پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,501 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,100,848 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,207,738 |
بررسی تاریخی تغییرات کتابهای درسی تاریخ طبیعی مدارس با تأکید بر موضوع تکامل جانوران و انسان از دورۀ قاجاریه تا کنون | ||
| تاریخ علم | ||
| دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 33، اسفند 1401، صفحه 31-65 اصل مقاله (561.16 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2023.351297.371718 | ||
| نویسنده | ||
| محمد معصومی* | ||
| پژوهشگر غیروابسته تاریخ علم | ||
| چکیده | ||
| روند گسترش مدارس جدید در دورۀ قاجار در پیوند با مسائل سیاسی و فرهنگی و اجتماعی بوده است. هرگز نمی‌توان اعزام گروه‌های دانشجویی به اروپا، جنگ‌های مداوم ایران و روس و نهایتاً پیروزی انقلاب مشروطه را، در تکوین مدارس جدید نادیده گرفت. با آغاز به کار مدارس جدید نیاز به تولید کتابهای متناسب با آن نیز احساس شد و اهالی فرهنگ در هر دوره کوشیدند این امر مهم را سامان دهند. این مقاله می‌کوشد تاریخ تدوین یکی از این کتاب‌ها را بررسی و تغییرات ایجاد شده را در آن آشکار کند. این پژوهش بیشتر به کتابهای «تاریخ طبیعی» نظر دارد و از آن میان نیز انگشت تأکید بر نظریۀ تکامل و چگونگی ورود و بسط آن به کتابهای درسی از آغاز تا کنون گذاشته است. با بررسی اسناد می‌توان نشان داد، علی‌رغم چالش جدی برخی از جریان‌ها در ایران با نظریۀ تکامل، این موضوع بیش‌وکم در کتاب‌ها آمده است، هر چند روایت‌های هر دوره خود بازتابی از شرایط سیاسی و فرهنگی حاکم بر نهادهای علمی و فرهنگی دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| چارلز داروین؛ زیست‌شناسی؛ کتابهای تاریخ طبیعی؛ مدارس جدید؛ نظریۀ تکامل | ||
| مراجع | ||
|
ابراهیم‌زاده، حسن و همکاران. (2536 شاهنشاهی). زیست‌شناسی، سال چهارم آموزش متوسطه عمومی: علوم تجربی، تهران: وزارت آموزش و پرورش (سازمان چاپ خواجه)، 2 جلد.
استیلایی، علی و همکاران. (1379ش). زیست شناسی جانوری، سال سوم نظام جدید آموزش متوسطه، رشتۀ علوم تجربی، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
آشتیانی، جواد. (1337ق). تاریخ طبیعی: حیوان‌شناسی، تصحیح، پژوهش و ویرایش مجید انوشیروانی، به کوشش محمدرضا شمس اردکانی و فرید قاسملو. تهران: چوگان، با همکاری دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1392ش، چاپ اول.
اعتصامی، محمدمهدی و همکاران. (1397ش). فلسفه (رشته‌های ادبیات و علوم انسانی-علوم و معارف اسلامی)، پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، چاپ اول.
اعتصامی، محمدمهدی و همکاران. (1401ش). فلسفه (1) (رشته‌های ادبیات و علوم انسانی-علوم و معارف اسلامی)، پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، چاپ پنجم.
آل‌محمد، سیدعلی و همکاران. (1397ش). زیست‌شناسی، پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه: علوم تجربی، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، چاپ اول.
آل‌محمد، سیدعلی. (1398ش). «تکامل واژه و مفهوم "تکامل"». رشد آموزش زیست‌شناسی، دورۀ 33، شمارۀ 1، صص 39-47.
امیرارجمند، کامران. (1398ش). «باز هم جانورنامه»، ، تاریخ علم، دوره 17، شماره 1، صص 37-90.
بِز، پل. (1316ق). درس‌های علمی برای سال اول، ترجمه از فرانسه به فارسی، [ترجمۀ میرزا محمد شیخ و تصنیف محمدحسین فروغی)، [تهران]: شرکت طبع کتب، به خط محمد ابراهیم، [چاپ سنگی].
بهزاد، محمود و همکاران. (1329ش). زمین‌شناسی و تکامل موجودات زنده (برای سال ششم طبیعی دبیرستانها مطابق برنامه جدید وزارت فرهنگ)،[تهران]: موزه علوم طبیعی ایران.
بی‌نام. (1323ش). آموزش و پرورش( تعلیم و تربیت)،14(7)، مهر 1323، ص392.
بی‌نام. (1303ش). فهرست کتابخانه و قرائت‌خانۀ دولتی «تربیت»، سال چهارم، نمرۀ 4، تبریز: مطبعۀ امید.
بی‌نام. (1307ش). دستور تعلیمات شش سالۀ متوسطۀ مدارس ذکور، وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، [تهران]: مطبعۀ روشنایی.
