تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,572 |
تعداد مقالات | 71,020 |
تعداد مشاهده مقاله | 125,496,014 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,757,980 |
«علم الفرائض» و جایگاه آن در علوم دورۀ اسلامی | ||
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی | ||
دوره 55، شماره 1، شهریور 1401، صفحه 147-160 اصل مقاله (273.22 K) | ||
نوع مقاله: پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhic.2022.332669.654295 | ||
نویسندگان | ||
محمدجواد محمدحسینی* 1؛ سیّد جمال موسوی2 | ||
1دانشآموخته کارشناسی ارشد تاریخ علم، پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران | ||
2دانشیار گروه تاریخ تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
«علم الفرائض»، اصطلاحی فقهی است که به کیفیت محاسبه و تقسیم ارث میپردازد. نیاز عامه مردم به این علم از یک سو و وجود احادیثی ظاهراً دالّ بر ترغیب مردم به فراگیری آن از سوی دیگر، سبب شد تا در تکنگاریها و کتابهای جامع فقهی، این علم مورد بررسی قرار گیرد. بخش زیادی از این علم، شامل احکام شرعی است که مشخص میکند ترکۀ متوفّی با چه نسبتی و به چه کسانی میرسد، اما برای اجرای این ضوابط شرعی، ناگزیر به دانستن مقداری علم حساب موسوم به «حساب الفرائض» است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، به چیستی علمِ فرائض و جایگاه آن در علوم دوره اسلامی پرداخته است. با بررسی دانشنامههای دورۀ اسلامی مشخص شده است که برخی از دانشمندان، فرائض را شاخهای از فقه و برخی دیگر آن را شاخهای از علم حساب و برخی دیگر آن را بینابین در هر دو علم و گاهی هم علمی کاملا مستقل دانستهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
علم الفرائض؛ علوم دورۀ اسلامی؛ ارث؛ حساب الفرائض | ||
مراجع | ||
ابن أبیجمهور، محمد بن زینالدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، تصحیح: عراقی، مجتبی، قم: دار سید الشهداء للنشر، ج 3، 1405 ق.
ابن اکفانی، محمد بن ابراهیم بن ساعدالانصاری، ارشاد القاصد الی اسنی المقاصد، تحقیق و تعلیق عبدالمنعم محمدعمر، مراجعه: احمد عبدالرحمن، قاهره: دارالفکر العربی، (بیتا).
ابنخلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمه ابن خلدون (دیوان المبتدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر)، مراجعه: زکار سهیل، تحقیق: خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر، ج 1، 1408 ق.
ابن فریغون، متغبّی، جوامع العلوم، تحقیق قیسکاظم الجنابی، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، الطبعة الاولی، 2006 م.
ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ج 7، بیتا.
آغابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآوردنده احمد بن محمد حسینی، بیروت: دارالاضواء، ج 1، 1403 ق.
حاجیخلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشفالظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، ج 1 و 2، بیتا.
خوارزمی، محمد بن احمد، مفاتیح العلوم، بیروت: دارالمناهل، 1428 ق.
جرجانی علی بن محمد، التعریفات، تهران: ناصرخسرو، 1370 ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات الفاظ قرآن، تصحیح صفوان عدنان داوودی، بیروت –دمشق: دارالقلم- دارالشامیة، 1412 ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی، تصحیح غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی، چ2، ج 4، 1374.
سلماسی، ابوعلی حسن بن ابراهیم، الرسالة الشرفیة فی تقاسیم العلوم الیقینیة، زیر نظر و اشراف مهدی محقق، مقدمه و تصحیح: حمیده نورانینژاد و محمد کریمی زنجانی اصل، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دانشگاه تهران، 1383.
شمسالدین آملی، محمد بن محمود، نفائس الفنون فی عرائس العیون، تحقیق ابوالحسن شعرانی، مصححان ابراهیم میانجی و هدایتالله مسترجمی، تهران: اسلامیه، ج 1، 1381ش.
شیخالاسلامی، اسعد، احوال شخصیه در مذاهب چهارگانۀ اهل سنت (ارث، وصیت، وصایت)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1374.
طاش کبریزاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، ج 1 و 2، 1422ق.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح سید محمد کلانتر، قم: کتابفروشی داوری، ج 8، 1410 ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد،کتاب العین، تحقیق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، گردآوردنده محسن آل عصفور، قم: مؤسسه دارالهجرة، چ 2، ج 8، 1409 ق.
قاضی صاعد اندلسی، احمد، التعریف بطبقات الأمم، تصحیح: غلامرضا جمشید نژاد اوّل، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1376.
قلقشندی، شهابالدین احمد بن عبدالله، صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء، محقق محمدحسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، ج 1، (بیتا).
معصومیهمدانی، حسین، «مدخل "حساب"، از دایرة المعارف بزرگ اسلامی»، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و همکاران، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 20، 1391، صص 450- 470.
مهرعلیزاده، قاسم، «مدخل "ارث"، از دایرة المعارف بزرگ اسلامی»، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 7، 1375، صص 449- 462.
نجات، عبدالرحیم، عول و تعصیب: در بیان کیفیت توریث و اختلافات اهل سنت و امامیه در مسائل ارث یا الصواب و التصویب فی العول و التعصیب، تهران: دانشگاه تهران، 1343.
ناشناس، یواقیت العلوم و دراری النجوم، تصحیح: دانشپژوه، محمدتقی، بنیاد فرهنگ ایران، تهران: 1345ش.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چ 7، ج 39، 1404ق.
نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آلالبیت علیهم السلام، قم: مؤسسه آلالبیت علیهم السلام، ج 19، 1415ق. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 682 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 300 |