
تعداد نشریات | 162 |
تعداد شمارهها | 6,625 |
تعداد مقالات | 71,560 |
تعداد مشاهده مقاله | 126,944,178 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 99,982,090 |
تبارشناسی نقشنوشتة «مرغ بسمالله» در فضای بصری سفالینههای منقوش نیشابور ایران در سدة چهارم و پنجم هجری قمری | ||
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی | ||
مقاله 11، دوره 27، شماره 3، آذر 1401، صفحه 109-119 اصل مقاله (813.71 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jfava.2022.335852.666844 | ||
نویسندگان | ||
محمود وطنخواه خانقاه* 1؛ محمد کاظم حسنوند2 | ||
1دانشجوی دکتری رشته هنرهای اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
2دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
نقشنوشته موسوم به «مرغ بسمالله» از جمله شاخههای هنری خوشنویسی اسلامی است که از منظر مطالعه گرایشهای نوین در خوشنویسی و همچنین در ارتباط با نمادشناسی عرفانی مورد توجه قرار گرفته است. این نقشمایه غالبا در ارتباط با گفتمان صوفیانه و ملهم از ادبیات عرفانی و ذوقآزماییهای عارفانه هنرمندان به ویژه در دوران صفویه و قاجار تبیین گشته است. در این پژوهش تاریخی- تحلیلی که با استفاده از روش تبارشناسی میشل فوکو انجام گرفته، نقشنوشته مرغ بسمالله نه صرفا به عنوان محصول انگاره عرفانی هنر اسلامی، بلکه در ارتباط تاریخی و هویتی با تداوم سنتهای بیان بصری در میان جریانهای هنری شرق ایران همچون سفالینههای منقوش نیشابور در سده چهارم و پنجم هجری قمری مورد واکاوی قرار گرفته است. لذا هدف این پژوهش، تبارشناسی نقشنوشته مرغ بسمالله و تحلیل نسبت تاریخی میان نمونههای همنشینی نقش پرنده و نوشتار از سفالینههای منقوش نیشابور سده چهارم تا نمونههای متاخر در دوران صفویه و قاجار است. نتایج این پژوهش نشان میدهد همنشینی نقش پرنده و نوشتار در هنر ایران به ویژه در فضای بصری گرافیکی سفالینههای منقوش نیشابور دوره سامانی حائز ویژگیهای زیباییشناسانه و سبکشناختی است که فراتر از تزئینات یا ذوقآزمایی صرف رفته و در نوعی همسرشتی، میتواند به عنوان یکی از تبارهای تاریخی نقشنوشته مرغ بسمالله تلقی گردد. | ||
کلیدواژهها | ||
مرغ بسمالله؛ خوشنویسی اسلامی؛ سفالینه نیشابور؛ هنر ایرانی؛ تبارشناسی | ||
مراجع | ||
ابنندیم، احمد بن اسحاق (1381)، الفهرست، ترجمه و تحشیه محمدرضا تجدد، تهران: انتشارات اساطیر.
افضلطوسی، عفتالسادات و ناهید جلالیانفرد (1397)، نمادشناسی پرندگان در فرهنگ اسلامی (کتابت مرغ بسمالله(، پژوهشنامه گرافیک و نقاشی، شماره 1.
بلر، شیلا (1396)، خوشنویسی اسلامی، ترجمه ولیالله کاووسی، تهران: فرهنگستان هنر.
چنگیز، سحر و رضا رضالو (1390)، ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرون سوم و چهارم هجری قمری)، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، شماره 47.
خزایی، محمد و شیلا سماوکی (1381)، بررسی نقوش پرنده بر روی ظروف سفالی ایران، نشریه مطالعات هنرهای تجسمی، شماره 18. خلیلی، ناصر (1384)، سفال اسلامی، مترجم: فرناز حایری، تهران: نشر کارنگ.