بی‌نام. (1312ش). سالنامۀ دارالمعلمین عالی سال تحصیلی 12-1311، تهران: مطبعۀ روشنایی.
بی‌نام. (1314ش). « شورای عالی معارف»، تعلیم و تربیت، 5 (11 و 12)، بهمن و اسفند، صص 652-657.
بی‌نام. (1318ش). «برنامۀ تحصیلات دورۀ کامل متوسطه»، آموزش و پرورش، سال نهم، ش 2، 83-48.
بی‌نام. (1322ش). علوم طبیعی، برای سال چهارم دبیرستانها، تهران: چاپ خودکار ایران، [چاپ اول؟].
بی‌نام. (1336ش). «سال ششم طبیعی دبیرستانها (برنامۀ زمین‌شناسی و تکامل)»، آموزش و پروش (تعلیم و تربیت)، سال 29، ش 2، ص 54.
بی‌نام. (1337ش). تاریخچۀ پیدایش شرکت سهامی انتشار کتب درسی، تهران: شرکت سهامی انتشار کتب درسی.
ثابت قدم حقیقی، احمد. (1332ش). زمین‌شناسی و تکامل موجودات زنده (برای سال ششم طبیعی و داوطلبان کنکور شعب علوم طبیعی مطابق برنامه جدید وزارت فرهنگ)، تهران: بنگاه نشریات زیبا، چاپ اول.
حکمت، میرزا باقرخان. (1311ش). تاریخ طبیعی: گیاه‌شناسی، مخصوص سال دوم متوسطه مطابق آخرین پروگرام وزارت جلیله معارف، تبریز: کتابخانه سروش، چاپ اول.
خسروی، عرفان. (1393ش). «جانورنامه و رفع یک سوءتفاهم تاریخی»، تاریخ علم، شمارۀ 17، 173-219).
خسروی، عرفان. (1398ش). «نقدی بر کتاب زیست‌شناسی 3»، رشد آموزش زیست‌شناسی، دورۀ سی‌ودوم، شمارۀ 3، صص 6-9.
خسروپناه، محمدحسین. (1396ش). جمعیت فرهنگ رشت 1310-1296 ه.ش، تهران: انتشارات شیرازۀ کتاب ما، چاپ اول.
داروین، چالز[چارلز] روبرت. (1318ش). بنیاد انواع بوسیله انتخاب طبیعی یا تنازع بقا در عالم طبیعت. ترجمۀ عباس شوقی، چاپ اول. تهران: چاپخانه و کتابخانه مرکزی.
دفتری، محمد علی و همکاران. (بی‌تا). زمین‌شناسی و تکامل (برای سال ششم طبیعی دبیرستانها)، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
دفتری، محمدعلی و همکاران (1348ش). طبیعی، برای سال چهارم طبیعی، تهران: شرکت سهامی طبع و نشر کتابهای درسی ایران.
سلطانی‌فر، صدیقه. (1376ش). فهرست کتب درسی چاپ سنگی موجود در کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول.
علوی، الهه. (1389ش). «تکامل ابزار علم»، رشد آموزش زیست‌شناسی، دورۀ 23، شمارۀ 4، صص 4-11.
فراگردی. (2535). زمین‌شناسی و تکامل مکاتبه‌ای، ششم طبیعی، تهران: توفیقیان، چاپ اول.
فروغی، محمدعلی. (1320ش). سیر حکمت در اروپا (از آغاز سدۀ نوزدهم میلادی تا زمان حاضر)، جلد سوم، تهران: چاپخانۀ بانک ملی، چاپ اول.
قاسمی پویا، اقبال. (1377ش). مدارس جدید در دوره قاجاریه: بانیان و پیشروان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
کالیراد، عطا. (1397ش). «تکامل در کتاب دوازدهم»، رشد آموزش زیست‌شناسی، دورۀ سی‌ودوم، شمارۀ 2، صص 5-7.
کرام‌الدینی، محمد و همکاران. (1381ش). زیست‌شناسی، دورۀ پیش‌دانشگاهی، رشتۀ علوم تجربی، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، چاپ اول.
کرام‌الدینی، محمد و همکاران. (1388ش). زیست‌شناسی، دورۀ پیش‌دانشگاهی، رشتۀ علوم تجربی، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، چاپ هشتم.
گراویه، ش. (1329ق). معرفه‌الحیوان، تألیف و ترجمۀ آقامیرزا مهدی خان ابن والا شاهزاه اعتضادالملک، مطابق دستور وزارت جلیلۀ معارف، طهران: به سعی و اهتمام میرزا جمال و میرزا احمد کتاب‌فروش، چاپ اول، 202 صفحه.
گل گلاب، حسین و همکاران. (1354ش). زمین‌شناسی و تکامل (برای سال ششم طبیعی)،تهران: سازمان کتابهای درسی.
