پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,501 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,098,119 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,205,783 |
نگاهی انتقادی به شگردهای نوسازی تشبیه در باب پنجم گلستان سعدی و روضۀ ششم بهارستان جامی | ||
| پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت | ||
| دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 27، آذر 1401، صفحه 1-24 اصل مقاله (664.67 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jlcr.2021.330623.1743 | ||
| نویسندگان | ||
| سپیده اسکندری* 1؛ هنگامه آشوری2؛ مهرانگیز اوحدی3 | ||
| 1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران. | ||
| 2استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران. | ||
| 3استادیار گروه دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| تشبیه نخستین صورت بیانی از ابتدای دورۀ رشد و تکوین زبان و ادبیات فارسی بوده است. هر شاعری قصد داشته نسبت به پیشینیان، کلام خود را مخیل‌تر، متعالی‌تر و تازه‌تر جلوه بدهد که برای تحقق چنین امری، ناگزیر بوده تشبیهات مبتذل را نوسازی کند. در این پژوهش کوشیدهایم به این پرسش پاسخ دهیم که سعدی در باب پنجم گلستان و جامی در روضۀ ششم بهارستان برای نوسازی تشبیهات خود، از چه ابزاری بهره گرفته‌اند؟ به این منظور، با روش تحلیلی- توصیفی و بر اساس شواهد و قراین به‌دست آمده، نشان دادهایم که سعدی و جامی از ابزارِ تشبیه مشروط، تشبیه تفضیل و تشبیه مقید، تشبیه غریبِ بعید، تشبیه کنایی، تشبیه مرکب، تشبیه تسویه و تشبیه جمع، تشبیه و صور خیال مضاعف، تناسی تشبیه، به کار بردن مشبهٌبه غیر معمول و ادات نادر برای نوسازی تشبیه و رفع ابتذال از آن بهره گرفته‌اند. تشبیه تسویه، به‌ویژه در نثر مسجع، می‌تواند به مثابۀ ابزاری باشد که شاعر می‌تواند همانند تشبیه جمع با آن تشبیه را نوسازی کند و مجالی برای سجع‌سازی فراهم آورد. با این که جامی قصد تتبع از طرز سعدی را داشته، اما همواره در این امر کامیاب نبوده است. زمانی که تشبیه حسی به تشبیه عقلی تبدیل، یا مشبهٌبه غیرمعمول می‌شود، کلام سعدی همواره استوار و بدون ابهام است؛ اما کلام جامی دچار ابهام می‌شود. سعدی نیز گاهی در پیدا کردن وجه شبهی روشن برای تشبیه مرکب یا تشبیه تفضیل از نوع مرجوعٌ‌عنه درمانده است. روند شکل‌گیری صور خیال معمولاً با تشبیه شروع می‌شود و شاعر مجبور است برای ایجاد آشنایی‌زدایی، یکی از ارکان تشبیه را کنار بگذارد. استعاره نتیجۀ آشنایی‌زدایی از تشبیهی مبتذل شده است. تناسی تشبیه محملی برای آشنایی‌زدایی و بستری برای خلق استعاره است. سعدی و جامی برای این که بتوانند کلام خود را از ابهام دور نگه دارند، کوشیده‌اند چندان از تشبیهات دور از ذهن یا بکر بهره نگیرند و در عوض از تشبیهات متقدمان آشنایی‌زدایی کرده‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سعدی؛ جامی؛ گلستان؛ بهارستان؛ تشبیه؛ ابتذال؛ نوسازی | ||
| مراجع | ||
|
آقاحسینی، حسین و سیدان، الهام (1392)، «بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه‌های تعلیمی سعدی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، ش 19، 1-28.
انصاری، خواجه عبدالله (1382)، مناجات‌نامه، کرمان، خدمات فرهنگی کرمان.
بقلی شیرازی، روزبهان (1374)، شرح شطحیات، تهران، طهوری.
پارسا، سیداحمد (1397)، «پیوند تشبیه و کنایه در یک گونۀ بلاغی نادر در ادب عامه»، فرهنگ و ادبیات عامه، ش 22، 91-106.
تجلیل، جلیل (1353)، «تناسی تشبیه»، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 2 و 3، پیاپی 86 و 87، 111- 127.
خوارزمی، کمال‌‌الدین حسین (1384)، ینبوع‌‌‌الاسرار فی نصائح‌الابرار، ج 1، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حسن‌زاده نیری، محمدحسن و علی‌اصغر حمیدفر (1398)، «شیوۀ تشبیه‌سازی سعدی»، ادب فارسی، ش 2، پیاپی 24، 155- 176.
