تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,573 |
تعداد مقالات | 71,037 |
تعداد مشاهده مقاله | 125,515,234 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,776,412 |
نظریۀ داروین در عصر پهلوی اول گزارشی از نخستین مقالات مجلۀ فرهنگ در آغاز دورۀ پهلوی اول (1304-1307ش) | ||
تاریخ علم | ||
مقاله 2، دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 31، بهمن 1400، صفحه 285-328 اصل مقاله (689.57 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2022.337368.371665 | ||
نویسنده | ||
محمد معصومی* | ||
پژوهشگر غیروابسته تاریخ علم | ||
چکیده | ||
نام داروین از دورۀ ناصرالدین شاه قاجار از رهگذر انتشار رسالۀ حقیقت مذهب نیچری و بیان حال نیچریان در ایران شنیده شد. پس از آن نیز در برهههای مختلف تاریخی، اندیشه و دیدگاه تکاملی وی با فراز و فرودهایی در ایران بازتابید. احزاب چپگرای ایرانی که در اواخر دورۀ قاجاریه عمدتاً تحت تأثیر ترکان عثمانی در ایران شکل گرفتند در صورتبندی ادبیات تکاملی نقش پررنگی داشتند. بررسی مطبوعات منتشر شده در این دوره نشان میدهد بخشی از واژهپردازی ایرانیان نیز از راه همین احزاب بوده است. دسترسی افرادی که در احزاب چپ فعالیت داشتهاند به اسناد و کتابهای غیرفارسی باعث میشد روایت دستاولتری از نظریات علمی و از جمله نظریۀ داروین به دست داده شود. این مسأله در آنجا پراهمیتتر میشود که توجه کنیم عمدۀ منابعی که در این دوره مرجع اصلی بازتاب دیدگاههای علمی بودهاند منابع عربی هستند. طبیعی است که در منابع عربی هم ادبیات بحث و هم نوع واژهگزینیها متفاوت از این دست منابع است و این نکته از بررسی مقالات نیز دانسته میشود. در این مقاله ضمن توضیح در بارۀ جمعیت فرهنگ رشت که در سالهای ۱۲۹۸ تا ۱۳۱۰ شمسی در گیلان فعالیت و گرایشهای چپ داشته است میکوشم نخستین روایت عالمانه از دیدگاه داروین را با توجه به مجلۀ فرهنگ که از سوی ایشان چاپ میشده، به دست دهم. گمان میکنم پس از روایتهای مختلفی که تا اواخر دورۀ قاجار از نظریۀ داروین در ایران وجود داشته، این مقالات که از روی منابع غیرعربی ترجمه شده نشان میدهد روشنفکران ایرانی با اندیشههای داروین آشنایی داشته و میکوشیدند فهم خودشان از آن را تا حد زیادی تدقیق کنند. از آنجا که دسترسی به اسناد و ویرایش و بازنشر آنها در تکمیل برنامۀ تاریخی علم در ایران و نحوۀ مواجهات ایرانیان با اندیشههای جدید اهمیت دارد، عین آن سلسله مقالات را که از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۰۷ منتشر میشده با ویرایش و توضیح آوردهام. | ||
کلیدواژهها | ||
احزاب چپ دورۀ پهلوی اول؛ پهلوی اول؛ جمعیت فرهنگ رشت؛ مجلۀ فرهنگ؛ نظریۀ داروین | ||
مراجع | ||
الحورانی، ابراهیم. (1883م). الأیات البینات فی غرائب الأرض و السموات. بیروت: بینا.
احمدی، محمدعلی. (1397ش). گفتمان چپ در ایران (دوره قاجار و پهلوی اول). تهران: انتشارات ققنوس، چاپ دوم.
آگاهی، عبدالحسین. (بیتا). تاریخ احزاب در ایران. بیجا: چاوشان نوزایی کبیر.
بیات، کاوه. (1370ش). فعالیتهای کمونیستی در دورۀ رضا شاه (1310-1300). تهران: سازمان اسناد ملی ایران با همکاری انتشارات پروین، چاپ اول.