گل گلاب، حسین. ( 1316ش). تاریخ طبیعی: حیوان‌شناسی (از روی برنامه وزارت معارف برای سال اول دبیرستانها)، تهران: شرکت مطبوعات، چاپ نهم.
گل‌گلاب، حسین. (1311ش). تاریخ طبیعی (کتاب اول): حیوان‌شناسی (مطابق پروگرام 1306 وزارت فرهنگ برای دورۀ اول متوسطه)، تهران: شرکت مطبوعات، مطبعۀ روشنایی، طبع پنجم.
گل‌گلاب، حسین. (1313ش). تاریخ طبیعی (جلد دوم): گیاه‌شناسی (مطابق پروگرام 1310 وزارت معارف برای سال دوم دبیرستانها)، تهران: شرکت مطبوعات, مطبعۀ اتحادیه، چاپ چهارم.
گیکی، ارچیبالد. (1310ش). زمین‌شناسی یا معرفةالارض، بدون نام مترجم/مترجمان، تهران: مطبع روشنایی، [چاپ اول].
مدنی، سیدمرتضی. (1329ش). «پایه‌های ژنتیک تکامل»، آموزش و پروش، سال 24، ش 11، صص 30-38.
مستشارالدوله، (معتمدالسلطنه)میرزا یوسف خان. (1299ق). علم طبقات‌ُالارض (ترجمه از زبان ترکی عثمانی)، [تهران]: به اجازه وزارت جلیله مطبوعات، چاپ سنگی.
معتمدی، اسفندیار. (1391ش). «بررسی تاریخ تحولات کتابهای درسی مدارس در ایران(1230-1390ه.ش)»، پژوهش و نگارش کتب درسی، ش 25، صص 111-131.
معصومی, محمد. (1400ش). «نظریۀ داروین در عصر پهلوی اول: گزارشی از نخستین مقالات مجلۀ فرهنگ در آغاز دورۀ پهلوی اول (1304-1307ش)»، تاریخ علم، دورۀ 19، شمارۀ 2، 285-328).
مقدس، احسان و یوسف بیگ‌باباپور. (1393ش). فهرست توصیفی دست‌نوشت‌های دامپزشکی و حیوان‌شناسی دورۀ اسلامی در کتابخانه‌های ایران و برخی کتابخانه‌های جهان، تهران: انتشارات نیلوبرگ با همکاری انتشارات سفیر اردهال، چاپ اول.
میانداری، حسن. (1388ش). «اخوان الصفا، ابن مسکویه، بیرونی و نظریه تکامل زیستی». متافیزیک. ش 1 و 2. 25-46.
میرهادی، امین. ( 1315ش). زمین شناسی (برای سال ششم علمی و ادبی دبیرستانها و دانشسراهای مقدماتی مطابق برنامه وزارت معارف)، طهران: شرکت مطبوعات( مطبعه طلوع).
میرهادی، امین. ( 1325ش). تکامل تدریجی موجودات زنده (برای سال ششم طبیعی دبیرستانها)، تهران: چاپخانه علمی، چاپ سوم با تجدید نظر کلی.
میرهادی، امین. (1330ش). «طرز تدریس علوم طبیعی»، آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، سال 25، ش1، صص15-19.
------. (1331ش). اطلس طبیعی، تهران: موسسه مطبوعاتی امیرکبیر، چاپ اول.
میرهادی، امین. (1332ش). علوم طبیعی: زمین شناسی و تکامل موجودات زنده (برای سال ششم شعبه طبیعی دبیرستانها مطابق برنامه رسمی وزارت فرهنگ مصوب شهریور 1329).
ناتل‌خانلری، پرویز. (1342ش). «در بارۀ کتابهای درسی»، آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، دروۀ 33، ش 7، صص 1-8.
ناطق، هما. (1988م). ایران در راه‌یابی فرهنگی 1848-1834، لندن: مرکز چاپ و نشر پیام، چاپ اول.
نویسندگان. (1397ش). «یادنامه حسین گل گلاب»، بخارا، 123، فروردین و اردیبهشت، صص 242-305.
هاشمی، م.[مرتضی]. (1310ش). تاریخ طبیعی (3): زمین‌شناسی، تهران: شرکت طبع کتاب، چاپخانۀ فرهنگ، چاپ اول.
هاشمی، م.[مرتضی]. (1318ش). تاریخ طبیعی (2): حیوان‌شناسی و بهداشت، تهران: شرکت طبع کتاب، چاپ چهارم.
یزانی، هما. (1395ش). «تدریس نظریۀ انتخاب طبیعی، چالش یا فرصت»، رشد آموزش زیست‌شناسی، دورۀ 29، شمارۀ 3، صص 12-19. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 885 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 422 |
||