ساوجی، سلمان (1371)، دیوان. تهران، ما.
سرحدی، سعید(1396)، تحلیل بلاغیِ اشعارِ گلستان سعدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، استاد راهنما محمود بشیری، استاد مشاور داود اسپرهم، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی.
سعدی (1389)، گلستان، تهران، خوارزمی.
ـــــــــــــ (1374)، کلیات سعدی، تهران، رها.
شمیسا، سیروس(1370)، بیان، تهران، فردوس.
ـــــــــــــ (1393)، معانی و بیان، تهران، میترا.
رامی تبریزی، شرف‌الدین حسن بن محمد(1385). حقایق‌الحدائق: علم بدیع وصنایع شعری در زبان پارسی دری، تهران، دانشگاه تهران.
رجائی، محمدخلیل (1353)، معالم‌البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، افست، شیراز، چاپخانۀ دانشگاه پهلوی.
روحانی، مسعود و سیدمحسن مهدی‌نیا چوبی(1390). «شیوه‌های نو سعدی در استفاده از تشبیه و استعاره در غزل». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ش 11، 223- 242.
داد، سیما(1385)، فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه‌نامۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی (تطبیقی و توضیحی)، تهران، مروارید.
دهقانی، زهرا (1399)، «بررسی تشبیه تفضیل در غزلیات سعدی». قند پارسی، ش 3، پیاپی 8، 92-105.
لسانی شیرازی، وجیه‌الدین عبدلله(1345)، شهرآشوب، مشهد، دانشگاه فردوسی.
صائب تبریزی(1391)، دیوان، ج 1، تهران، علمی و فرهنگی.
طالبیان، یحیی و هوشنگ محمدی افشار، (1384)، «تشبیهات هنری در غزل سعدی»، نثرپژوهی ادب فارسی، ش 22، 52-27.
غلامرضایی، محمد(1391). سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. تهران، دالاهو.
قطب، سید(1390)، اصول و شیوه‌های نقد ادبی، ترجمۀ محمد باهر، تهران، خانۀ کتاب.
فتوحی رودمعجنی، محمود(1385)، بلاغت تصویر، تهران، سخن.
فرشیدورد، خسرو(1382)، درباره ادبیات و نقد ادبی، ج 2، تهران، امیرکبیر.
فرغانی، سیف‌الدین (1375)، برگ خزان‌دیده (گزیدۀ اشعار سیف فرغانی)، م‍ق‍دمۀ ذب‍ی‍ح‌ال‍ل‍ه ص‍ف‍ا، ان‍ت‍خ‍اب و ت‍وض‍ی‍ح محمد ت‍راب‍ی، تهران، سخن.
کاردگر، یحیی (1396)، «مشبه‌به عقلی در تاریخ وصاف»، زبان و ادبیات فارسی، ش 83، 249-272.
گلچین، میترا و عباس کریمی (1395)، «تشبیه قریب (مبتذل) و شیوه‌های رفع ابتذال تشبیه (در کتب بیان مشهور فارسی)»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، ش 2، 105-124.
مجد، امید و رضا توپه (1399)، «تنوع وجه شبه؛ عنصر اصلی پویایی تشبیهات سعدی»، پژوهشنامۀ متون ادبی دورۀ عراقی، د 1، ش 3، 93-105.
ــــــــــــــــــــــ و سعید مهدوی‌فر (1390)، «نگاهی تازه به تشبیه تفضیل»، ادب فارسی، ش 3 و 4 و 5، 259-275.
معصومی، امیرصالح و همکاران(1397)، «بررسی نظریۀ استعاره: تشبیه کوتاه‌شده و نسبت آن با نظریه‌های جدید استعاره (مطالعۀ موردی: سه نظریه از سکاکی، مکس بلک و دیویدسون)»، انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، ش 48، 83- 102.
مظفری، علیرضا و رقیه گودرزی (1387)، «بررسی و مقایسۀ محتوایی و بلاغی بهارستان جامی با گلستان سعدی»، بهارستان سخن، ش 11، 53-80.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین(1371)، کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار، ج 10، تهران، امیرکبیر.
نجاریان، محمدرضا و همکاران(1384)، «ابزار نوسازی تشبیه در دیوان هشت تن از بزرگان ادب عربی و فارسی»، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش 18، پیاپی 15، 171- 207.
نظامی(1391)، مخزن‌الاسرار، تهران، قطره.
همایی، جلال‌الدین(1373)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 306 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 287 |
||