
تعداد نشریات | 163 |
تعداد شمارهها | 6,762 |
تعداد مقالات | 72,837 |
تعداد مشاهده مقاله | 131,868,994 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 103,538,543 |
ارزیابی تحلیلی سنت تدفینی تهیگور در شرق ایران: مطالعۀ موردی محوطههای شهرسوخته، شهداد (خبیص) و خنامان | ||
مطالعات باستان شناسی | ||
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 36، خرداد 1404، صفحه 129-144 اصل مقاله (998.15 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jarcs.2023.342386.143111 | ||
نویسندگان | ||
حسن باصفا* 1؛ محمدصادق داوری2؛ نصیر اسکندری3 | ||
1دانشیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران(نویسندۀ مسئول). | ||
2دانشجوی دکتری باستانشناسی، گروه باستانشناسی، دانشکدۀ علوماجتماعی، دانشگاه محققاردبیلی، اردبیل، ایران. | ||
3استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
شناخت شیوههای تدفین و تفسیر گورنهادهها، تبلور فرهنگ و بازتابی از عقاید بشری نسبت به جهان دیگر، آدابورسوم، باورهای مذهبی و همچنین ساختارها و پیچیدگیهای اجتماعی است. با ظهور مراکز شهری و گسترش آنها در دورۀ مفرغ قدیم و میانی سبب شکلگیری ارتباطات تجاری گسترده و برهمکنشهای فرهنگی ویژهای میان مهمترین کانونهای فرهنگی جنوب و شمالشرق و آسیای میانه میشود که پس از آن در دورۀ مفرغ جدید با ظهور فرهنگ بلخ-مرو/خراسان بزرگ نیز ادامه مییابد. در این دوره سنتهای تدفینی ویژهای شکلگرفته که مهمترین آن تهیگور است و درک کلی منشأ تهیگورها از اهداف اصلی پژوهش حاضر نیز محسوب میشود. آنها گوریاند که فاقد بقایای اسکلت متوفی بوده و احتمالاً کارکرد یادمانی داشته یا تنها یک سنتی تدفینیاند. شکلگیری این سنت از دورۀ مفرغ قدیم در جنوبشرق و در گورستانهای شهرسوخته، شهداد و خنامان گزارش شده و در دورههای بعد، یعنی مفرغ میانی و جدید بهعنوان پدیدهای فراگیر در نیمۀ شرقی ایران و آسیای میانه مطرح میشود؛ در این راستا پرسش اصلی پژوهش، چرایی و چگونگی این موضوع و مکانیزمهای انتشار این سنت است که حجم و تعداد تهیگورهای کاوش شده در مناطق فرهنگی متعدد و گاهنگاریهای ارائه شده برای آنها به تحلیل موضوع کمک میکند. فرض کلی بر این منطق استوار است که باتوجه به بررسی کمی و گاهشناختی جامعۀ آماری منشأ اصلی این سنت یا شیوۀ تدفینی به منطقۀ جنوبشرق ایران و مشخصاً دورۀ مفرغ قدیم در محوطۀ شهرسوخته سیستان و گورستان الف شهداد نسبت داده میشود. این سنت سپس در دورۀ مفرغ میانی در گورستان ب و ج شهداد و خنامان کرمان رواج یافته و درنهایت در راستای ارتباطات فرهنگی، جابهجایی مردم و اندیشههای مکانیزم شبکههای ارتباطی، تجارتهای غیرمستقیم و پیشهوران کوچرو، بهصورت فراگیر در مناطق میانۀ آسیا در دورۀ مفرغ جدید، انتشار پیدا کرده است. | ||
کلیدواژهها | ||
فرهنگ بلخ-مرو/خراسان بزرگ؛ شهرسوخته؛ شهداد؛ سنتهای تدفین؛ تهیگور | ||
مراجع | ||
- اسکالونه، انریکو، (1394). باستانشناسی جوامع ایران باستان (در هزارۀ سوم پیشازمیلاد). ترجمۀ سید منصور سید سجادی. تهران: سمت. - اسکندری، نصیر، (1398). «ارزیابی مجدد محوطه شهداد بر پایه مطالعه گورها، اشیای سنگی و سفال». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 9(21): 61-78. 10.22084/nbsh.2019.14695.1646 - باصفا، حسن، (1393). «شیوههای تدفین دوره برنز پایانی در دشت نیشابور(شمالشرق ایران)». مجموعه مقالات چهارمین همایش بین المللی باستانشناسان جوان، (بهکوشش: محمدحسین عزیزیخرانقی، رضا ناصری و مرتضی خانی پور). تهران: دانشگاه تهران: 257-266. - باصفا، حسن، (1403 الف). باستانشناسی خراسان در دورۀ مفرغ (شهرنشینی). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. - باصفا، حسن، (1403 ب). محوطۀ شهرک فیروزه نیشابور در چشم انداز باستانشناسی خراسان بزرگ در دورۀ مفرغ. تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی، گردشگری. - حاکمی، علی، (1385). گزارش هشت فصل کاوش و بررسی در محوطه شهداد(خبیص). بهکوشش: سید محمود موسوی، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی. - سایکس، سرپرسی، (1336). ده هزار مایل در ایران. ترجمۀ حسین سعادت نوری، چاپ دوم. تهران: ابن سینا. - ســروش، محمدرضــا؛ و یوســفی، صاحــب، (1393). «محوطــه رزه، شــاهدی از اســتقرارهای هزارۀ سوم تــا دوران تاریخــی در خراســان جنوبــی». مقالههای کوتــاه دوزادهمیــن گردهمآیــی ســالانۀ باستانشناســی ایــران، تهــران: ســازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشــگری: 273-271. - سید سجادی، سید منصور، (1386). «گزارشهای شهرسوختۀ 1 (کاوش در گورستان1376-1379)». تهران: سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری. - سید