پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,232 |
| تعداد مقالات | 67,791 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,273,954 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,018,334 |
شکل‌گیری و عملکرد انجمن اسلامیۀ تبریز در دوران مشروطه (21 محرم ـ 17 رمضان 1326 قمری) | ||
| پژوهش های ایران شناسی | ||
| مقاله 6، دوره 13، شماره 2، شهریور 1402، صفحه 75-95 اصل مقاله (963.45 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jis.2022.350202.1164 | ||
| نویسندگان | ||
| نورالدین نعمتی* 1؛ جمال پیره مرد شتربان2 | ||
| 1دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| جنبش مشروطه یکی از سرنوشت‌سازترین رویدادهای تاریخ ایران است. از پیامدهای مشروطیت، شکل‌گیری انجمن‌هایی بود که در مسیر حمایت یا نقد مشروطه گام برداشتند. «انجمن اسلامیه»ی تبریز از همین تشکل‌ها بود که در سال 1326 قمری به کوشش گروهی از روحانیان تبریز، ازجمله میرهاشم دَوه‌چی، در مجاورت دروازۀ «سُرخاب» و کوی «دَوَه‌چی/شتربان» شکل گرفت و با بمباران مجلس شورای ملی به دست محمدعلی‌شاه، به تشکل حامی حکومت در تبریز تبدیل شد. با وجود اهمیت موضوع، تاکنون پژوهش مستقلی دربارۀ انجمن اسلامیه نوشته نشده و نوشتار حاضر در پی آن است تا بخشی از خلأ علمی موجود را پر کند. علاوه بر این، پژوهش پیش رو با نقد نگاه غالب به تاریخ مشروطۀ ایران، تلاش کرده رویکرد نوینی را به انجمن‌های منتقد مشروطه، به‌ویژه انجمن اسلامیه، اتخاذ کند که مبتنی بر بازبینی منابع است. تأسیس و تداوم و انحلال انجمن اسلامیۀ تبریز، این پرسش را پدید می‌آورد که انجمن مزبور چگونه و با چه انگیزه‌ای شکل گرفت و چه نقشی را در تحولات تبریز ایفا کرد؟ در این پژوهش تلاش شده‌است تا با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و بهره‌گیری از روش پژوهش کیفی، به پرسش فوق پاسخ داده شود. فرضیۀ پژوهش حاضر مبتنی بر این است که انجمن اسلامیۀ تبریز که از بستر انگیزه‌های دینی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادیِ «بانیان اسلامیه» شکل گرفته بود، در ابتدای استبداد صغیر، به کانون پشتیبانی از محمدعلی‌شاه در تبریز تبدیل شد، اما تضارب آرای بانیان اسلامیه در کنار مقاومت مردم تبریز و بدگمانی آنان به نیروهای حکومتی، زمینۀ انحلال آن را فراهم ساخت. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مشروطه؛ تبریز؛ انجمن اسلامیه؛ میرهاشم دوه‌چی؛ استبداد صغیر؛ محمدعلی‌شاه؛ قاجار | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The formation of Anjoman Eslamiyeh Tabriz (Tabriz Islamic Association) and its function during the Constitutional period (21 Muharram-17 Ramadan 1326 AH/24 Februrary-13 October 1908 A.D) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Noor al-Din Nemati1؛ Jamal Pirehmard Shotorban2 | ||
| 1Assistant professor, University of Tehran, Tehran, Iran | ||
| 2Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| The constitutional movement was one of the most decisive events in the history of Iran. One of the consequences of constitutionalism was the formation of associations that worked in various ways to support or criticize the constitution. "Anjoman-e Eslamiyeh" of Tabriz was one of these organizations, which in 1326 A.H., with the efforts of a group of Tabriz clerics, including Mir Hashem-e Davachi, was established in the vicinity of the gate of Sorkhab and the alley of Davachi/Shotorban. After the parliament was bombed by the king (Muhammad Ali Shah) the association became a supporter of the government. Despite the importance of the subject, so far no independent article has been written about the Anjoman-e Eslamiyeh, and the present article seeks to fill a part of the existing scientific gap. In addition, by criticizing the dominant view of Iran's constitutional history, the article has tried to adopt a new approach to constitutional critic associations, especially Anjoman-e Eslamiyeh, which is based on the review of sources. The establishment, continuity and fall of Anjoman-e Eslamiyeh raises the question of how and with what motivation the association was formed and what role did it play in the developments of Tabriz in the midst of the transition period? in this article, an attempt has been made to answer the