تامسن، ج.آرثور. (1310ش). زمینۀ دانش. ترجمۀ عباس آرینپور کاشانی. طهران: مطبعۀ فاروس، جلد اول.
جودت، حسین (1351ش). یادبودهای انقلاب گیلان و تاریخچۀ جمعیت فرهنگ رشت. بیجا: چاپخانۀ درخشان.
حسینی[اسدآبادی]، جمالالدین. (1298ق). حقیقت مذهب نیچری و بیان حال نیچریان. ممبی [بمبئی]: به سرمایه محمدحسن صاحب تاجر کازرونی.
خسروپناه، محمدحسین (1396ش). جمعیت فرهنگ رشت (1296- 1310 ه.ش). تهران: شیرازۀ کتاب ما، چاپ اول.
داروین، چارلز. ( 1357ش). منشا انواع. ترجمه نورالدین فرهیخته، تهران: انتشارات شبگیر، چاپ اول.
داروین، چالز[چارلز] روبرت. (1318ش). بنیاد انواع بوسیله انتخاب طبیعی یا تنازع بقا در عالم طبیعت. تهران: چاپخانه و کتابخانه مرکزی.
رجائی، عبدالمهدی. (بهار 1380ش). «معرفی، نقد و بررسی روزنامه فرهنگ اصفهان.» رسانه، سال دوازدهم، شماره اول، ص 103.
روستا، رضا. (1344ش). «مجمع ادبی فرهنگ». دنیا، ص 83.
صدر هاشمی، محمد. (1363ش). تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، جلد چهارم، چاپ دوم.
صمدی، هادی و محمد معصومی (1400ش). «تأملی در واژهسازیهای علمی: مطالعۀ موردی «اوولوشن». تاریخ علم، دورۀ 19، شمارۀ 1، صص 27-67.
طبری، احسان (1359ش). «در بارۀ انجمن فرهنگ رشت (1298-1302)». دنیا، دورۀ چهارم، سال دوم، ش 3، ص 175.
طبری، احسان. (1358ش). بنیاد آموزش انقلابی (درسنامه برای نوآموزان مارکسیسم-لنینیسم). تهران: انتشارات حزب توده ایران.
فروغی، محمدعلی. (1320ش). سیر حکمت در اروپا. تهران: چاپخانه بانک ملی، جلد سوم (از آغاز سدۀ نوزدهم میلادی تا زمان حاضر)، چاپ اول (چاپ دوم، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، سه جلد در یک مجلد، 1333ش.)
فروغی، محمدعلی. (1306ش). اندیشۀ دور و دراز. استانبول: آمدی مطبعهسی.
قربانپور، فرشاد (1389ش). «بررسی نشریهای که جمعیت فرهنگ رشت منتشر میکرد: مجلۀ فرهنگ از طلوع تا غروب». پیام بهارستان، دورۀ دوم، سال دوم، شمارۀ 9، صص 165-175.
کباری، علی. (1351ش). «خاطراتی از جمعیت فرهنگ و حزب کمونیست در گیلان». دنیا، دورۀ دوم، سال دوازدهم، ش 4، ص 81.
معصومی، محمد. (1394ش). «داروین «ما» و داروین «آنها»: گزارشی از ترجمههای فارسی کتاب پیدایش گونهها اثر چارلز داروین». تاریخ علم، شمارۀ 2، صص 237-250.
میرزا محمدحسین خان ذکاءالملک (نگارش و تألیف). (1316ق). غرائب زمین و عجائب آسمان. ترجمۀ آقا شیخ محمد قزوینی اصل طهرانی. [طهران]: شرکت طبع کتب.
نوزاد، فریدون. (1379ش). تاریخ جراید و مجلات گیلان (از آغاز تا انقلاب اسلامی). تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
نیکآئین، امیر. (1358ش). ماتریالیسم دیالکتیک و ماتریالیسم تاریخی (یکصد گفتار برای نخستین آشنائی با شالودههای فلسفۀ مارکسیستی-لنینیستی): کتاب اول، ماتریالیسم دیالکتیک. تهران: انتشارات حزب توده ایران، چاپ اول. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 553 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 460 |