیشاهی مهم‌ترین شاخههای طریقت نعمت‌اللهیه بودند که هر یک دیدگاه و عملکرد متفاوتی داشتند. پرسش این است که آنان با تکیه بر مبانی اعتقادی خود چه رویکردی در مواجهه با موج مدرنیسم در عصر مشروطه و سپس دوره پهلوی داشتند؟ فرض بر این است که صوفیان ضمن پرهیز از اقدامات انقلابی دوره مشروطه، از موج مدرن‌گرایی آن کاملاً منفک نشدند و در دوره پهلوی موافقتها و مخالفتها با مسائل عمدتاً فرهنگی آنان را به بازبینی مبانی اعتقادی واداشت. دستاورد این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، نشان میدهد صوفیان ضمن پذیرش ظواهر نوگرایی، تغییرات ساختاری و بنیادینی را در اعتقادات دینی نپذیرفتند.
Approach of Sufis to Modernity and Modernism in Iran
نویسندگان [English]
Akram Goli1؛ Hadi Vakili2
1PhD student ,history of Iran in the Islamic period, Ferdowsi University of Mashhad
2Associate Professor, Department of History, Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
چکیده [English]
Between Constitutional Revolution and Pahlavi, modernity and modernism were important concerns of the administration and religious people. Sufis reacted in fields like modern education, clothing, and parties, as well as in theoretical areas and foundations of modern thinking like nationalism and humanism. Safi ‘Alishahi and Sultan ‘Alishahi, the main branches of Nematullahiyya Tariqat, each had different perspectives and practices. The question is that based on their religious foundations, what approach they assumed regarding the wave of modernism in constitutional revolution and Pahlavi period? Sufis avoided revolutionary measures of constitutional revolution but were not detached from the wave of modernization; during the Pahlavi period, conformities and oppositions with mainly cultural issues forced them to revise their religious foundations. The results show that Sufis accepted the manifestations of modernization but not the structural and fundamental changes in religious beliefs.
کلیدواژه‌ها [English]
Sufis, Approach, Modernity, Modernism, Iran
مراجع
آزمایش، مصطفی، هنوز هم خورشید از شرق میدرخشد، تهران: حقیقت، 1381.
امین، حسن، کارنامه غنی؛ نقدی بر تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی عصرپهلوی، تهران: دایره المعارف ایرانشناسی، 1381.
پازوکی، شهرام، عرفان و هنر در دوره مدرن، تهران: نشر علم،1393.
4 تابنده، سلطان حسین (رضاعلیشاه)، ده سخنرانی حضرت آقای حاج سلطان حسین تابنده، تهران: حقیقت، 1382.
ـــــــــــ ، نظر مذهبی به اعلامیه جهانی حقوق بشر، تهران: چاپخانه پیروز، 1345.
تابنده، علی، خورشید تابنده؛ شرح احوال و آثار عالم ربانی سلطان حسین تابنده گنابادی (رضاعلیشاه)، تهران: حقیقت، 1377.
تابنده، نورعلی (مجذوبعلیشاه). پرسش و پاسخ؛ با گزیده هایی از بیانات حضرت آقای حاج دکتر نورعلی تابنده (جزوه صد و شصت و هشت) 1392.
تابنده گنابادی، سلطان حسین، نابغه علم و عرفان در قرن چهاردهم؛ شرح حال مرحوم حاج ملاسلطان محمد گنابادی «سلطان علیشاه»، بیجا، نشر تابان، 1374.
خالقی، روح الله، سرگذشت موسیقی ایران، ج1، تهران: صفیعلیشاه، 1378.
10. دهقانی، رضا و علی اصغر چاهیان بروجنی، (1397)، «طریقت صفیعلیشاهی، نمونهای از پیوند طریقت و سیاست در عصر قاجار»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال دهم، شماره 37، تابستان. صص 98ـ65.
دیبا، فریده، دخترم فرح؛ خاطرات بانو فریده دیباـ مادر فرح پهلوی، ترجمه الهه رئیس فیروز، تهران: به آفرین، 1379.
رازشیرازی، ابوالقاسم بن عبدالنبی (میرزا بابا)، طباشیر الحکمه؛ شرح حدیث نور محمدی(ص)، تهران: بینا، 1319ق.
رائین، اسماعیل، فراموشخانه و فراماسونری در ایران، ج3، تهران، امیرکبیر. 1357.
سازمان اسناد ملی ایران، خشونت و فرهنگ؛ اسناد محرمانه کشف حجاب (1313ـ1324)، تهران: سازمان اسناد ملی ایران (مدیریت پژوهش، انتشارات و آموزش)، 1371.
سلطانعلیشاه، سلطان محمدبن حیدر، مجمعالسعادات، تهران: حقیقت، 1379.
طبری، احسان، جامعه ایران در دوران رضاشاه پهلوی، تهران: فردوس، 1394.
غنی، قاسم، یادداشتهای دکتر قاسم غنی، ج1، تهران: زوار،1367.
فاطمی، ساسان، «سیر نفوذ موسیقی غربی به ایران در عصر قاجار»، نشریه هنرهای زیباـ هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 19، شماره 2، پاییز و زمستان 1393، صص 5ـ16.
فراشبندی، علیمراد، تاریخچه حزب دموکرات فارس، تهران: اسلامی، 1359.
فروید، زیگموند، رویا، ترجمه محمد حجازی، تهران: کتابفروشی ابن سینا، بیتا.
قنبری، محیالدین و صبا فدوی، «ظهیرالدوله: نوسازی تصوف با اغراض تجدد در انجمن اخوت»، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال هفتم، شماره 28، 1395، صص 122ـ101.
کسروی، احمد، تاریخ هجده ساله آذربایجان، تهران: امیرکبیر، 1371.
کیانی، محسن، تاریخ خانقاه در ایران، تهران: کتابخانه طهوری، 1369.
Lewisohn, Leonard, “An Introduction to the History of Modern Persian Sufism” Part II: A Socio-Cultural Profile of Sufism, from the Dhahabī Revival to the Present Day Author(s): Source: Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 62, No. 1 (1999), pp. 36-59.
Bos, Matthijs Van den, Mystic Regimes: Sufism and State in Iran, from the late Qajar Era to the Islamic Republic (Leiden: Brill, 2002).