above question with a descriptive-analytical approach and using the qualitative research method. The hypothesis of the current research is that Anjoman-e Eslamiyeh, which was formed from the religious, political, social and economic motives of the "Founders of Eslamiyeh", at the beginning of the so called "Estebdad-e Saghir" period, became a center of support for the government of MuhammadAli shah in Tabriz, but the conflict of opinions of the founders of Eslamiyeh along with the resistance of the people of Tabriz and their suspicion of the government forces, paved its way to collapse. Abstract The constitutional movement was one of the most decisive events in the history of Iran. One of the consequences of constitutionalism was the formation of associations that worked in various ways to support or criticize the constitution. "Anjoman-e Eslamiyeh" of Tabriz was one of these organizations, which in 1326 A.H., with the efforts of a group of Tabriz clerics, including Mir Hashem-e Davachi, was established in the vicinity of the gate of Sorkhab and the alley of Davachi/Shotorban. After the parliament was bombed by the king (Muhammad Ali Shah) the association became a supporter of the government. Despite the importance of the subject, so far no independent article has been written about the Anjoman-e Eslamiyeh, and the present article seeks to fill a part of the existing scientific gap. In addition, by criticizing the dominant view of Iran's constitutional history, the article has tried to adopt a new approach to constitutional critic associations, especially Anjoman-e Eslamiyeh, which is based on the review of sources. The establishment, continuity and fall of Anjoman-e Eslamiyeh raises the question of how and with what motivation the association was formed and what role did it play in the developments of Tabriz in the midst of the transition period? in this article, an attempt has been made to answer the above question with a descriptive-analytical approach and using the qualitative research method. The hypothesis of the current research is that Anjoman-e Eslamiyeh, which was formed from the religious, political, social and economic motives of the "Founders of Eslamiyeh", at the beginning of the so called "Estebdad-e Saghir" period, became a center of support for the government of MuhammadAli shah in Tabriz, but the conflict of opinions of the founders of Eslamiyeh along with the resistance of the people of Tabriz and their suspicion of the government forces, paved its way to collapse. Keywords Constitutionalism, Tabriz, Anjoman-e Eslamiyeh, Mir Hashem-e Davachi, Estebdad-e Saghir. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Constitutionalism, Tabriz, Anjoman-e Eslamiyeh, Mir Hashem-e Davachi, Estebdad-e Saghir | ||
| مراجع | ||
|
منابع
آجودانی، ماشاءالله (1382)، مشروطۀ ایرانی، چاپ 8، تهران، اختران.
امیرخیزی، اسماعیل (2536)، قیام آذربایجان و ستارخان، چاپ 2، تهران، کتاب‌فروشی تهران.
بامداد، مهدی (1357)، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳، ۱۴ هجری، جلد 4، تهران، زوار.
برادران شکوهی، سیروس (1376)، «نگرشی انتقادی بر کارکرد مشروطه‌خواهان تبریز در یازده ماه محاصره از خلال روزنامه "آملاعمو"، ارگان انجمن اسلامیۀ تبریز»، زبان و ادب فارسی (نشریۀ سابق دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز)، دورۀ 40، شمارۀ 165، صفحات 77ـ110.
ـــــــــــــــــــــــ (1384)، «اعزام نمایندگان روحانی دورۀ اول تبریز به مجلس شورای ملی»، در مجموعه مقالات و سخنرانی‌های همایش بزرگداشت مشروطه، تبریز، ستوده، صفحات 197ـ229.
ـــــــــــــــــــــــ (1377)، «آملاعمو، ارگان انجمن اسلامیه»، گنجینۀ اسناد، دورۀ 8، شمارۀ 1 و 2، صفحات 9ـ14.
ـــــــــــــــــــــــ (1373)، «سندی از انجمن اسلامیه»، گنجینۀ اسناد، دورۀ 4، شمارۀ 4، صفحات 106ـ109.
براون، ادوارد گرانویل (1337)، مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، ترجمۀ محمد عباسی، جلد 2، تهران، کانون معرفت.
ــــــــــــــــــ (1380)، انقلاب مشروطۀ ایران، ترجمۀ مهری قزوینی، به ویراستاری سیروس سعدوندیان، تهران، کویر.