سجادی، سید منصور، (1388). «گزارشهای شهرسوخته 2 (کاوش در گورستان 1380-1382)». زاهدان: ادارۀ میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری. - سید سجادی، سید منصور، (1389). نخستین شهرهای فلات ایران. جلد دوم، چاپ سوم، تهران: سمت. - فیروزمندیشیرهجینی، بهمن؛ و لبافخانیکی، میثم، (1385). «ساختار اجتماعی جوامع سکایی با نگرش به شیوه تدفین». مجله دانشکدۀ ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه تهران، 5(57): 67-92. - فکوهی، ناصر، (1390). تاریخ اندیشه و نظریههای انسانشناسی. تهران: نشر نی، چاپ هفتم. - مهدیزاده، علی، (1379). «مرگ و مراسم تدفین در دین مزدایی». مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. بهار و تابستان: 354-369. - وحدتی، علیاکبر؛ و بیشونه، رافائل، (1393). «گزارش مختصر فصل دوم کاوش در تپه چلو، دشت جاجرم. شمالشرقی ایران». گزارشهای سیزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران. تهران: پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی، 320- 324. - وحدتی، علیاکبر؛ و بیشونه، رافائل، (1394). «فصل سوم کاوش در تپه چلو، دشت جاجرم، شمالشرقی ایران». گزارشهای چهاردهمین گردهمایی سالانه باستانشناسی ایران، تهران: پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی: 529- 534. - Artamanow, J. K., (1968). “Proieohokdienijeekifekogoiakuatua”. SowietskajaArchieołogia, 4: 32. - Alekshin, V.A., Bartel, B., Dolitsky, A.B., Gilman, A., Kohl, P.L., Liversage, D. & Masset, C., (1983). “Burial Customs as an Archaeological Source [and Comments]”. Current Anthropology, 137-149. https://doi.org/10.1086/202960 - Basafa, H., (2014). “Burial Methods of the Late Bronze Age in the Neyshabur Plain Northeast Iran”. In: M. H. Azizi Kharanaghi, R. Naseri, & M. Khani Pour Eds., Proceedings of the Fourth International Conference of Young Archaeologists: 257-266. (In Persian). - Basafa, H., (2016). “Burial Cultures of Khorasan in Late Bronze Age”. International Journal of Humanities, 30–46. - Basafa, H., (2024). “Archaeology of Khorasan during the Bronze Age Urbanization”. Ferdowsi University of Mashhad. (In Persian) - Basafa, H., (2024). “The Shahrak-e Firoozeh Site of Neyshabur in the Archaeological Landscape of Greater Khorasan during the Bronze Age”. Research Institute of Cultural Heritage & Tourism. (In Persian) - Basafa, H., (2009). “Preliminary Report of the First Season of Archaeological Excavations in Shahrak Firuzeh, Neyshabur”. Unpublished manuscript, Archive of Iran Cultural Heritage, Handcrafts and Tourism. - Binford, E., (1971). “Mortuary Practices: Their Study and Their Potential”. Memoirs of the Society for American Archaeology, No. 25, Approaches to the Social Dimensions of Mortuary Practices: 6–29. https://doi.org/10.1017/S0081130000002525 - Curtis, J., (1988). “A Reconsideration of the Cemetery at Khinaman, South-east Iran”. Iranica Antiqua, 23: 97–127. https://doi.org/10.2143/IA.23.0.2014047 - Eskandari, N., (2019). “A Reappraisal of Shahdad: Cemetery, Pottery and Stone Objects”. Pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 9(21): 61–78. https://doi.org/10.22084/nbsh.2019.14695.1646 (In Persian) - Eskandari, N., Desset, F., Maritan, L., Cherubini, A., & Vidale, M. (2020). “Sequential Casting Using Multiple Materials: A Bronze Age ‘Royal Sceptre’ From the Halil Rud Valley (Kerman, Iran)”. Iran, 58(2): 167–179. https://doi.org/10.1080/05786967.2019.1607162 - Fakoohi, N., (2011). History of Anthropological Thought and Theories (7th ed.). Ney Publishing. (In Persian) - Firoozmandi Shireh Jini, B. & Labaf Khaniki, M., (2006). “Social Structure of Scythian Societies with an Emphasis on Burial Customs”. Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, 557: 67–92. (In Persian) - Hakemi, A., (2006). Report of Eight Seasons of Excavation and Survey at the Shahdad Khabis Site. In: S. M. Mousavi (Ed.), Research Institute of Cultural Heritage. (In Persian) - Hakemi, A., (1997). Shahdad: Archaeological Excavations of a Bronze Age Center in Iran. Rome: IsIAO. - Hiebert, F. T. & Karlovsky, L., (1992). “Central Asia and the Indo-Iranian Borderland”. Iran, 30: 1–17. https://doi.org/10.2307/4299865 - Iravani Ghadim, F. & Tahamasebi Zave, H., (2018). “Cenotaphs in the Bactria Margiana Archeological Complex: A Case Study of Northern Iran”. Tubaar, 140–148. https://doi.org/10.22520/tubaar.2018.os.01.008 - Kohl, P., (1979). “The ‘World Economy’ of West Asia in the Third Millennium B.C”. South Asian Archaeology, 55–85. - Lecomte, O., (2013). “Activites Archeologiques Francaises au Turkmenistan”. Cahiers d’Asie Centrale: L’Archeologie Francaise en Asie Centrale, 21/22: 165–190. - Mamedov, A., Lecomte, O. & Bendezu-Sarmiento, J., (2012). “Ulug Depe: A Forgotten City in Central Asia”. 1–30. - Masson, V., (1976). The Economics and Social Activity of Ancient Societies (in Russian). Leningrad. - Mellaart, J., (1967). Çatal Hüyük: A Neolithic Town in Anatolia. London: Thames and Hudson. - Mehdizadeh, A., (2000). “Death and Burial Rituals in Zoroastrian Religion”. Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, 354–369. (In Persian) - Mousavinia, M., & Basafa, H., (2023). “Xwaršēd Nigerišn and Its Zoroastrian Burial Customs in Greater Khurāsān”. Research in the Social Scientific Study of Religion, New Vistas in the Study of Religious and Non-religious Belief, 33: 163. https://doi.org/10.1163/9789004544574_011 - Santoni, M., (1981). “Sibri and the South Cemetery of Mehrgarh: Third Millennium Connections between the Northern Kach Plain (Pakistan) and Central Asia”. South Asian Archaeology, 52–61. - Sarianidi, V. I., (2007). Necropolis of Gonur. Kapon. - Scalone, E., (2015). Archaeology of Ancient Iranian Societies in the Third Millennium BC (S. M. Seyed Sajjadi, Trans.). SAMT Publications. (In Persian) - Schmidt, E., (1937). Excavations at Tepe Hissar, Damghan 1931–1933. University of Pennsylvania Press. https://doi.org/10.9783/9781512818574 - Seyed Sajjadi, S. M., (2007). “Reports of Shahr-i Sokhta 1 Excavations in the Cemetery 1997–2000 / 1376–1379 AH”. Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization. (In Persian) - Seyed Sajjadi, S. M., (2009). “Reports of Shahr-i Sokhta 2 Excavations in the Cemetery 2001–2003 / 1380–1382 AH”. Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Administration. (In Persian) - Seyed Sajjadi, S. M., (2010). The First Cities of the Iranian Plateau (Vol. 2, 3rd ed.). SAMT Publications. (In Persian) - Soroush, M. R. & Yousefi, S., (2014). “The Rozeh Site, Evidence of Settlements from the Third Millennium to the Historical Period in Southern Khorasan”. Short Papers of the Twelfth Annual Archaeology Symposium of Iran, 271–273. (In Persian) - Storey, A., & Jones, T., (2011). “Theory Archaeological in Diffusionism: The Good, the Bad, and the Ugly”. In: Polynesians in America: Pre-Columbian Contacts with the New World (pp. 7–24). Altamira Press. - Sykes, P., (1957). Ten Thousand Miles in Persia (H. Saadat Nouri, Trans., 2nd ed.). Ibn Sina Publications. - Thomas, C. & Smith, B. D., (1985). Report on the Mound Explorations of the Bureau of Ethnology. Washington, DC: Smithsonian Institution Press. - Vahdati, A. A. & Bichonne, R., (2014). “Brief Report of the Second Season of Excavation at Tepe Chalo, Jajarm Plain, Northeast Iran”. Reports of the Thirteenth Annual Archaeology Symposium of Iran, 320–324. (In Persian) - Vahdati, A. A. & Bichonne, R. (2015). “The Third Season of Excavation at Tepe Chalo, Jajarm Plain, Northeast Iran”. Reports of the Fourteenth Annual Archaeology Symposium of Iran, 529–534. (In Persian) - Vahdati, A. A., (2014). “A BAMC Grave from Bojnord, North-Eastern Iran”. Iran, 52: 19–27. https://doi.org/10.1080/05786967.2014.11834735 - Vidale, M., Oliver, C., Francois, D., Giuseppe, G., Pierluigi, B., Giancarlo, S., Maurizio, M. & Enrico, B., (2012). “A Chlorite Container Found on the Surface of Shahdad (Kerman, Iran) and Its Cosmetic Content”. Iran, 50: 27–44. https://doi.org/10.1080/05786967.2012.11834711 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 874 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 22 |