خورسی، ملیحه، آذین بابایی، محمدرضا فداییزاده و عاطفه انوری (1396)، بررسی ریختشناسانه و نمادشناسانه چندگانه مرغ بسمالله در بدایعنگاری ایران، تهران: اولین سمپوزیوم ملی روز جهانی گرافیک، https://civilica.com/doc/798329
دائینبی، محسن (1399)، نقشنوشته مرغ بسمالله از آغاز تا امروز، تهران: کتابآرایی ایرانی. رضازاده، طاهر (1387)، کاربرد نظریه گشتالت در هنر و طراحی، نشریه آینه خیال، شماره 9.
زراعتپیشه، راضیه و امیرحسین چیتسازیان (1395)، فرمشناسی و نمادشناسی نقوش پرندگان در سفالینههای دوره سامانی قرن سوم و چهارم هجری، دوفصلنامه پیکره، شماره 9 و 10.
ساسانی، فرهاد (1391)، بافتگردانی و متنگردانی و تأثیر آنها بر کارکرد متن: مطالعه موردی میدان نقش جهان اصفهان، نشریه مطالعات تطبیقی هنر، شماره 3.
شجاعی قادیکلایی، حسین و محسن مراثی (1397)، مطالعه نقوش سفال و منسوجات دورۀ سامانی و آلبویه در تطبیق با هنر ساسانی، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره ۲۳، شماره 1.
شیمل، آنه ماری (1382)، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه اسدالله آزاد، چاپ سوم، مشهد: شرکت به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
طالبپور، فریده (1384)، تکنیکهای پارچه بافی ایران در صدر اسلام و عصر سلجوقی، مطالعات هنر اسلامی، شماره 3.
عطار نیشابوری، فریدالدین ابوحامد محمد (بیتا)، دیوان اشعار، https://ganjoor.net/attar/divana/ghazal-attar/sh569.
فدایینژاد، سمیه و کتایون کرمپور (1385)، بررسی سیر تحولات بافت و تأثیر آن بر خاطرهزدایی از بافتهای کهن: نمونه موردی محله عودلاجان تهران، نشریه باغ نظر، شماره 6.
فرید، امیر (1399)، همنشینی نقش و نوشتار در هنر ایران، تهران: انتشارات کلهر با همکاری دانشگاه هنر اسلامی تبریز، چاپ اول.
فوکو، میشل (1388)، نیچه، فروید، مارکس، ترجمه افشین جهاندیده و دیگران، تهران: نشر هرمس.
کچویان، حسین (1382)، فوکو و دیرینهشناسی دانش (روایت تاریخ علوم انسانی از نوزایی تا مابعد تجدد)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. کچویان، حسین و قاسم زائری (1388)، ده گام اصلی روششناختی در تحلیل تبارشناسانه فرهنگ با اتکا به آراء میشل فوکو، راهبرد فرهنگ، شماره 7.
گرابار، الگ (1396)، شکلگیری هنر اسلامی، ترجمه مهدی گلچین عارفی، تهران: نشر سینا، چاپ نخست.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1365)، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم. معتقدی، کیانوش (1395)، مطالعهی ویژگیهای تاریخی، هنری و سبکشناسی کتیبههای نستعلیق سنگی سردر بناهای قزوین (دورهی قاجار)، نشریه چیدمان، سال پنجم، شماره 15.
معتقدی، کیانوش و سحر گودرزی (1398)، گرایشهای نوین در خوشنویسی قاجار: از گنجینه موزه رضا عباسی تهران، تهران: کتابآرایی ایرانی.
منشی قمی، قاضی میراحمد (1352)، گلستان هنر، تدوین احمد سهیلی خوانساری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
وطنخواه خانقاه، محمود و امیر مازیار (1399)، تحلیل گفتمان علمی- هندسی در رسالههای خوشنویسی اسلامی سدههای چهارم تا هشتم هجری، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره 25، شماره 3.
وطنخواه خانقاه، محمود و امیر مازیار (1400)، تصوف و عرفان در مقام ویژگی گفتمانی رسالههای خوشنویسی سدههای هشتم تا یازدهم هجری، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره 26، شماره 2. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 623 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 609 |