تفرشی حسینی، سیداحمد (1351)، روزنامۀ اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
ثقةالاسلام تبریزی، علی‌بن‌موسی (1355)، مجموعۀ آثار قلمی ثقةالاسلام شهید تبریزی، به کوشش نصرت‌الله فتحی، تهران، انجمن آثار ملی.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1378)، نامه‌های تبریز از ثقةالاسلام به مستشارالدوله، به کوشش ایرج افشار، تهران، فرزان روز.
روزنامۀ انجمن تبریز؛ جلد اول، سال اول: از شمارۀ 1 تا 149 و سال دوم از شمارۀ 1 تا 14 (1374)، تهران، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری استانداری آذربایجان شرقی.
روزنامۀ انجمن تبریز؛ جلد دوم، دورۀ اول: شمارۀ 15ـ32، سال دوم، دورۀ دوم: شمارۀ 1ـ32، سال سوم، شمارۀ 1ـ46 (1376)، تهران، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری استانداری آذربایجان شرقی.
روزنامۀ مجلس؛ جلد اول، شمارۀ 1 تا 222 (1375)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران)، سند شمارۀ 14111/310 (1307 خورشیدی)، درخواست عده‌ای از اهالی دو محلۀ شتربان و سرخاب تبریز درخصوص تغییر نام دو محلۀ مذکور به شاه‌آباد.
ــــــــ، سند شمارۀ 124/998 (بی‌تا)، عکس‌هایی از افراد و وقایع انقلاب مشروطیت در تهران و تبریز.
ــــــــ، سند شمارۀ 5252/998 (1326 قمری)، آلبوم عکس راجع به بلوای تبریز.
سرداری‌نیا، صمد (1363)، نقش مرکز غیبی تبریز در انقلاب مشروطیت ایران، تهران، تلاش.
صدرهاشمی، محمد (1363)، تاریخ جراید و مجلات ایران، جلد 1، اصفهان، کمال.
صمصام‌السلطان، محمود تندری (1376)، جنگ‌نامۀ تبریز، به کوشش بهرام بیات سرمدی، تهران، صفی‌علیشاه.
طاهرزادۀ بهزاد، کریم (1363)، قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، چاپ 2، تهران، اقبال.
طهرانی کاتوزیان، محمدعلی (1388)، مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار.
عبادی، احد (1392)، «دَوَچی، میرهاشم»، دانشنامۀ جهان اسلام، مجلد 18 (دکن ـ ذوالقرنین)، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، صفحات 290ـ292.
قراجه‌داغی، محمدرضا (1297)، نقشۀ دارالسلطنۀ تبریز، نسخۀ موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ بازیابی 7/449.
کتاب آبی؛ گزارش‌های محرمانۀ وزارت امور خارجۀ انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران (1363)، به کوشش و ویراستاری احمد بشیری، جلد 1، تهران، نشر نو.
کتاب نارنجی؛ گزارش‌های سیاسی وزارت خارجۀ روسیه تزاری دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران (1367)، به کوشش و ویراستاری احمد بشیری، جلد 1، تهران، نشر نو.
کسروی، احمد (1363)، تاریخ مشروطۀ ایران، چاپ 16، تهران، امیرکبیر.
ـــــــــــــ (1384)، تاریخ هیجده‌سالۀ آذربایجان، تهران، امیرکبیر.
کلانتری باغمیشه‌ای، میرزا ابراهیم‌خان (1377)، روزنامۀ خاطرات شرف‌الدوله، به کوشش یحیی ذکاء، تهران، فکر روز.
مرکز اسناد تبریز، سند شمارۀ 1588/998/95 (بی‌تا)، یک برگ (شمارۀ 5) از نشریۀ ترکی‌زبان آملاعمو، اهدایی سلطان حسین میرفخرایی.
ـــــــــــــــــ، سند شمارۀ 516/296/95 (1300 قمری)، آمار نفوس و خانوار محلۀ شتربان تبریز (ابواب‌جمعی میرزا موسی کدخداباشی)، 28 برگ به صورت دفترچه.
میرزای آشتیانی، محمدعلی پروین (1395)، منظومۀ دُر خوشاب، تهران، نسیم تحول.
نادرمیرزا (1372)، تاریخ و جغرافی دارالسلطنۀ تبریز، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تبریز، ستوده.
ناظم‌الاسلام کرمانی، محمدبن‌علی (1384)، تاریخ بیداری ایرانیان، جلد 3، تهران، امیرکبیر.
هدایت، مهدیقلی (1385)، خاطرات و خطرات، تهران، زوار.
ویجویه‌ای، محمدباقر (1386)، تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، امیرکبیر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 347 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 121 |
||